معمای رنگ بندی شهرها | دلیل کم شدن شهرهای قرمز با وجود مرگ و میر بالا چیست؟

همشهری- یکتا فراهانی: کاهش شمار ابتلا و مرگ‌های کرونا، روند کندی پیدا کرده است؛ از سیزدهم مهر تاکنون، تعداد جانباختگان و بیماران جدید روزانه، نوسان پیدا کرده و  از ۱۷۳ مورد، به ۲۲۳ مورد در مرگ‌ها پیش رفته و بار دیگر به عدد ۱۸۱ نفر در روز گذشته رسیده است. موارد ابتلای روزانه هم در هفدهمین روز این ماه از ۷ هزار و ۶۵۴ نفر به عدد ۱۳ هزار و ۵۰۴ نفر رسید و بار دیگر، روند نزولی به خود گرفت و روز گذشته ابتلای ۱۱ هزار و ۸۴۴ مورد جدید ثبت شد. نوسان در میزان مرگ و ابتلا، از نظر اپیدمیولوژیست‌ها و ویروس‌شناسان، اتفاق نگران‌کننده‌ای است که می‌تواند نشانه‌ای از وقوع پیک جدیدی از کرونا باشد. همه اینها در شرایطی است که بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، تاکنون نزدیک به ۷۵ درصد جامعه هدف، دوز اول و  ۳۵ درصد دوز دوم واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند. با این حال گفته می‌شود که تنها ۲۵ درصد از جمعیت بالای ۱۲ سال نسبت به ابتلای شدید یا مرگ کرونا، مقاوم شده‌اند. ماجرا اما تنها به تعداد مرگ و ابتلا محدود نمی‌شود. موضوع دیگر، وضعیت رنگ‌بندی شهرهاست؛ ۲۲ مهر سال گذشته، با ۲۵۴ فوتی کرونا و ۴ هزار و ۱۰۸ بیمار ثبت شده در آن روز،  ۱۸۷ شهر کشور وضعیت قرمز داشتند. روز گذشته اما با ثبت ۱۸۱ مرگ و ۱۱ هزار و ۸۴۴ ابتلای جدید، تنها ۹ شهر کشور در وضعیت قرمز و ۱۰۶ شهر هم در وضعیت نارنجی قرار داشتند. مسعود یونسیان، متخصص اپیدمیولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و  رئیس کمیته راهبردی مطالعات واکسیناسیون وزارت بهداشت می‌گوید معیار تعیین رنگ‌بندی شهرها که در وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا، اعمال می‌شود، میزان بستری در بیمارستان‌هاست، در حالیکه بهتر است بر مبنای موارد جدید شناسایی باشد. او در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به این موضوع، درباره دلایل پایین نیامدن آمار مرگ و ابتلا و وضعیت فعلی ویروس در کشور، توضیحات بیشتری داد.

•  چرا با گذشت نزدیک به ۲۰‌ ماه از شیوع کرونا و تزریق ۲ دوز واکسن به بالای ۲۵ میلیون نفر، همچنان آمار فوت و ابتلای کرونا به اندازه‌ای که پیش‌بینی می‌شد پایین نیامده است؟ قبلا اعلام شده بود که تا نیمه دوم آبان ماه، آمار فوتی‌ها به زیر ۵۰ نفر می‌رسد؛ در حالی که تنها ۲ هفته به این تاریخ مانده، اما تعداد مرگ‌ها نزدیک به ۲۰۰ نفر است.

