همشهری- خدیجه نوروزی: هم‌اکنون بیماری‌های غیرواگیر علل اصلی مرگ‌ومیر و ناتوانی در جهانند، به‌طوری که بخش قابل ملاحظه‌ای از بار جهانی بیماری‌ها را به‌خود اختصاص می‌دهند که یکی از شایع‌ترینشان بیماری‌های قلبی و عروقی است. ۵۲۰ میلیون نفر در جهان با بیماری قلبی -عروقی زندگی می‌کنند که در سنین ۳۰ تا ۷۰ سال از هر ۱۰ نفر یک نفر به‌علت بیماری قلبی-عروقی فوت می‌کند. تقریبا ۱۹ میلیون نفر سالانه در سراسر دنیا به‌علت این بیماری فوت می‌کنند و ۳۱ درصد تمام مرگ‌ها ناشی از بیماری قلبی-عروقی است. بیماری‌های قلبی -عروقی (ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا و...) از ۳۰ سال گذشته تاکنون همچنان علت نخست مرگ وناتوانی ناشی از بیماری‌ها در ایران و جهانند. سهم مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی در ایران از کل علل مرگ از ۲۵ درصد در سال ۶۹ به بیش از ۴۴ درصد هم‌اکنون افزایش یافته است. این افزایش دلایل گوناگونی دارد که دکتر علیرضا مهدوی، رئیس مرکز قلب دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با همشهری به برخی از آنها اشاره می‌کند.
- گفته می‌شود ۱۶ میلیون از مرگ‌های مرتبط با بیماری‌های غیرواگیر در جهان پیش از هفتاد سالگی اتفاق می‌افتند که از این میزان ۸۲ درصد مربوط به کشورهای با درآمد کم و متوسط و ۳۷ درصد آنها به‌دلیل بیماری‌های قلبی است. با توجه به این موضوع می‌توان گفت که قلب ایرانی‌ها با توجه به کاهش سطح درآمد نسبت به تورم موجود و زیرخط فقر قرارگرفتن بسیاری از اقشار جامعه ضعیف‌تر از قبل شده است؟
در این خصوص تحقیقاتی انجام نشده که بتوان نظر قطعی داد اما تحقیقات در برخی کشورها این موضوع را به اثبات رسانده که در کشورهایی که درآمد پایینی دارند، سلامت قلب کیفیت کمتری دارد. ۳.۴ درصد مرگ‌های ناشی از بیماری کرونری قلب (حمله‌های قلبی) در کشورهای با درآمد کم تا متوسط رخ می‌دهد که نشان می‌دهد اگر اقتصاد یک کشور روبه‌افول رود خطر بیماری‌های قلبی سلامت مردم را تهدید خواهد کرد. در ایران نیز آمار مرگ‌ومیر نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است که دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد.
- مهم‌ترین عاملی که در کشور ما موجب شده تا خطر ابتلا به این بیماری تشدید شود، چیست؟
تغییر سبک زندگی البته نه‌تنها در ایران بلکه در کل دنیا افراد را مستعد بیماری‌های مزمن غیرواگیر ازجمله بیماری قلبی و عروقی کرده است. اغلب بیماری‌های قلبی و عروقی با تغییر سبک زندگی و اتخاذ رفتارهای سالم همانند استفاده نکردن از دخانیات، رژیم غذایی سالم و پیشگیری از چاقی، انجام فعالیت بدنی و مصرف‌نکردن الکل قابل‌پیشگیری‌اند. در کل، طبقه اجتماعی، جنسیت، قومیت، محل سکونت، خطرات شغلی، عوامل روانی اجتماعی، استعمال دخانیات، تغذیه و نوع رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی، فشارخون، کلسترول و چاقی ازجمله عواملی هستند که افراد را مستعد بیماری‌های قلبی و عروقی می‌کنند.
