چطور بیهوده از هم می رنجیم؟

همشهری آنلاین –یکتا فراهانی: توانایی انتقاد کردن و مورد انتقاد قرارگرفتن چیزی است که در زندگی فردی و اجتماعی باید آن را بیاموزیم. در واقع  اگر بتوانیم به گونه‌ای مشکلات‌مان را با همدیگر در میان بگذاریم؛ انتقاد می‌تواند بسیار کمک کننده و همچنین باعث بهبود روابط مان باشد.

مشکل اصلی ما با انتقاد

 لیلا بهنام، روان درمانگر تحلیلی در مورد شیوه انتقاد پذیری درست می‌گوید : «موضوع مهم در شیوه انتقاد؛ «انتقاد ناپذیری» است. چون  معمولا ما آگاهی از آن نداریم؛ یعنی فکر می‌کنیم اگر کسی در مورد خاصی مشکلی با ما دارد به این معناست که به طور کلی رفتار ما را زیر سوال برده و حتی شاید دیگرعلاقه‌ای به ما ندارد. به همین خاطر نیز در برابر انتقاد؛ واکنش‌های تدافعی و پرخاشگرایانه ‌ای از خود نشان می‌دهیم.»

به گفته بهنام، بسیار طبیعی است که در ارتباطات فردی و اجتماعی؛ مورد انتقاد قرار بگیریم؛ همان‌گونه که هنگامی هم  که خودمان از رفتار یا کلام دیگران می‌رنجیم، باید بدانیم چگونه آن را مطرح کنیم. این در حالی است که  قصد نداریم تیشه به‌ ریشه آنها  بزنیم؛ یعنی به گونه‌ای انتقاد نمی‌کنیم که کلا رابطه با او و فردیت او را زیر سوال ببریم.

بنابراین در گام نخست؛ با توجه به این موضوع می توانیم پذیرای موضوع انتقاد باشیم. یکی از مشکلات ما با شنیدن انتقاد، باورهایی است که از قبل دراین خصوص داریم و  باعث می‌شوند نتوانیم احساس خوبی  در این مورد داشته باشیم. بنابراین باید شجاعت ایجاد تغییر در این خصوص را در خودمان ایجاد کنیم.

توجه داشته باشیم هر وقت چیزی بیش از حد ما را خوشحال یا ناراحت کند؛ در واقع آن موضوع  چیزی را که از قبل در وجود ما بوده روشن یا شعله‌ور کرده است. بنابراین باید بتوانیم  حتما به بینش و آگاهی بیشتری در مورد آن دست یابیم.

به گفته این روان درمانگر، باور اشتباه بسیاری از ما آن است که فکر می‌کنیم وقتی از ما انتقاد می‌شود از فرد «کاملا خوب» به «کاملا بد» تبدیل می‌شویم. بنابراین تا زمانی که چنین باوری داشته باشیم نمی توانیم پذیرای انتقاد دیگران باشیم.   

چه کسانی بیشتر از انتقاد می‌رنجند؟

بهنام می‌گوید علت اصلی رنجش ما از انتقاد دیگران آن است که «مطلق بودن» بیشترمی تواند در روان ما امنیت ایجاد کند. یعنی ما دوست داریم در نظر دیگران به طور کامل و مطلق خوب باشیم.

به این ترتیب، هر چقدر تجربه ناامنی در روان ما بیشتر باشد با توجه به مشکلاتی که از گذشته حمل می‌کنیم به همان نسبت هم در رویارویی با هر موضوعی، آسیب پذیری بیشتری خواهیم داشت، احساس ناامنی می‌کنیم و این چیزی که اغلب از آن به عنوان «حساس بودن» تعبیر می‌شود. در صورتی که این موضوع ریشه در ناامنی‌های روانی گذشته ما دارد.

به عقیده او، نخستین کاری که ما برای حل این مشکل  باید انجام دهیم آن است که نسبت به آن آگاه و هوشیار باشیم آن و بپذیریم که قدرتمند بودن و شجاعت پذیرش مشکلات ما از حساس بودن و ضعف در برابر دیگران نه تنها به نفع خودمان است؛ بلکه ما را هم بسیار ارزشمندتر خواهد کرد.

