زندگی روی گسل‌ها در گفت و گو با علی نصیری | ریسک بزرگی که به آن تن داده‌ایم

تهران در طول صد سال گذشته شاهد ساخت‌وسازهای بی‌برنامه و بدون نظارت بوده که باعث شده دیگر امروز توان مقابله با بحران‌های مختلف را نداشته باشد.

همشهری آنلاین _ فاطمه عسگری نیا: افزایش لجام گسیخته جمعیت شهر تهران و تأثیرپذیری منفی جمعیت از خسارت‌های زمان بحران آنقدر زیاد است که وقتی صحبت از بحرانی مانند زلزله می‌شود می‌توان استرس و ترس و نگرانی را در چهره تک تک شهروندان ساکن در این شهر دید. این ترس و دلهره زمانی بیشتر می‌شود که مستندات علمی وزارت کشور نشان می‌دهد تهران تنها 20‌درصد در برابر بحران‌ها آمادگی دارد که کارشناسان معتقدنداین رقم با توجه به شرایط موجود خیلی خوشبینانه است. به گفته دکتر «علی نصیری» سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران کلانشهر تهران در سال‌ها و دهه‌های گذشته مانند کلانشهرهای دیگر جهان با پدیده‌هایی مثل زلزله، سیل، برف و یخبندان شدید مواجه بوده است.»

شهردار جانشین رئیس ستاد بحران شد

شاید یکی از رویدادهای خوبی که بعد از مدت‌ها در ستاد بحران شهر تهران افتاد تعیین جانشینی رئیس ستاد بحران بود. در آخرین جلسه‌ای که ستاد بحران شهرتهران با ریاست وزیر بهداشت تشکیل داد، شهردار تهران به‌عنوان جانشین ریاست ستاد بحران معرفی شد. رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران می‌گوید: «تجارب 10 ساله شهرداری تهران در این حوزه بسیار ارزشمند است. ضمن اینکه از این پس می‌توان از ظرفیت کارگروه‌های تخصصی بهره‌گیری بیشتری شود و در زمینه هماهنگی بین دستگاه‌های تخصصی عضو ستاد بیش از پیش‌قدم بردارد.»

شهر تهران در میان گسل‌های فعال با ظرفیت لرزه‌خیزی بالا محصور شده است و زلزله مهم‌ترین مخاطره محتمل برای این کلانشهر به شمار می‌آید. شهری که وجود سامانه هشدار سریع زلزله از مهم‌ترین‌ساز و کارهای کاهش تلفات جانی و مالی و یکی از اقدامات ضروری در حوزه شریان‌های حیاتی و اطلاع‌رسانی عمومی در شرایط اضطراری است. سامانه‌ای که با تجزیه و تحلیل نخستین سیگنال‌های دریافتی از زلزله در صورت تشخیص مخرب بودن آن، امکان صدور پیام هشدار به مناطق در معرض امواج را طی مدت چند تا چند ده ثانیه بسته به شرایط داراست.

زندگی روی گسل‌ها در گفت و گو با علی نصیری | ریسک بزرگی که به آن تن داده‌ایم

سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران از استقرار این امکانات از سال 1392 در تهران با همکاری و مشارکت آژانس همکاری‌های بین‌المللی (جایکا) و راه‌اندازی سامانه‌ای مشتمل بر 4 ایستگاه شتابنگاری روی بخش شرقی گسل مشاء به‌صورت آزمایشی می‌گوید مطالعات «طراحی و تدوین شبکه پایشی هشدار سریع زلزله برای شهر تهران» حکایت از آن داشت که با توجه به گسل‌های اطراف تهران امکان فراهم کردن هشدار برای بسیاری از زمین لرزه‌های مخرب حداقل برای چند ثانیه وجود دارد. براساس نتایج این تحقیق ایجاد 50 ایستگاه، انتخاب مناسبی برای تعداد ایستگاه‌های شبکه مورد مطالعه است و افزایش ایستگاه بیش از آن سودمندی چندانی ندارد.
این‌طور که نصیری می‌گوید اواسط سال 1398 سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران 22دستگاه شتابنگار مدرن خرید و عملیات ساخت، تکمیل و راه‌اندازی تجهیزات پایشی این سامانه مشتمل بر 26 ایستگاه مهر سال 1399 روی گسل‌های اصلی اطراف شهر به پایان رسید.