- تا چه اندازه تفاوت‌های نژادی یا ژنتیک موجب می‌شود تا قلب ایرانی‌ها در مقایسه با سایر کشورها ضعیف‌تر باشد؟
ژنتیک مهم است و ممکن است عده‌ای به‌خاطر همین موضوع نسبت به سایرین بیشتر در معرض خطر باشند ولی بار اصلی ضعیف‌شدن قلب و درمعرض خطر قرارگرفتن سلامتی این عضو به‌خاطر شیوه زندگی بین تمام مردم جهان است.
- می‌توانیم بگوییم همین سبک غلط زندگی قلب ایرانی‌ها را ضعیف‌تر کرده است؟
نه تنها ایران، بلکه این مشکل کل کشورهای در حال توسعه است. البته در کشورهای غربی هم با وجود حرکت به سمت سبک زندگی سالم در کنترل بیماری‌های غیرواگیر نتوانسته ۱۰۰ درصدی موفق عمل کنند. دنیا به سمتی حرکت می‌کند که به‌خاطر صنعتی‌شدن فعالیت بدنی کم شده و دریافت کالری به‌شدت افزایش یافته است. کم‌تحرکی و چاقی مهم‌ترین عامل اصلی مرگ‌ومیر بیماری‌های قلبی و عروقی است. الکل و دخانیات هم در آسیب به قلب نقش پررنگی ایفا می‌کند و تصلب شرایین را تشدید می‌کند و موجب می‌شود رگ‌های قلب بسته شود و فرد سکته قلبی یا مغزی کند.
- اما قبول دارید در کشور ما تنش‌های روانی و اقتصادی سلامت قلب افراد جامعه را در کنار سبک غلط زندگی در معرض خطر قرار داده است؟
اول این که این مشکلات فقط خاص ایران نیست و وضعیت سلامت قلب مردم ما به لحاظ آمار ابتلا یا مرگ‌ومیر فاصله زیادی با سایرکشورهای دنیا ندارد که موجب شود متصور شویم وضعیت سلامت قلب در ایران نگران‌کننده است.
از طرف دیگر تنش‌های روانی مانند اضطراب، استرس، خشم، عصبانیت، غم و اندوه و افسردگی، اختلالات خواب و ... که اشاره کردید هم مربوط به همان سبک زندگی غلط است و نباید مجزا به آن نگریست. مجموعه علل و عواملی که گفتیم موجب می‌شود مرگ‌ومیر بیماری‌های قلبی در دنیا ازجمله ایران در صدر علل مرگ‌ومیر قرار داشته باشد.
- پایبندی به درمان چقدر می‌تواند مرگ‌ومیرها را کاهش دهد؟
بیماری‌های غیرواگیر مزمن است و فرد باید یک عمر دارو مصرف کند و مراقبت‌های بهداشتی لازم را انجام داده و سبک زندگی خود راتغییر دهد.
- آیا این پایبندی به درمان بین ایرانی‌ها وجود دارد؟
از آنجا که تغییر سبک زندگی سخت است بسیاری از بیماران پایبند به درمان نیستند و همین موضوع آمار مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.
متأسفانه باورهای غلطی هم درخصوص مصرف دارو وجود دارد که افراد متصورند مصرف آن ممکن است آنها را در طول دوره مصرف معتاد و وابسته کند، لذا به‌طور مرتب دارو مصرف نمی‌کنند. درحالی‌که این‌طور نیست. البته پاندمی کرونا هم موجب شد بسیاری از اقداماتی که برای جلوگیری از گسترش بیماری‌های غیرواگیر انجام می‌شد تحت‌الشعاع قرار گیرد. در واقع کرونا موجب شد تا مردم، هم کم‌تحرک شوند، هم به پزشک مراجعه نکرده و هم داروهای خود را به‌علت‌های گوناگون درست مصرف نکنند.
- تنهایی افراد که در دوره کرونا هم تشدید شده چقدر به خطر افزایش سکته‌های قلبی دامن زده است؟
تنهابودن و انزوای افراد یکی از ریزفاکتورهای بیماری‌های قلبی است و در خطر بیشتری قرار دارند.
