چالش‌های فرونشست زمین در شهر تهران و حومه

به‌طور معمول اصطلاح فرونشست زمین به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می تواند بابردار اندک افقی همراه باشد،گفته می شود. نشست و فرونشینی سطح زمین پدیده ای است که تحت تاثیر تحولات طبیعی ومصنوعی صورت می گیرد که موجب صدماتی به ساختمان ها، پل ها و معابرعمومی می شود. جهت پیشگیری از آن تا به مرحله بحران نیانجامد نیاز به برنامه ریزی در سطوح ملی، منطقه ای (استانی) و شهری و محلی دارد و با این‌کار می توان از پیشروی آن جلوگیری کرد و در این رابطه عوامل متعددی دخلیند و که به چندمورد آن دراینجا اشاره می کنم

اول؛ کاهش بارندگی

ایران کشوری با آب وهوای خشک ونیمه خشک بوده و علاوه براینکه بارندگی آن کم بوده ، هرسال نسبت به سال قبل نیز متغیر بوده و به نوعی خشکسالی را درپی دارد و اگر درست برنامه ریزی و از آب موجود استفاده بهینه شود احتمال کمبود آب و حتی جلوی فرونشست زمین را می توان گرفت و تا حدودی مشکلات را کاهش داد و در این رابطه همدلی و همراهی مسئولین و مردم را می طلبد و بنوعی نیاز به فرهنگسازی دارد.

دوم؛ تغییرساختار و کاربری زمین های شهری وحومه

با توجه به افزایش جمعیت و بالا رفتن قیمت زمین و عوامل دیگر موجب تغییر کاربری زمین های بایر و کشاورزی  شده و این کار موجب کاهش نفوذ آب به داخل زمین وتامین آب سفره های زیرزمینی را به همراه داشته موجب ایجاد فضای خالی در دل زمین شده و عامل بروز فرونشست زمین می‌شود.

سوم؛ استفاده بیش از حد از اب سفره های زیرزمینی

یکی از اساسی ترین مواردی است که موجب خالی شدن سفره های زیرزمینی شده و فرونشست زمین را به همراه دارد و طبق یک بررسی ساده در یک محدوده  هزاروشش صد هکتاری درون شهری بیش از پنجاه حلقه چاه عمیق  فعال وجود دارد که این نوع برداشت و بهره برداری از آن نیز اصولی نبوده و از آب نیز بصورت بهینه استفاده نمی‌شود ، چون اکثرا آبیاری بصورت غرقابی و همچنین مسیر لوله گذاری درچندین قسمت نشتی آب دارد و تمامی این‌ها بیانگر بها ندادن به آبی است که درآینده جامعه را با بحران کم آبی و فرونشست زمین مواجه خواهد ساخت. لذا نیاز است  فرهنگ استفاده صحیح از آب، قوانین شدید و نظارت کافی به اجرا در آید مثلا در شبانه روز بیش از۶ الی۸ ساعت پمپاژ صورت نگیرد و آب پمپاژ شده درست مصرف شود و پمپاژ شبانه روزی علاوه برکاهش آب سفره های زیرزمینی موجب خشک شدن قنات های شهرتهران نیزشده است. و با ساماندهی وکنترل پمپاژ چاه های فوق تاحدودی می توان از خالی شدن سفره های زیرزمینی  ونابودی قنات ها نیزجلوگیری کرد.

چهارم؛ فرسوده بودن شبکه آب آشامیدنی است

دراین رابطه بنا به گفته مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران یازده درصد آب مصرفی تهران به واسطه نشت آب از لوله های فرسوده هدر می‌رود. و این آب علاوه بر اینکه موجب نشست زمین می‌شود در داخل زمین نفوذ کرده و خاک های زیر معابرعمومی را شسته و به داخل کانال های شهری هدایت کرده و در آنجا ته‌نشین می نماید و مشکلاتی برای کانال های شهری رافراهم می سازد. برای  پیشگیری و رفع این مشکل همکاری شهردای تهران با سازمان آب را طی یک برنامه بلند مدت جهت نوسازی شبکه آب تهران را می طلبد.

 پنجم؛ آب وفاضلاب شهری

قبلا از اینکه سیستم فاضلاب شهری دایر شود تمامی آب مصرفی شهروندان و ساختمان های  منازل ادارات  از طریق چاه های موجود در سطح شهر و منازل مسکونی و سایر ساختمان ها به داخل سفره های زیرزمینی هدایت می‌شد ولی بعد از راه اندازی شبکه فاضلاب شهری هیچگونه آبی به داخل زمین نفوذ نمی‌کند بلکه به طریق شبکه فاضلاب به خارج از شهر هدایت می‌شود و با این کاریکی از اصلی ترین منابع تامین ‌آب سفره های زیرزمینی ازبین رفته است.

ششم؛ در سابق شهرداری تهران برای  احداث کانال در سطح شهر از کول kaval استفاده می‌کرد و آب کانال به سفره های زیرزمینی هدایت می‌شد ولی امروزه در شهر تهران  بیشتر از بتن استفاده می‌کند واین کار از نفوذ هرگونه اب به زیرزمین  جلوگیری می‌کند.

هفتم؛ نشست زمین موقع حفاری کانال ها وتونل ها صورت می‌گیرد که با آزمایش و بررسی و کارشناسی اصولی و آگاهی ازجنس خاک بالای تونل وکانال می توان از نشست زمین درمحل فوق پیشگیری کرد.

نتیجه: از این هفت مورد اعلام شده فقط یک مورد یعنی کاهش بارندگی از عوامل طبیعی بوده و شش مورد دیگر مصنوعی بوده و بوسیله انسان ایجاد شده می توان با فرهنگسازی و مدیریت و برنامه ریزی از فرونشست زمین جلوگیری کرده و نسبت به بهینه سازی آن اقدام نمود و در رابطه با فرهنگسازی شهروندان مشکلات شهری و جامعه را بعنوان مشکل شخصی و حتی مهمتر از آن تلقی کرده و به آن اهمیت دهند در این صورت است که علاوه براینکه آسیبی برمحیط زیست وارد ننماییم بلکه حافظ آن نیز خواهند شد و چنین طرز فکر وایده هایی درحال شکل گیری بوده و که به صورت عملی نیز در بخش هایی مثل پاکسازی کوه ها وسایر جاها خود را نشان می‌دهد. باید چنین کارهایی ازطرف مسئولین و نخبگان و دست اندرکاران جامعه مورد تشویق و قدردانی قرارگیرد. مردم ایران قرن‌هاست به آب و هوای پیرامون خود و کشورشان آشنا هستند و دراین باره اقداماتی از قبیل احداث قنات، کانال و آب انبار و غیر و انجام داده اند که در دنیا ستوده شده لذا بازهم این مردم بخواهند می توانند لذا باید این خواستن را در آنها تقویت نموده و برای خشکسالی و بارش های کم مدیریت وبرنامه ریزی لازم را بعمل آورده  جلوگیری از فرونشست زمین که به زلزله خاموش معروف است همکاری و همدلی مدیران شهری و شهروندان را به همراه مدیریت وبرنامه ریزی را می طلبد.