حال و هوای زندگی لب خط‌

همشهری آنلاین _ ابوذر چهل امیرانی:   در صفحه «یک خیابان از یک محله» وارد یکی از خیابان‌های منطقه ۱۷ شدیم تا بدانیم چطور شکل گرفته و ساکنانش در گذشته چه روزگاری داشتند و وضعیت کنونی آن چگونه است. این هفته به خیابان شهید «فریدون احمدی» در محله امامزاده حسن(ع) رفتیم که برای ساکنان این منطقه، یادآور لب خط‌نشینی و سپری شدن شب‌ها و روزهای آنها در کنار سوزن‌بان‌های قطار بوده است.  

خیابان شهید «فریدون احمدی» از معابر قدیمی منطقه ۱۷ است که می‌توان گفت سابقه شکل‌گیری آن به زمان ساخت خانه‌ها در این بخش از پایتخت برمی‌گردد. این خیابان در کنار حرم امامزاده حسن(ع) ساخته شده و از معبرهای مهمی بوده که ده‌ها سال پیش گذر اصلی زائران بوده است. همچنین این خیابان متصل‌کننده محله امامزاده حسن(ع) به میدان ابوذر هم بوده که روزگاری به میدان فلاح شهرت داشت و جزء نخستین میدان‌های این منطقه جنوبی بوده است.

• مشکلات لب خط‌نشینی

خط آهن تهران‌ـ تبریز درست در ضلع جنوبی محوطه حرم امامزاده حسن(ع) قرار داشت که ساخت آن به قبل از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. زمانی هم که مهاجران کنار این حرم مطهر شروع به خانه‌سازی کردند، ناخواسته همسایه ریل آهن شدند و مشکلات لب خط‌نشینی را به جان خریدند. قدیمی‌ها با چشمان خود بارها شاهد برخورد قطارها با عابران به‌خصوص کودکان بازیگوشی بودند که به هوای صاف کردن تشتک‌ها، آنها را روی ریل قرار می‌دادند و تعدادی از آنها به دلیل حواس پرتی جان خود را از دست می‌دادند.

خط آهن در گذشته حفاظ و نرده نداشت و اهالی هنگام گذر از روی خط باید حواس خود را جمع می‌کردند تا هنگام‌ تردد قطارها از روی ریل عبور نکنند. خانه‌ها که در این محله زیاد و کشته‌ها هم به تبع آن افزایش پیدا کرد، مسئولان شرکت راه‌آهن اقدام به نرده‌گذاری در قسمت‌هایی از این ریل کردند و عبور از روی خط از طریق خیابان شهید فریدون احمدی فعلی میسر شد. در تقاطع خط آهن و خیابان شهید احمدی هم راهبند قرار داده شد و سوزن‌بان‌ها به‌صورت شیفتی در کیوسکی که در اینجا قرار داشت، به انتظار قطارها می‌نشستند. وقتی قطارها از میدان راه‌آهن راه افتاده و به نزدیکی‌های این تقاطع می‌رسیدند، سوزن‌بان‌ها راه را می‌بستند و درشکه‌ها، پیاده‌ها و تعداد محدودی ماشین که آن زمان در این منطقه‌ تردد می‌کردند، پشت راهبند می‌ایستادند.

پس از پیروزی انقلاب هم این راهبند وجود داشت تا اینکه پس از دوران دفاع‌مقدس جمع‌آوری و تردد از طریق زیرگذرها میسر شد. وجود همین خط آهن سبب دوپاره شدن خیابان شهید فریدون احمدی شده است. قسمت شمالی از خیابان امامزاده حسن(ع) شروع شده و تا خیابان شهید رشیدی جهان ادامه دارد. قسمت جنوبی هم از این خیابان تا میدان ابوذر کشیده شده است.

• اینجا پر بود از زمین کشاورزی

«بهرام عبادی» نزدیک به ۶۰ سال سن دارد. در محله امامزاده حسن(ع) و در یکی از خانه‌های قدیمی خیابان شهید فریدون احمدی به دنیا آمده است. به خوبی از گذشته و حال این خیابان اطلاع دارد و می‌گوید: «زمانی که پدربزرگم این خانه را خرید پدرم کنار او زندگی می‌کرد. من هم اینجا به دنیا آمده و از کودکی در این خیابان بزرگ شده‌ام. یادم می‌آید زمین‌های کشاورزی وسیعی در محله امامزاده حسن(ع) و اطراف خط آهن وجود داشت. قطارها هم از بین زمین‌های کشاورزی و تعدادی از دامداری‌های محله عبور می‌کردند.» وی ادامه می‌دهد: «پیش از انقلاب مردم با درشکه و سه چرخه به زیارت امامزاده حسن(ع) می‌آمدند و پیش از غروب آفتاب به خانه‌های‌شان بر می‌گشتند چون امکاناتی برای اقامت آنها وجود نداشت.