چطور انتقادپذیر خوبی باشیم؟

به گفته بهنام، مهم‌ترین راه برای  هوشیار و آگاه بودن از شرایط  روحی و روانی خود در برابر شنیدن  انتقاد دیگران، آن است که نسبت به حس‌های خودمان  که هنگام انتقاد شدن و انتقاد کردن در ما ایجاد می‌شود،آگاه باشیم؛ آنها را شناسایی کنیم و بپذیریم.

اغلب وقتی از ما انتقاد می‌شود، نخستین تصویری که در ذهن‌مان به وجود می‌آید آن است که به ما گفته شده خیلی بد هستیم؛ احساسی  که شاید قبلا هم در کودکی زیاد با آن مواجه شده و از آن رنجیده‌ایم.

بنابراین طبیعی است وقتی دوباره چنین حسی دریافت کنیم آشفته شویم و آن قدر برنجیم که برای اثبات خوب بودن شروع به مقابله به مثل کنیم وبا خشم و نفرت از طرف مقابل، تمام رفتارهای او را زیر سوال ببریم و از خودمان دفاع کنیم.

به عقیده این روان درمانگر تحلیلی، این همان جایی است که ما باید از آن آگاه و هوشیار باشیم وبدانیم طرف مقابل،  فقط از یک رفتار ما انتقاد کرده؛  نه کلیت ما.

 به این ترتیب می‌توانیم احساس بهتری داشته باشیم. اگر هم طرف مقابل از سر نا آگاهی یا به ‌هردلیل دیگری  نتوانسته درست این موضوع را با ما مطرح کند؛ این مشکل  خود اوست که البته ما هم می‌توانیم به او گوشزد کنیم که این روش او باعث رنجش ما می‌شود. ‌

توجه به همین موارد کوچک و بهره‌مندی از مکانیسم‌های دفاعی  درست و بجا می‌ تواند  شرایط را تعدیل کند. البته اگر نتوانیم خودمان به چنین آگاهی و توانایی دست یابیم بهتر است  از متخصص کمک بگیریم. چون این موضوع می‌تواند باعث خراب شدن بسیاری از روابط ما شود و در کیفیت زندگی ما موثر باشد.  

انتخاب زمان و شیوه درست انتقاد

به گفته بهنام، باور ما نسبت به  خودمان بسیار مهم است. یعنی اگر ما به این باور برسیم که خوب و دوست داشتنی هستیم و  تصویر مطلوبی از خودمان داشته باشیم؛ دیگران به سادگی نمی توانند باور ما را تغییر دهند.

بنابراین اصلاح تصویر ما از خودمان که در کودکی و  از  تجربه های ناسالم در ما ایجاد شده نیز کار مهم دیگری است که باید به آن توجه داشته باشیم. چون همه اینها می تواند ما را تبدیل به افرادی انتقاد پذیر کند؛ چون  انتقاد می‌تواند به عنوان روشی برای اصلاح و رشد ما به حساب بیاید.

توجه به نوع کلام، زمان، مکان و موقعیتی که برای انتقاد از همدیگر انتخاب می‌کنیم؛ موضوع مهمی است که باید به آن توجه داشته باشیم. بهتر است زمانی را برای این کار در نظر بگیریم که خشم زیادی نسبت به طرف مقابل نداشته باشیم؛ فقط به مشکل رفتاری یا کلامی که از آن رنجیده ایم اشاره کنیم، نه اینکه کلا دوستی و رابطه با او را زیر سوال ببریم و سعی  نکنیم کاری کنیم که اورا کاملا برنجاند.

هیچ گاه درجمع از کسی انتقاد نکنیم و مشکل هر کسی را فقط با خود او در میان بگذاریم. همچنین سعی کنیم با آرامش صحبت کنیم، چون گاهی کلام تند و گزنده ما؛ نه تنها مشکل را برطرف نمی‌کند؛ بلکه به آن دامن هم خواهد زد.