نگاهی کوتاه به طرحهای شهرداری تهران در این چند سال نشان میدهد که بیشترین حجم فعالیتهای مدیریت شهری در حوزه عمران شهری بوده است. البته باید گفت که حوزههای فرهنگی اجتماعی و مالی اداری شهرداری نیز نسبت به گذشته فعالیتهای وسیعی داشتهاند اما حرکت مدیریت شهری بیشتر به بخش عمرانی معطوف بوده است.
شورای شهر تهران نیز در سالهای اخیر تلاش داشته است تا نگاهی فراگیر به تمام حوزهها داشته باشد و علاوه بر توجه به فعالیتهای عمرانی، ابعاد مختلف حوزه انسانی شهر را پوشش دهد، اما باید گفت که حوزههای مربوط به عمران و ساخت و ساز بهدلیل حجم سنگین اعتبارات و خلق سازههای عظیم در پایان کار و تاثیر مستقیم و فیزیکی طرحها، در مقابل طرحهای انسانی، خود را به مدیریت شهری تحمیل میکنند.
البته نباید فراموش کرد که توجه به پیادهروها و ساماندهی آنها بهعنوان طرحی انسان محور در همین سالهای اخیر بیشتر شد و نمود پیدا کرد، اما با وجود این نگرش مدیریت شهری باید گفت که تهران همچنان شهری است عاری از آرامش برای پیادهها، شهری است که در آن فضا برای دمی آسایش به ندرت یافت میشود. شهری است که دیوارها، فضاهای عمومی را محدودتر و محدودتر کردهاند و این به بیگانگی شهروندان با یکدیگر دامن میزند.
در این مورد تقریبا بیشتر کارشناسان معماری و شهرسازی نظری یکسان دارند. مدیر اداره مبلمان شهری سازمان زیباسازی در اینباره گفت: مبلمان شهری در تهران نیازمند ساماندهی و زیباسازی است و با توجه بیشتر به مبلمان شهری میتوان بسیاری از مشکلات اجتماعی، فرهنگی و حتی ترافیکی را حل کرد.
سید رضا لاهیجی خاطرنشان کرد: در طول سالهای گذشته مناطق شهرداری براساس سطح توانایی خود و نیازهای شهری اقدام به تهیه انواع مبلمان شهری مینمودهاند و کمتر در این مورد مطالعه و تحقیقی صورت میگرفته است که این امر، وضعیت نابسامان امروزی را بهوجود آورده است.
او اضافه کرد: سازمان زیباسازی با وجود کمبودها و محدودیتهای گسترده در زمینههای نیروی انسانی، امکانات و... در تلاش است با هماهنگی با برخی از معاونتهای شهرداری، فعالیتهای مناطق را در این زمینه هماهنگ، هدفمند و با پشتوانه علمی همراه سازد تا در آینده وضعیت فعلی مبلمان شهری ساماندهی شود.
لاهیجی تصریح کرد: مبلمان شهری موضوع بسیار گستردهای است که با حدود ۱۰۰ عنوان، بیش از هزاران نوع محصول دارد که نمونههای آن را میتوان در زمینهای بازی، نشیمنهای شهری، چراغها و سایر سازههای شهری مشاهده کرد.
وی با اشاره به اینکه توجه به مقوله مبلمان شهری در برنامههای سایر کلانشهرهای بزرگ دنیا نیز امری متداول و بدیهی است، اضافه کرد: در شهر برلین، مسئولان شهری توانستهاند با زیباسازی مبلمان شهری خود ضمن زیبا کردن چهره شهر، میزان بروز خشونتها، اعتیاد و سایر ناهنجاریهای اجتماعی را کاهش دهند. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: چهره نازیبای شهری، ذهن و روحیات شهروندان را نیز زشت و خشن میکند و بر روحیه آنان تأثیر مستقیم میگذارد؛ چرا که بیشتر وقت روزانه شهروندان در محیطهای شهری میگذرد.