با توجه به عملکرد ویروس، چنین پیش‌بینی هایی برای اینکه بتوان گفت تا زمان مشخص و معینی، آمار فوتی‌ها تا میزان خاصی کاهش پیدا می‌کند و مثلا به کمتر از ۵۰ نفر می‌رسد، دقیق و علمی نیست و نمی‌توان در مورد چگونگی رفتار آینده ویروس، نظر مشخصی داد. درست است که آمار کرونا کاهش پیدا کرده، اما واقعیت این است که هنوز آمارها بالاست. در کشور ما پس از هر پیک، با کاهش مرگ و ابتلا مواجه می‌شویم و تا پیک بعدی، در همان سطح باقی می‌مانیم. در پیک اخیر، ما در سطح نسبتا بالایی از مرگ و ابتلا متوقف شده‌ایم. هم‌اکنون موارد ابتلای روزانه ما نسبت به پیک‌های سوم و چهارم، بالاتر است؛ بنابراین طبیعی است که آمار مرگ‌ها هم بالاتر باشد.

•  این آمار چطور پایین می‌آید؟

شرط اول برای کاهش موارد مرگ این است که تعداد بستری‌ها پایین بیاید. البته هم‌اکنون میزان مرگ‌ها نسبت به قبل کاهش پیدا کرده، یعنی از ۶۰۰- ۵۰۰ مرگ روزانه به ۲۰۰-۱۵۰ مرگ رسیده؛ هر چند که این عدد متوقف شده و به‌نظر می‌رسد امیدی هم به کاهش فوتی ها وجود ندارد. این در حالی است که واکسیناسیون در کاهش میزان بستری‌ها مؤثر است.

• دلیل متوقف شدن میزان بستری‌ها و ابتلا، گردش ویروس به شکل گذشته است؟

وضعیت چرخش ویروس در سطح جامعه را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن عوامل دیگر، برآورد کرد. هر چقدر سطح پوشش واکسیناسیون بالاتر برود، احتمال انتقال ویروس کمتر و به تبع آن، جهش هم کمتر می‌شود. آن زمان می‌توان گفت که ویروس چرخش کمتری در سطح جامعه پیدا کرده است. اما این که این ویروس دقیقا چه زمانی از میان برود و دست از گردش خود بردارد، مشخص نیست. از همان ابتدا هم مشخص بود که ویروس  به‌طور کلی از بین نمی‌رود و در نهایت ممکن است کرونا، شبیه  آنفلوآنزا در جامعه فعال شود و با واکسیناسیون، شدت آن کاهش پیدا کند. اگر تا پایان سال، میزان واکسیناسیون به درصد قابل‌قبولی برسد و سایر پروتکل‌های بهداشتی هم رعایت شود، شاید بتوان گفت که تا آن زمان، بتوان تا حدودی شیوع را مدیریت کرد و به‌تدریج به زندگی عادی بازگشت.

• پس از گذشت ۲۰ ماه، ویروس کرونا، همچنان قدرت گذشته را دارد؟ یعنی نمی‌توان گفت که ضعیف شده است؟

خیر، ویروس کرونا ضعیف نشده است. هنوز شواهد متقنی دال بر ضعیف شدن آن در هیچ‌کدام از جهش‌ها وجود ندارد. جهش‌های ویروس تنها منجر به افزایش سرایت و شدت بیماری شده است، بنابراین زمانی که امکان انتقال ویروس بیشتر باشد، امکان جهش بیشتری پیدا می‌کند و ضعیف هم نمی‌شود.

• اینکه اعلام می‌شود با واکسیناسیون، ویروس برای ماندگاری، خود را تقویت می‌کند، چقدر درست است؟

در این زمینه شواهد علمی وجود ندارد. حتی گفته می‌شود که واکسیناسیون، سرعت انتقال بیماری را کاهش می‌دهد و امکان جهش ویروس را کمتر می‌کند. هم‌ اکنون بیش از ۴۸ میلیون نفر یعنی حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال، دوز اول واکسن را دریافت کرده‌اند. اما زمانی می‌توانیم به نتایج واکسن خوش‌بین باشیم که ۲ هفته از دریافت دوز دوم واکسیناسیون گذشته باشد. ما طی یکی، دو ‌ماه اخیر، شاهد سرعت گرفتن واکسیناسیون بوده‌ایم و بیشتر افرادی که تا به حال واکسن دریافت کرده‌اند تنها دوز اول بوده است، بنابراین باید منتظر ماند تا ببینیم ۲ هفته پس از تزریق دوز دوم، وضعیت آمارها چگونه خواهد بود.