گسل‌های تهران فعال است

سال‌هاست که کارشناسان حوزه لرزه‌نگاری و زمین‌شناسی خبر از فعال شدن عمده گسل‌های تهران می‌دهند. به همین دلیل این روزها اغلب مردم با کوچک‌ترین زلزله‌ای در پایتخت هراسان می‌شوند. نصیری هم فعال شدن اغلب گسل‌های شهر تهران را رد نمی‌کند: «خطر بحران زلزله بزرگ‌ترین خطر پیش رو تهران است ولی به این معنا نیست که تنها بحران تهران زلزله خواهد بود. شاید یکی از بحران‌های خاموش پیش رو شهر تهران فرونشست‌ها باشد که در پی پایین رفتن عمق آب زیرزمینی در حال وقوع است.» با قبول این شرایط بود که از سال‌های گذشته اقداماتی برای مقاوم‌سازی تهران در برابر این بحران‌ها انجام شد: «یکی از کارهای خوب که در این مسیر انجام شد اصلاح آیین‌نامه ساخت‌وسازها بود. این آیین‌نامه درواقع بعد از زلزله منجیل ابلاغ شد و خوشبختانه پس از ابلاغ ویرایش سوم آن از سال 1384به بعد شاهد افزایش کیفیت ساخت‌وسازهای شهری شدیم.

این آیین‌نامه نیز سال 1397 ابلاغ و تغییرات متعددی در آن اعمال شد. ما در تهران با چالش‌هایی در بخش ساخت‌وسازها روبه‌رو هستیم. یکی نماهای غیراستاندارد است. دیگری ساختمان‌های فرسوده با قدمت 50 تا 100 سال. به ویژه فرسودگی بیمارستان‌ها اینها مراکزی هستند؛ که در زمان بحران آسیب پذیرند و این مسئله‌ای بسیار مهم و جدی در تاب‌آوری شهری است.»

زندگی روی گسل‌ها در گفت و گو با علی نصیری | ریسک بزرگی که به آن تن داده‌ایم

ریسک بزرگ تهرانی‌ها!

علاوه بر این با همکاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، دستورالعمل بهسازی لرزه‌ای نسبی ساختمان‌های متداول شهر تهران تهیه و تدوین شد: «براساس این دستورالعمل افراد می‌توانند نسبت به بهسازی ساختمان خود با دریافت مجوز از شهرداری‌ها اقدام کنند و حتی مشوق‌هایی برای این کار در نظر گرفته شد.» زندگی روی گسل‌ها ریسک بزرگی است که شهروندان تهرانی به آن تن داده‌اند. به اعتقاد سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ساخت‌وساز روی گسل‌ها، بی‌توجهی به ساخت‌وسازهای استاندارد و استفاده نکردن از مصالح ساختمانی باکیفیت، بی‌توجهی به نواقص نمای ساختمان‌ها، فرسودگی و آسیب‌پذیری ساختمان دستگاه‌های اجرایی خدمات‌رسان از آب و برق و گاز و مخابرات تا بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی همه و همه باعث شده تا شنیدن نام زلزله هم برای تهرانی‌ها ترس‌آور باشد.

آموزش شهروندان و بهره‌گیری از توان محلی برای مقابله با بحران زلزله اصل مهم و اساسی بوده که سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران طی سال‌های اخیر به آن توجه کرده است. به گفته سرپرست این سازمان در مجموع 112 پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران در تهران وجود دارد: «103 پایگاه در حال بهره‌برداری و استفاده و بقیه در حال ساخت است» نصیری معتقد است که در بخش تاب‌آوری گذشته از وضعیت ساختار شهری یکی از عوامل مهم رفتار مردم در زمان بحران است که نیازمند ارائه آموزش‌های لازم است: «تشکیل گروه داوطلبان واکنش اضطراری دوام محله‌ها نمونه این مهم است. تاکنون 18 هزار نفر در این بخش آموزش دیده اند و امسال شورای مرکزی این گروه‌ها را با نمایندگی یک نفر از هر منطقه تشکیل داده‌ایم و در شورای مشورتی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از نظرات آنها بهره‌مند خواهیم شد. تهیه و تولید برنامه‌های آموزشی تلویزیونی و رادیویی از دیگر کارها در زمینه افزایش آگاهی مردم برای رویارویی با شرایط بحران است. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های‌کاری ما در بخش مدارس است. طرح مدرسه آماده هم در همین زمینه اجرا شد.»

18 هزار نفر در گروه های دوام آموزش دیده اند و امسال شورای مرکزی این گروه‌ها را با نمایندگی یک نفر از هر منطقه تشکیل داده‌ایم