بر اساس اعلام دفتر اطلاع رسانی مرکز پژوهش ها، دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی تحت عنوان «بررسی تاثیر متقابل اقتصاد زیرزمینی و مالیات بر ارزش افزوده» تصریح کرد که اجرای طرح مالیات بر ارزش افزوده موسوم به«VAT» با فرض این که فرار مالیاتی و اقتصاد زیرزمینی وجود نداشته باشد یا اندک باشد، نشان دهنده درآمدزایی گسترده بوده و اثر آن بر تولید نسبتا خنثی است و در نتیجه اجرای چنین طرحی به رفاه اجتماعی می‌افزاید، اما وجود فرار مالیاتی و اقتصاد زیرزمینی نسبتا گسترده می‌تواند این شرایط مطلوب را زیر سوال ببرد.
این گزارش می‌افزاید: به نظر می‌رسد حجم فرار مالیاتی ناشی از عدم پرداخت مالیات توسط فعالان زیرزمینی توضیح دهنده کامل شکاف مالیاتی گسترده در ایران نیست و فقط قسمتی از آن را نشان می‌دهد، زیرا با توجه به دولتی بودن حجم گسترده‌ای از اقتصاد کشور ، عدم تمکین مالیاتی فعالان رسمی نقش برجسته‌تری دارد و این عدم تمکین بیشتر به صورت فرار مالیاتی بروز نموده و فساد اقتصادی و ضعف شاخص‌های حاکمیتی در آن نقش دارد.
یعنی ویژگی‌ها و ساختار خاص اقتصاد ایران باعث شده است که نقش عوامل موثر بر اقتصاد زیرزمینی و سهم اجزای تشکیل‌دهنده آن با سایر کشورها تفاوت‌هایی داشته باشد. ضمن این که در ایران علاوه بر بار مالیاتی، طیف گسترده‌ای از متغیرهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز در گسترش فعالیت‌های زیرزمینی موثر هستند که از مهمترین عوامل اقتصادی می‌توان مقررات دولتی (حجم کیفیت و نحوه اجرا)، کیفیت خدمات عمومی، شرایط نظام تامین اجتماعی، وضعیت بازار کار و عملکرد اقتصاد رسمی را نام برد.
مرکز پژوهش ها سپس این گونه نتیجه‌گیری کرد که اگر دریافت مالیات بر ارزش افزوده (VAT) در ایران اجرا گردد، موفقیت آن یعنی تحصیل درآمدهای بالقوه به وضعیت اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی ناشی از آن و توانایی سازمان مالیاتی برای مقابله با این فرار مالیاتی و نیز نحوة اجتناب مالیاتی فعالان رسمی بستگی دارد، بنابراین سازمان امور مالیاتی در این راستا باید چند راهکارهای اساسی را مد نظر داشته باشد: نخست این که در قانون مالیات بر ارزش افزوده، با بررسی ها و تحقیقات کارشناسی، بار مالیاتی، نرخ مالیاتی و سطح آستانه بهینه تعیین شود ضمن این که قانون مالیات بر ارزش افزوده، باید شفاف بوده و برای عامه مردم قابل فهم باشد.
از سوی دیگر در قانون مالیات بر ارزش افزوده باید انگیزه تمکین مالیاتی مورد تشویق قرار گرفته و انگیزه فرار از مالیات با تعیین جرائم مناسب مورد تنبیه قرار گیرد و در همین حال در داخل نظام مالیاتی راهکارهای مقابله با فساد اداری پیش‌بینی و اجرا گردد.
همچنین ایجاد بانک اطلاعاتی گسترده از مشخصات و جریان درآمدی مودیان ضرورت دارد تا از فرار مالیاتی جلوگیری شود و البته اطلاع‌رسانی مناسب و بموقع نیز باید به مودیان انجام گیرد.
آخرین نکته مهم این است که عملکرد سازمان امور مالیاتی باید شفاف بوده و این سازمان در مقابل افکارعمومی پاسخگو باشد.