• آمار واکسیناسیون روزانه نشان می‌دهد روند تزریق واکسن با وجود دردسترس بودن آن برای همه، کاهش پیدا کرده است. به‌نظر می‌رسد عده‌ای تمایل به تزریق واکسن ندارند. این مسئله تا چه میزان می‌تواند به ادامه حیات ویروس کمک کند؟

کند شدن روند واکسیناسیون، موضوع نگران‌کننده‌ای است. طبق آمار وزارت بهداشت، در دهه آخر شهریور، روزانه بیش از یک میلیون نفر نوبت اول واکسن را دریافت کرده‌اند، درحالی‌که این میزان در ماه مهر به زیر یک میلیون نفر رسیده و در هفته اخیر هم به ۴۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر کاهش یافته است. اگر واکسن در اختیارمان نبود، می‌گفتیم واکسن نداریم و توجیهی داشت اما با اینکه واکسن در اختیارمان است، باید مردم را به تزریق واکسن ترغیب کرد و از آنها خواست تا فریب شایعه‌ها را نخورند.  البته باید به این نکته توجه داشت که تمام افرادی که واکسن می‌زنند، ایمن نمی‌شوند. این که ۷۰ درصد جامعه ایمن شوند، به معنی تزریق واکسن به ۷۰ درصد نیست، بلکه ایمن شدن این تعداد است. بنابراین زمانی که کارایی واکسن ۸۰ درصد باشد، اگر ۷۰ درصد مردم واکسن بزنند، کارایی آن به ۵۶ درصد می‌رسد. تمام این اعداد، مربوط به واریانت‌های قبلی است، درحالی‌که با جهش‌های جدید، باید میزان واکسیناسیون به ۸۵تا ۹۰ درصد برسد. با توجه به بالا رفتن میزان سرایت پذیری کرونا، باید نسبت مصونیت هم بیشتر شود. همزمان با این موضوع، اثربخشی واکسن هم برای واریانت دلتا تا حدودی کاهش پیدا کرده است. اگر چه درصدی از جمعیت با ابتلا به کرونا، دچار مصونیت طبیعی شده‌اند، اما میزان ایمنی جامعه، به ۸۵ تا ۹۰ درصد نرسیده است و به‌نظر می‌رسد به این زودی‌ها هم این اتفاق نمی‌افتد. بخش بزرگی از واکسن‌زده‌ها، افرادی هستند که قبلا مبتلا شده‌اند.

• واکسیناسیون چقدر توانسته به کاهش مرگ‌ و ابتلا کمک کند؟

به‌نظر می‌رسد کاهش تعداد موارد ابتلا به کرونا در ۲‌ ماه گذشته یعنی از ۲۶ مرداد تاکنون عمدتا ناشی از سیر طبیعی بیماری بوده است. از سوی دیگر، واکسیناسیون هنوز به اندازه‌ای نرسیده که بتواند منجر به کاهش تعداد موارد ابتلا به بیماری و مرگ شود. البته در این میان، واکسیناسیون کادر درمان و افراد بالای ۶۵ سال که زودتر از سایر افراد صورت گرفت، در برابر ابتلا و مرگ محافظت شدند و همین مسئله باعث شد تا در این گروه، میزان مرگ به‌شدت کاهش پیدا کند. از سوی دیگر، تأثیرات مثبت واکسیناسیون در پیک پنجم قابل مشاهده بود، اما در مورد سایر گروه‌های سنی، هنوز نمی‌توان تأثیر واکسن را در کاهش مرگ و ابتلا دید و شاید از یکی، دو ‌ماه دیگر، شاهد کاهش آمارها در این گروه ها باشیم. هرچند که ممکن است تا یک ‌ماه دیگر، پیک جدیدی رقم بخورد، با این حال حتی درصورت مواجهه با پیک جدید، تعداد ابتلا و مرگ، بسیار کمتر از دوران قبل واکسیناسیون خواهد بود.

