سرسبز مثل اراضی قـصر فیروزه

همشهری آنلاین_مژگان مهرابی :  در همسایگی منطقه ۱۴ و البته حریم آن. جنگلی بکر و دست نخورده و زیبا. باگونه‌های جانوری و گیاهی متنوع که دیدن‌شان فیلم‌های مستند حیات وحش را تداعی می‌کند. هرچه هست اینجا منظره چشم نواز و منحصربه‌فردی دارد، به‌خصوص که انتهای جنگل به کوه‌های سر به فلک کشیده قصرفیروزه منتهی می‌شود. با این وصف اگر درباره آن از شهروندان منطقه ۱۴ یا ساکنان شرق تهران سؤال شود، شاید تنها چیزی که درباره‌اش بدانند اینکه اراضی قصرفیروزه همجوار با مراکز نظامی و انتظامی است اما قطعاً هیچ کدام‌شان نمی‌دانند در این طبیعت دست نخورده چه گیاهان و جانورانی زندگی می‌کنند.

یا اصلاً خبر ندارند جنگل تا چه اندازه زیبا و دلنشین است. چیزی که ما هم تا قبل از ملاقات با «علی اله وردیان» شهردار ناحیه ۶ نمی‌دانستیم. به گفته این مسئول، از زمانی که تعامل خوبی بین مدیریت شهری و نیروهای نظامی برقرار شده، این طبیعت بکر، از شکل خشکی و خمودگی رهایی یافته و حالا حال خوش‌تری دارد. اقدامات صورت گرفته در چند ماه اخیر گواه این ادعاست. تلاش برای نگهداشت محیط‌زیست جنگل نه تنهاگونه‌های گیاهی و جانوری این محدوده را از تنش آبی نجات داده بلکه فضای‌آبادتری را هم برایشان مهیا کرده است. اگر شما هم دوست دارید بدانید شهرداری ناحیه ۶، چه خدماتی را برای حفظ محیط‌زیست جنگل قصرفیروزه انجام داده با ما همراه باشید.  

برای دیدن اراضی قصره فیروزه باید بلوار هجرت را تا انتها رفت. بعد از پشت سر گذاشتن شهرک‌های نظامی و پادگان‌ها جاده جنگل دیده می‌شود. البته بیشتر به یک کوه می‌ماند که از پایین تا قله آن پله پله درخت کاشته شده است. اله‌وردیان ماشین پیکاپی را از قبل هماهنگ کرده تا بتواند این پستی و بلندی‌ها را به راحتی بالا برود. ابتدای راه یک گیت است و یک اتاقک که ورود به جنگل را فقط با هماهنگی نیروهای نظامی امکان‌پذیر می‌کند.

حضور اله وردیان خود برگه مجوزی است که بتوانیم وارد جنگل بشویم. دو طرف جاده خاکی درخت‌های سوزنی برگ کاج و سرو کاشته شده و از بلندای آن می‌توان حدس زد عمر چند ده ساله دارند. اما وقتی بالاتر می‌رویم از قامت درخت‌ها کاسته می‌شود و اله وردیان می‌گوید که آنها را به تازگی کاشته‌اند. این همه درخت نوپا در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین فضاهای سبز تهران تبدیل شود. ‌گونه‌های گیاهی غرس شده در جنگل خیلی تنوع ندارند. آنها را با توجه به سازگاری در شرایط اقلیمی تهران انتخاب کرده‌اند. بیشترشان درختان عرعر، زبان گنجشک، داغداغان و اقاقیاست. کمی جلوتر در دامنه جنگل، رد درختان زیتون و انار دیده می‌شود. تعدادشان زیاد است و اله‌وردیان می‌گوید: «درخت زیتون تلخ و انار را تازه کاشته‌ایم.» 

• تعامل تأثیرگذار

در جنگل اقدامات خوبی صورت گرفته که به باور علی‌اله‌وردیان به دلیل تعامل با واحدهای نظامی این امر رخ داده است. او می‌گوید: «پیش‌تر نیروهای نظامی خود نظارت داشتند اما در مورد بحث نگهداشت و رسیدگی به فضای سبز جنگل ما ورود کردیم. با رایزنی‌های انجام شده به آنها اطمینان خاطر دادیم عرصه قصرفیروزه راآباد خواهیم کرد. با هماهنگی‌های صورت گرفته یکسری وسایل را در اختیار ما گذاشتند ما هم ایده‌هایمان را اجرایی کردیم. این کار تأثیر زیادی در کاهش هزینه‌ها داشت. به‌طور مثال جاده جنگل به دلیل بارندگی و نشست زمین ناهموار شده بود. با لودری که در اختیارمان گذاشتند جاده را هموار کردیم. آبیاری فضای سبز را هم مرتب انجام می‌دهیم. بخشی را با تانکر بخشی را هم از چشمه لوله‌کشی کرده‌ایم.» 