خیابان شهید احمدی هم بعد از ساخت خانه‌ها در زمین‌های کشاورزی ساخته شد و اهالی از این خیابان به سمت محله‌های ابوذر و وصفنارد می‌رفتند. آن زمان امامزاده زید(ع) جزئی از محله وصفنارد بود که بعدها با ساخت جاده ساوه (بزرگراه شهید آیت‌الله سعیدی) از آن محله جدا شد و در محدوده منطقه ۱۸ قرار گرفت. اهالی هم از طریق خیابان شهید احمدی به زیارت امامزاده زید(ع) می‌رفتند. البته بازار جلیلی هم سال‌ها بعد راه‌اندازی شد و اهالی هر از گاهی از این خیابان به سمت آن بازار می‌رفتند تا مایحتاج زندگی به‌خصوص میوه و سبزی موردنیازشان را بخرند.» عبادی به انشعابات خانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «در خیلی از محله‌های جنوبی شهر، ساکنان محله با خودیاری اقدام به حفر چاه آب یا آسفالت کوچه‌ها و خیابان‌ها کردند، اما اینجا به دلیل قرارگیری در کنار حرم محله امامزاده حسن(ع) این‌طور نبود و مسئولان دولتی و شهرداری انشعاب منازل و آسفالت معابر را انجام دادند.

پیش از انقلاب هم، مالک بیشتر زمین‌ها که فردی به نام فلاح بود، چاه‌های عمیق در محله حفر کرده بود و اهالی از آنها آب شرب خود را تأمین می‌کردند.» وی مشکل مهم این خیابان را انتشار بوی مشمئزکننده از نهر آب می‌داند که این معضل پس از روبسته شدن آن به وجود آمده و معتقد است با لایروبی مستمر قابل حل است. «قدرت عبادی» پدربزرگ او بوده که اینجا مشغول ساخت جعبه‌های چوبی برای باغدارها و کشاورزان بوده است. او این حرفه را به فرزندش «یوسفعلی عبادی» یاد داد و اکنون فرزند او یعنی بهرام عبادی در حرفه اجدادی‌اش مشغول نجاری است.

• خرید در همین نزدیکی

یکی از ویژگی‌های خیابان شهید فریدون احمدی، فعالیت مشاغل مختلف در آن است که اهالی را در تأمین نیازها و خدمات زندگی از دیگر محله‌ها بی‌نیاز کرده است. به‌عنوان مثال، بازار میوه و تره‌بار شقایق فعال است و اهالی می‌توانند میوه و سبزی موردنیاز خود را تازه و با قیمت مناسب که سازمان میادین میوه و تره‌بار شهرداری تعیین می‌کند، خریداری کنند.

• یادت همیشه با ماست

آخرین فرد مشهور محله که در این خیابان به رحمت خدا رفته، مرحوم حاج «رشید جعفرزاده» است. خیلی از اهالی با درگذشت او داغدار شدند، چراکه با روضه‌های دلنشین خود دل‌های‌شان را کربلایی می‌کرد. وی که مداح ثابت حسینیه آذرشهری‌ها بود و در هیئت‌های خانگی و محلی از جمله چهارده معصوم(ع) هم مرثیه‌سرایی می‌کرد، بر اثر بیماری دارفانی را وداع گفت.

• پاتوق باصفای اهالی

بوستان فریدون احمدی جای دنج و باصفایی است که سال ۱۳۶۳ در این خیابان ساخته شده است. سال‌هاست اهالی در فضای ۲ هزار و ۱۹۱ مترمربعی آن زیر درخت‌های توت، چنار، اقاقیا، سرو، کاج و زبان گنجشک آن می‌نشینند و ضمن باخبر شدن از حال همسایه‌ها برای حل مشکلات محله‌شان تصمیم‌گیری می‌کنند. البته این روزها به دلیل شیوع ویروس کرونا خلوت‌تر از همیشه است.