قصد او در تهران‌گردی‌ها و در نوشتن این مجموعه نگاه از نزدیک به نحوه زیست تهرانی‌ها و مسائل شهری‌ریز و درشتی است که مردم هر منطقه با آن درگیر هستند. مسائلی که از یک منطقه به منطقه دیگر تفاوت دارد و احتمالاً کلی و عمومی نیست. این مجموعه که در مورد تمام مناطق تهران نگاشته شده، هم برای خوانندگان که مشکلات و ارزش‌ها و ظرفیت‌های منطقه خود را در آن می‌بینند و هم برای مدیران شهری که مسئول حل و فصل مشکلات مردم و برنامه‌ریزی برای توسعه شهر هستند خواندنی است.
منطقه ۱۴ در اراضی گسترده روستای تاریخی دولاب، که بخش اعظم آن زمین کشاورزی بود، شکل گرفته است. دولاب روستای بزرگ‌تر و شناخته‌شده‌تری نسبت به روستای گمنام تهران بود و از روستاهای بزرگ شمال شهر تاریخی ری، تا پیش از یورش مغول، به‌شمار می‌رفت. دیرینه روستای دولاب به بیش از ۱۲۰۰ سال پیش می‌رسد و نام علمایی چون ابوبشر دولابی را در منابع مکتوب سده دوم هجری می‌توان پیدا کرد. به سبب اهمیت این روستا، یکی از دروازه‌های شهر کهن ری دروازه دولاب نام داشت که رو به سوی این روستا گشوده می‌شد. در حمله سلطان محمود غزنوی به ری، لشکریان این سلطان در دولاب مستقر شدند.
پس از حمله مغول، تهران رفته‌رفته اهمیت بیشتری از دولاب یافت؛ به‌ویژه با حصار و دروازه‌هایی که شاه طهماسب ساخت، تهران به شهر کوچکی بدل شد و روستای دولاب یکی از روستاهای شرقی آن شد. بعد از پایتخت شدن تهران به فرمان آغامحمدخان قاجار، زمین‌های زراعی روستای دولاب، از مهم‌ترین منابعی بودند که محصولات کشاورزی مورد نیاز اهالی تهران را تأمین می‌کردند.
این زمین‌ها تا دوره پهلوی همچنان کاربری کشاورزی خود را حفظ کردند. با تخریب حصار ناصری در زمامداری پهلوی اول، حصار میان تهران و روستای دولاب برداشته و این اراضی حاصل‌خیز آماده پیوستن به زمین‌های شهری شد. بااین‌همه، این رویداد تا ۱۳۲۵ به تأخیر افتاد. در این سال نخستین مجموعه‌های آپارتمانی، به تقلید از شهرسازی غربی، با نام چهارصد دستگاه، در شمال اراضی دولاب احداث شدند.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، به دلیل فشارهای اقتصادی، مهاجرت‌هایی به سوی تهران رخ داد. اراضی روستای دولاب را که در اختیار خرده‌مالکان قرار داشت، رفته‌رفته به قطعات کوچکی تقسیم کردند و به متقاضیان جدید زمین که بیشترشان از مهاجران هستند، فروختند.
مهاجران بعد از خرید قطعات زمین، شروع به ساخت‌وساز کردند و به این‌ترتیب، نخستین محله‌های منطقه چهارده در دولاب شکل گرفت. این ساخت‌وسازها از قسمت غربی این محدوده آغاز شد و به سمت اراضی شرق دولاب گسترش یافت و به‌تدریج اراضی زراعی دولابی‌ها یکی پس از دیگری به خانه‌ها و محله‌های جدید شهر تهران تبدیل شدند. این ساخت‌وسازها تا اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد در جنوب‌شرقی این منطقه ادامه یافت. در این سال‌ها تعاونی مسکن بسیاری از نهادها و سازمان‌ها در محدوده جنوب‌شرقی این منطقه به کارهای عمرانی و ساختمان‌سازی برای کارمندان و کارکنان خود پرداختند.
بخش دیگری از منطقه چهارده، از اراضی سلیمانیه به‌شمار می‌آمدند که مالکیت آنها از دوره پهلوی اول در اختیار وثوق‌الدوله بود. این اراضی در گذشته بخشی از اراضی دولاب به حساب می‌آمدند. بعد از مرگ وثوق‌الدوله این زمین‌ها به فرزندان او به ارث رسید و فرزندان او هم با تأسیس شرکتی، این اراضی را قطعه‌بندی کردند و در دهه‌های چهل و پنجاه به مهاجران جدید تهران واگذار کردند.
بر اساس اطلاعات نقشه دارالخلافه ناصری در ۱۲۴۸ هجری شمسی، روستاهای دولاب و سلیمانیه و اراضی و باغ‌های آن شناسایی شده‌اند. تا دهه ۱۳۲۰ شمسی این محدوده زراعی و کشاورزی بود و در دهه ۳۰ با افزایش مهاجرت به تهران، این منطقه نیز مورد ساخت‌وساز قرار گرفت. در مرحله اول، مجموعه چهارصددستگاه ساخته شد و محورهای شرقی و جنوبی توسعه پیدا کرد. در مرحله دوم، تا سال ۱۳۴۱ روستاهای دولاب و سلیمانیه وارد محدوده تهران شدند. از سال ۱۳۴۱ تا انقلاب محورهای شمال شرقی منطقه توسعه پیدا کردند و جبهه شمال شرقی منطقه نیز گسترش پیدا کرد (طرح تفصیلی منطقه ۱۴، ۱۳۸۴).