• لذت تماشای حیات وحش

گشت وگذار در جنگل آن هم در وسط روز خیلی راحت نیست با این حال زیبایی‌های آنجا اجازه نمی‌دهد گرمای طاقت‌فرسای یک روز تابستانی خیلی به چشم بیاید. بعد از عبور از مسیر پر پیچ و خم جنگل تقریباً به انتهای آن می‌رسیم. کوه‌های بلند صخره‌ای عظمت خاصی به آن جا داده و به‌خصوص تماشای پرواز عقاب برای شکار طعمه حس عجیبی دارد.

حیات وحشی که شاید پیش‌تر در تلویزیون تماشا کرده‌ایم را اینجا به وضوح می‌بینیم. یک عقاب طلایی که برای شکار بچه آهو بالای سرمان می‌چرخد. لابه‌لای کوه صخره‌ای تا دلتان بخواهد آهو و کل و میش وحشی است که خود را از ترس عقاب استتار کرده‌اند. اما صدا خبر از آن می‌دهد که در همین نزدیکی‌ها پنهان شده‌اند. آواز پرندگان از سوی دیگر گوش را نوازش می‌دهد.

در این حین اله‌وردیان به آهویی اشاره می‌کند که بالای کوه ایستاده، می‌گوید: «الان طعمه عقاب می‌شود.» اما آهو زیرک‌تر از آن است که شکار شود. در آن وقت روز نسیم خنکی می‌وزد و برگ‌ها را به رقص در می‌آورد. همه چیز برای سر نشاط شدن مهیاست. حس خوشی که چند کیلومتر آن طرف‌تر وجود ندارد. درست در بزرگراه بسیج. از بالای تپه‌های پر پیچ و خم قصرفیروزه، تهران زیرپاست. آلودگی هوا چون روانداز ضخیم و سیاهی روی سر شهر سایه انداخته است. اما در عوض بالای جنگل آسمان آبی است و عاری از هر غبار و گردوخاکی.  

• آبیاری جنگل با یک چشمه

اله‌وردیان به سوی استخری که به تازگی ساخته شده هدایتمان می‌کند. استخر پایین دست کوه صخره‌ای است و حاصل زحمات نیروهای خدمات شهری. درون استخر پر از آب و تا لبریز شدنش فاصله‌ای ندارد. اله‌وردیان می‌گوید: «این جا یک گودال بزرگ بود که تقریباً مخروبه شده بود. کارایی هم نداشت. چون نزدیک به چشمه بود آن را بازسازی کردیم. ورقه عایق درون گودال انداختیم و تبدیل به استخر آب کردیم. آب چشمه را هم که هدر می‌رفت لوله‌کشی کرده و به داخل استخر هدایت کردیم. حجم آب زیاد نیست اما توانسته این استخر را پر کند. هدر هم نمی‌رود.

در برنامه‌کاری خود داریم که از استخر به فضای جنگل لوله‌کشی کرده و عرصه را آبیاری کنیم.» اگرچه هر روز با تانکر آبیاری می‌شود اما این ابتکار خلاقانه باعث می‌شود درختان غرق آب شده و در بحران بی‌آبی رنگ خزان به خود نگیرند. لحظاتی بعد یک وانت از راه می‌رسد. مربوط به شهرداری است. چند کارگر حصارهای فلزی را که داخل ماشین است بیرون می‌آورند. بعد هم حصارها را دور استخر جانمایی می‌کنند. برای اینکه حیوانات در استخر نیفتاده و غرق نشوند. اله‌وردیان فکر همه چیز را کرده و اجازه نمی‌دهد طبیعت بکر جنگل دستخوش بحران شود. او به یکی از همکارانش ورودی چشمه را نشان می‌دهد و متذکر می‌شود اگر چشمه لایروبی شود حجم آب بیشتری دریافت خواهد شد.  

• آبشخوری برای حیوانات

اله‌وردیان در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند و آن بحران بی‌آبی و تشنگی حیوانات است. موضوعی که شاید خیلی به نظر نیاید. شهرداری ناحیه ۶ اقدام قابل توجهی کرده که دیدنش خالی از لطف نیست. چند قدم پایین‌تر از چشمه گودال کوچکی درست شده که در واقع آبشخور حیوانات است. قربانعلی یکی از کارگران اداره فضای سبز می‌گوید: «من مرتب برای آبیاری به اینجا می‌آیم.  
حیوانات معمولاً از این گودال کوچک آب می‌نوشند. وقتی کسی نباشد دور گودال جمع می‌شوند. اغلب آهوها دوقلو به دنیا آورده‌اند. با بچه‌هایشان می‌آیند. تعدادشان خیلی زیاد است.» بعد هم بی‌هیچ کلامی بالای کوه می‌رود و دقایقی بعد با دسته‌ای از بوته اسپند می‌آید. آن را به‌عنوان رهاورد جنگل‌گردی به ما می‌دهد. غیر از درختان وگونه‌های گیاهی آنچه در دل این جنگل به وفور پیدا می‌شود گیاهان دارویی است. آنچه می‌شناسم، شیرین بیان، خار مریم، بومادران، بابا آدم و خارشتر است. اما قطعاً اگر با یک کاربلد همراه شوم گیاهان دارویی بیشتری پیدا می‌کنم. برداشت این گیاهان می‌تواند عاملی برای درآمدزایی باشد اما از آن جا که محدوده نظامی است این امر امکان‌پذیر نیست.  