مدیر اداره مبلمان شهری سازمان زیباسازی تأکید کرد: طراحی مناسب مبلمان شهری در تهران میتواند بر کاهش ترافیک شهر نیز تأثیر بگذارد؛ بهطوریکه وقتی فضای شهری مطلوب باشد مردم تنها به صرف اوقات خود در منازل توجه ندارند و پس از گذران امور جاری به قصد رسیدن به منازل حرکت نمیکنند که به این ترتیب ترافیک شهر در ساعات مختلف توزیع میشود. وی خاطرنشان ساخت: مردم در این زمینه باید توقع خود را از سازمانهای متولی بالا ببرند و زیبایی چهره شهر خود را از مدیران شهری طلب کنند و مدیران شهری نیز باید با ایجاد هماهنگی توجه بیشتری را به این موضوع بکنند.
البته باید گفت که ساماندهی مبلمان شهری در تهران به حرکت در 2 بخش نیاز دارد؛ بخش اول که به اقدامات سازمان زیباسازی تهران مربوط است از یکی دو سال پیش آغاز شده و در حال اجراست؛ ساخت پیادهراهها، یکسانسازی ایستگاههای اتوبوس، ساماندهی پیادهروها و ایجاد فضاهای جدید بازی کودکان از جمله این برنامههاست که از 2 سال پیش بهطور جدیتر پیگیری شد. اما نکته مهم در این بین تغییر نگرش مدیران شهری نسبت به فضاهای شهری است. در واقع مدیریت شهری هر وسیله یا المان شهری را که موجب به هم خوردن آرامش عمومی و تشویش بصری میشود باید از محیطهای عمومی حذف کند و در عوض به هر برنامهای که موجب افزایش آرامش شهروندان در فضاهای عمومی میشود دامن زند و توجه بیشتری بکند.
چنین اقداماتی بهوسیله مصوبات و قانونگذاریهای شورای شهر تهران و بهویژه از راه تصویب عوارض اضافی یا اعطای تخفیف در عوارض ممکن است و نیاز به سرمایهگذاری و اختصاص اعتبارات کلان نیست. برای نمونه فعالیت در پیادهروها در هر حالت ممنوع و سد معبر محسوب میشود، در حالی که استفاده از فضای پیادهروها برای انجام برخی از فعالیتها مانند چیدن میز و صندلی در مقابل کافهها یا رستورانهایی که پهنای پیادهروی آنها اجازه میدهد، به آرامسازی فضا و صمیمیت شهروندان کمک کرده و از بزه و پرخاشگری میکاهد.
درست است که شهرداری برای کنترل فضای رفتوآمد شهروندان باید با هرگونه سد معبر برخورد کند اما میتوان امکان استفاده از فضای پیادهرو را برای برخی از مناطق خاص فراهم کرد؛ امکانی که در بسیاری از شهرهای اروپایی و حتی خاورمیانه وجود دارد. در واقع باید گفت که قانون ممنوعیت سد معبر در تمام دنیا اجرا میشود اما در مقابل شهرداریها هم در بسیاری از کشورها، بعضی از پیادهروهای پهن یا خیابانهای قدیمی را از این قاعده جدا کردهاند.
این کار که موجب حضور بیشتر شهروندان در پیادهروها و فضاهای عمومی میشود، علاوه بر اینکه در آرامسازی فضای شهر مؤثر است، برای کسبهای که در آن نقش دارند درآمدزایی دارد. بنابراین شورای شهر میتواند با اعطای این امتیاز به برخی از کسبه که فضای خیابان و پیادهرو در محله آنها اجازه استفاده از پیادهرو را میدهد، عوارض بیشتری از آن کسبه دریافت کند. البته شورای شهر در مقابل میتواند این اجازه را به شهرداری بدهد که از کسبهای که به بهتر شدن مبلمان شهری کمک کردهاند عوارض کمتری دریافت کند. شکی نیست که ابزار عوارض ظرف چند سال میتواند حرکت شهروندان و کسبه شهر و حتی نگاه آنان به فضاهای عمومی را تغییر دهد.