• با سرعت گرفتن تزریق واکسن، خیلی‌ها واکسینه شدند و به همان نسبت هم شاهد کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی هستیم، میزان استفاده از ماسک در فضاهای عمومی کمتر شده و افراد به‌تدریج، در تلاش برای بازگشت به زندگی عادی خود هستند. این موضوع در این دوره، چقدر می‌تواند خطرناک باشد؟

واکسن برای کنترل اپیدمی، لازم است، اما کافی نیست و تا زمانی که انتقال بیماری کاهش پیدا نکرده و مسئولان بهداشتی محدودیت‌هایی مانند استفاده از ماسک را برنداشته‌اند، افراد به هیچ‌وجه نباید تصور کنند چون واکسن زده‌اند، دیگر نیاز به رعایت پروتکل‌ها ندارند. استفاده از ماسک، رعایت فاصله فیزیکی، استفاده از تهویه مناسب در مکان‌های بسته، باید همانند گذشته رعایت شود. طبیعی است رعایت نکردن این موارد می‌تواند خطرناک باشد. برداشتن محدودیت در آینده هم به‌معنای نزدن ماسک نیست. فقط به این معناست که به‌تدریج و با بهتر شدن روند کنترل بیماری می‌توان مدارس، دانشگاه‌ها، اماکن زیارتی و... را باز گشایی کرد که البته همه این موارد هم به‌طور پلکانی و به‌تدریج باید انجام شود.

• نکته‌ مهمی که این روزها سؤال بسیاری از افراد است، ماجرای رنگ‌بندی شهرهاست. سال گذشته که آمار مرگ و ابتلا کمتر از حالا بود، تعداد شهرهای قرمز و نارنجی بسیار بیشتر بود.  دلیل این اتفاق چیست؟

مبنای رنگ‌بندی که هم‌اکنون در وزارت بهداشت یا ستاد ملی مقابله با کرونا اعمال می‌شود، براساس میزان بستری‌های جدید است. البته این موارد بستری هم پس از ۲ تا ۴ هفته منجر به افزایش موارد فوتی می‌شود. در حالی که بهتر است وضعیت شهرها بر اساس موارد جدید شناسایی باشد . انتظار می‌رود آمار فوتی‌ها با کاهش بیشتری مواجه شود، مشروط بر این که تعداد بستری‌ها هم کم شود.

• از ابتدای شیوع کرونا تاکنون چه درس‌هایی از مدیریت این ویروس در کشورمان گرفته‌ایم و چه تجربه‌هایی به‌دست آورده‌ایم؟

در مدت شیوع بیماری کرونا تجربه‌ای که از عملکرد ویروس داشته‌ایم این است که بازی ویروس با ما و بر عکس، بازی و عملکرد ما در مقابل ویروس، شباهت زیادی به بازی شطرنج دارد. رفتار و عملکرد هر دو طرف، در نتیجه نهایی بازی بسیار مهم است؛ یعنی نمی‌توانیم بدون بازی و پیش‌بینی رفتار طرف مقابل، فقط بر حرکت مهره‌های خود متمرکز باشیم و هر طور که می‌خواهیم عمل کنیم و انتظار رسیدن به نتایج خوبی داشته باشیم. در این مدت و در طول این بازی، ما به جای اینکه نقش فعالانه‌ای داشته باشیم و به‌اصطلاح به ویروس حمله و بر آن غلبه کنیم، بیشتر منفعلانه رفتار کردیم و با توجه به حرکات ویروس سعی کردیم تا حد امکان فقط از خودمان دفاع کنیم؛ درصورتی که این، استراتژی مناسبی برای برد در یک بازی نیست.