• کسی حق شکار ندارد

دوباره سوار بر ماشین مسیر شرق را پیش می‌رویم. در بین راه خرگوشی بزرگ از جلو ماشین رد می‌شود بی‌آن که هراسی داشته باشد. انگار حضور ماشین‌ها و آدم‌ها برایش عادی است. حق هم دارد برای زندگی همه جور حمایت می‌شود و برای همین احساس ترس نمی‌کند. او خوب فهمیده که قرار نیست توسط انسانی شکار شود.
 اله‌وردیان می‌گوید: «نیروهای نظامی مرتب گشتزنی می‌کنند و هیچ‌کس اجازه شکار ندارد.» او ما را به جایی می‌برد که نیزار است. از وجود نی می‌توان پی برد در اینجا رد آبی وجود دارد. از قرار معلوم چشمه دیگری است که جنگل از آبش سیراب می‌شود. اله وردیان می‌گوید: «در اینجا چشمه آبی را پیدا کردیم که خشک شده بود.

آن را احیا کردیم و پایین دست حوضچه‌ای برای رفع تشنگی حیوانات درست کردیم. البته گیاهان این قسمت از همین چشمه آبیاری می‌شوند.» کنار جوی آبی که درست شده بوته پونه روییده و عطر خاصی به آن جا داده است. ورودی چشمه، شیری نصب شده که هنگام آبیاری باز می‌شود. آّب خنک و گوارایی دارد و شستن دست و روی و همچنین نوشیدن آب خستگی را از تنمان می‌گیرد. پشت نیزار گودال بزرگی است. اله‌وردیان مانع از دیدن آن می‌شود و می‌گوید: «تا دلتان بخواهد آن جا مار وجود دارد. خطرناک است.» گراز، خرگوش، روباه، شغال، مار، سوسمار، تیرک مار، لاک‌پشت، آهو، کل میش، قوچ و آهو از دیگرگونه‌های جانوری این جنگل است که در کمال آرامش و به دور از چشم شکارچیان زندگی می‌کنند.  

«علی اله وردیان»  شهردار ناحیه ۶/اراضی قصرفیروزه تفرجگاه سلطنتی بود

ناحیه ۶ با وسعت ۷۷/۲۲ کیلومترمربع از شمال به خیابان پیروزی و از جنوب به خیابان رحیمی راه دارد و در شرق و غرب آن هم بزرگراه بسیج و عرصه جنگلی قصرفیروزه واقع شده است. «علی اله‌وردیان» شهردار ناحیه ۶ می‌گوید: «این ناحیه ۸ شهرک نظامی را در خود جای داده و جمعیتی بالغ بر ۴۸ هزار نفر دارد. البته به دلیل وجود مراکز نظامی و انتظامی روزانه در حدود ۴۵ هزار نفر جمعیت شناور به آن رفت‌وآمد می‌کنند. مهم‌ترین شریان ناحیه ۶، بزرگراه بسیج است که جنوب به شمال تهران را به هم متصل می‌کند.»

تنها محله این ناحیه، قصرفیروزه است که در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل وجود کوه‌های فراوان و آب و هوای خوش به مکان اسبدوانی و تفرجگاه سلطنتی تبدیل شده‌ بوده و بیشتر خانواده‌های درباریان اوقات فراغت خود را در طبیعت بکر این محدوده می‌گذراندند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل موقعیت استراتژیک اراضی قصرفیروزه، بخشی از این محدوده در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفت. اله وردیان در ادامه می‌افزاید: «وسعت فضای سبز ناحیه ۸/۱۰۶ کیلومترمربع است و سرانه فضای سبز آن ۶/۱۸‌مترمربع می‌شود. اما عرصه جنگل ۴۹۳ هکتار است. محدوده ناحیه ۶ حفاظت شده است و به دلیل نظارت نیروی نظامی امکان شکار یا تردد برای دیگر شهروندان وجود ندارد. از این روگونه‌های گیاهی و جانوری آن بکر و دست نخورده باقی مانده است.»

در محدوده ناحیه ۶، یک مرکز درمانی (بیمارستان بعثت)، آرامگاه زرتشتیان، ۱۹ مرکز آموزشی و ۳ دانشگاه وجود دارد. اله وردیان متذکر می‌شود: «شهروندان ساکن در این ناحیه با اینکه در شهرک‌های نظامی ساکن هستند، اما خدمت‌رسانی به آنها را در حیطه وظایف خود داریم. از این‌رو سعی کرده‌ایم امکانات رفاهی را برای آنها فراهم کنیم. چراکه به رغم شهرک‌نشین بودنشان شهروند ما محسوب می‌شوند و دوست داریم در آرامش زندگی کنند.»