پس از انقلاب نیز روند توسعه شتاب گرفت و همچنان تا سال ۱۳۶۵ اراضی جنوب‌شرقی وارد این روند نشده بودند. بعدها همین اراضی توسط شهرداری به پارک‌های متعدد اختصاص داده شدند. در عین حال پس از انقلاب شهرک‌های متعددی در این منطقه ساخته شدند و سازمان‌های مؤثر در عمران شهری از اراضی این منطقه استفاده کردند و دانشگاه آزاد تهران جنوب و یکی از پارک‌سوارهای شرق تهران در این محدوده ساخته شد. در مجموع روند رشد منطقه باعث شد تراکم در منطقه به‌صورت غیریکنواختی تقسیم شود و محدوده‌های جنوب، شرق و جنوب‌شرقی از تخلخل و پراکندگی بیشتری برخوردار باشند (طرح تفصیلی منطقه ۱۴، ۱۳۸۴).
امروزه به دلیل سابقه اراضی این محدوده، منطقه چهارده از بخش‌هایی است که فضای سبز نسبتاً مناسبی دارد و از منظر شاخصه‌های زیست‌محیطی و همچنین برخی از معیارهای شهرنشینی، از مناطق خوب تهران است. افزون‌براین، این منطقه به لحاظ هویتی و سرمایه‌های اجتماعی، از وضع بسیار مناسبی بهره‌مند است. در این محله یخچال‌های طبیعی فراوانی وجود داشت که بخشی از یخ مردم تهران را در ماه‌های گرم سال تأمین می‌کردند. با آمدن فناوری‌های جدید و برق و یخچال به خانه‌ها، این یخچال‌ها کارکرد خود را از دست دادند و رفته‌رفته متروک شدند. یخچال‌ها در دهه پنجاه و شصت به محل برگزاری مسابقات فوتبال تبدیل شدند و تیم‌های ورزشی بسیاری در آنجا به ورزش و سرگرمی می‌پرداختند. بازیکنان زبده‌ای نیز از این زمین‌ها به باشگاه‌ها و تیم‌ملی راه یافتند که از سرشناس‌ترین‌شان می‌توان به علی پروین، کاپیتان تیم‌ملی و باشگاه بزرگ پرسپولیس، اشاره کرد.
براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این منطقه ۴۸۹ هزار نفر است. این منطقه با وسعتی در حدود ۵/۱۴(بدون احتساب حریم) و با شش ناحیه و بیست‌ویک محله، از مناطق کوچک تهران محسوب می‌شود.
- مروری بر وضعیت منطقه ۱۴
ساختار فضایی موجود منطقه ۱۴ تا پیش از ورود بزرگراه‌ها از دو بخش متمایز تشکیل شده بود. بافت غربی ارگانیک و نامتوازن است و در قسمت شرقی استخوان‌بندی منظم و سلسله‌مراتب دسترسی‌ها مشهودتر است. طرح تفصیلی منطقه در نقشه ساختار فضایی پیشنهادی خود بر محور شمالی جنوبی امام علی(ع) و محور شرقی‌ـ غربی محلاتی تأکید کرده است.
همچنین محدوده شرقی بزرگراه بسیج به کاربری‌های مهم بزرگ مقیاس اختصاص داده شده است و به‌عنوان یک کل کوچک‌تری، درون مجموعه بزرگ‌تر منطقه ۱۴ جا گرفته است. ساختار فضایی برخی محورهای ناحیه‌ای و محلی و گره‌های ناحیه‌ای را نیز مشخص کرده است (طرح تفصیلی منطقه ۱۴، ۱۳۸۴).
چشم‌انداز طرح تفصیلی منطقه ۱۴ بر این نکته تأکید دارد که با حفظ نقش غالب سکونتی، کیفیت‌های زندگی در این منطقه تعالی پیدا
کند.
در این چشم‌انداز بر مشارکت مردم تأکید شده است. افزایش ظرفیت فضایی و ایمنی منطقه نیز مورد تأکید بود. ایجاد طیف مختلطی از فعالیت‌های تجاری، سکونتی و تفریحی و فراغتی نیز در چشم‌اندازه مورد اشاره قرار گرفت (طرح تفصیلی منطقه ۱۴، ۱۳۸۴).
جدول زیر اطلاعات جمعیتی و نرخ رشد منطقه ۱۴ را در نسبت با شهر تهران نشان داده است. این جدول گویای این نکته است که به جز سال ۱۳۶۵ نرخ رشد منطقه همواره مثبت بوده است.
از مجموع ۹۰ برنامه تهران‌گردی که از تاریخ ۱۹/۰۷/۱۳۹۲ تا ۲۰/۱۲/۱۳۹۵، در روزهای جمعه انجام شد (به‌استثنای کتاب‌گردی‌های روزهای پنجشنبه)، دو برنامه کامل به بازدید از منطقه چهارده اختصاص داشت.
در این دو برنامه، از نقاط مختلف منطقه چهارده بازدید به‌عمل آمد و با برخی از ساکنان آن، پیرامون شهر و منطقه گفت‌وگو شد. پس از این بازدیدها، نظرات مردم درباره مسائل مورد بحث، در مجموعه شورای‌شهر و گروه‌های کارشناسی مختلف شورا ارائه شد.
گفتنی است به‌دلیل اهمیت مسائل و مشکلات منطقه و همچنین ضرورت مشاهده آنها از نزدیک، در برخی از این بازدیدها، مسئولان دستگاه‌های دیگر همچون مدیران بنیاد مستضعفان، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، مدیرکل حوزه وزارتی سازمان میراث فرهنگی، معاون برنامه‌ریزی سازمان زیباسازی، به‌همراه شهردار منطقه و معاونان ایشان، نگارنده را همراهی می‌کردند.
نظر شما