- برنامه‌ای برای چنین افرادی دارید؟
ما یک‌سری برنامه‌های مراقبتی برای سالمندان تنها داریم که انجام می‌دهیم.
- به بحث مصرف نکردن دارو اشاره کردید. یکی از علت‌ها، گرانی است و قطعا همین مسئله عاملی برای پایبند نبودن به درمان است. موافقید؟
درصدی زیاد از افراد جامعه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تحت پوشش بیمه‌اند. از طرف دیگر بسیاری از داروها جز برخی داروهای خاص هم تحت پوشش بیمه‌اند. لذا فکر نمی‌کنم خیلی این موضوع دلیل محکمی برای پایبندنبودن به درمان باشد؛ اگرچه کاهش ارزش ریال صدمات زیادی را در جهت درمان و دنبال‌کردن سبک زندگی سالم ایجاد کرده است. مثلا توصیه ما این است که برای تغذیه سالم مردم روزی ۴۰۰ تا ۵۰۰ گرم میوه و سبزی بخورند، درحالی‌که تهیه چنین غذاهای سالمی هزینه زیادی را بر دوش خانوارها متحمل می‌کند. لذا اقشار متوسط و ضعیف جامعه قادر به دنبال‌کردن شیوه زندگی سالم نیستند. از همین روست که مسئولیت بیماری‌های غیرواگیر با تمام سازمان‌ها و ارگان‌هاست؛ یعنی باید شهرداری، وزارت راه، مسکن، شهرسازی، وزارت ورزش، آموزش و پرورش، ارشاد، بهداشت، کشاورزی و ... دغدغه تامین سلامت جسمی و روانی آحاد جامعه را داشته باشند تا مردم در رفاه و آسایش و آرامش کامل باشند و سلامت قلب‌شان تقویت شود. به تمام این موارد در سند ملی پیشگیری وکنترل بیماری‌های غیرواگیر پرداخته و سند براساس برنامه عمل سازمان جهانی بهداشت نوشته شده است.
- تفاوت بین بیماری‌های قلبی در زنان با مردان چیست؟
خانم‌ها در دوران باروری یک عامل حفاظتی تا زمان یائسگی دارند اما بعد از یائسگی بیماری قلبی شدت پیدا می‌کند و بعد از چندسال میزان خطر بیماری قلبی -عروقی زنان با مردان یکسان می‌شود.
- برای جلوگیری از درگیرشدن درصد بیشتری از بیماری‌های قلبی و عروقی در کشور چه اقداماتی در دست انجام است؟
چنین امری با اتخاذ استراتژی‌های جامعه‌محور قابل انجام است. افرادی که دچار بیماری‌های قلبی و عروقی‌اند یا افرادی که در خطر بالای این بیماری‌اند (به‌دلیل وجود یک یا چند عامل خطر چون فشار خون بالا، دیابت، هایپرلیپیدی) نیاز به تشخیص فوری وکنترل بیماری از طریق مشاوره و درمان دارند. تمام تلاش ما در این راستاست که بتوانیم این بیماری را کنترل کنیم. در برنامه جدیدی که در مراکز بهداشتی و درمانی اجرا می‌شود خطر ۱۰ساله بیماری قلبی و عروقی را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. در این چکاپ به فرد مراجعه‌کننده می‌گوییم که در ۱۰سال آینده چقدر احتمال دارد دچار حادثه کشنده یا غیرکشنده قلبی شود. تمام افراد می‌توانند مراجعه کنند و دستورات پزشکی لازم هم داده می‌شود.
- چقدر مردم برای اقدامات پیشگیرانه به مراکز سلامت مراجعه می‌کنند؟
تا سال گذشته هر سال ۸ میلیون نفر جمعیت بالای ۳۰ سال مراجعه می‌کردند و نظرسنجی می‌شدند اما با وجود پاندمی کرونا تعداد مراجعات کمتر شده است. نگرانیم؛ چراکه مردم خیلی بیماری‌های غیرواگیر را جدی نمی‌گیرند و تلاش ما این است که اقدامات قبل از کرونا را دوباره از سر بگیریم.
نظر شما