مرجان‌های شاخ گوزنی، نرم و توده‌ای این لکه بی‌نظیر مرجانی را تشکیل داده‌اند. از سال 84 که توسعه بندر شهید بهشتی در این منطقه آغاز شد تاکنون بخش عمده‌ای از این لکه مرجانی آسیب دیده است؛ همچنان‌که پیش از این، مرجان‌های خارک و عسلویه قربانی توسعه ناپایدار شدند. جالب است بدانید در طول نزدیک به 2هزار کیلومتر خط ساحلی ایران فقط 50کیلومتر آن به مرجان‌ها اختصاص دارد که آن هم اینگونه دستخوش طرح‌های عمرانی می‌شود. اما پس از هشدارها و اعتراضات کارشناسان محیط‌زیست نسبت به فاجعه نابودی این لکه مرجانی بی‌نظیر، قرار است طی عملیاتی این مرجان‌ها را به نقطه‌ای دیگر منتقل کنند؛ کاری بدون پیشینه اجرایی در ایران. آنچه در پی می‌آید گزارشی است در باره چگونگی اجرای این طرح درگفت‌وگو با مسئول تیم انتقال.
سال 84 فعالیت‌های سازمان بنادر و کشتیرانی برای توسعه بندر شهید بهشتی در خلیج چابهار آغاز شد. براساس طرح توسعه مورد نظر، 200 هکتار از دریا با خاکریزی خشکانده می‌شود که 6 هکتار آن را یکی از نادرترین لکه‌های مرجانی جهان تشکیل می‌دهد. البته در این میان هشدارهای سازمان محیط‌زیست برای حفظ مرجان‌ها به روال همیشگی چندان مورد توجه قرار نگرفت و با وجود متعهد شدن کارفرما به رعایت مسائل زیست‌محیطی، در سال 86 کارفرمای طرح توسعه، بدون هماهنگی با سازمان محیط‌زیست اقدام به خاکریزی در منطقه مورد نظر کرد. در پی آن، با شکایت سازمان محیط‌زیست و حکم قضائی این طرح متوقف شد. البته طرح توسعه عملی می‌شود؛ همچنان‌که در سایر مناطق هیچ طرح عمرانی به خاطر اعتراض محیط‌زیست متوقف نشد با این تفاوت که قرار است بخشی از مرجان‌ها که هنوز زنده‌اند به منطقه دیگری منتقل شوند.
طرحی بدون فرصت آزمون و خطا
دکتر محمد ساداتی پور، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد- گروه محیط‌زیست و آلودگی دریا، که مسئولیت مطالعات و اجرای انتقال مرجان‌ها را به‌عهده دارد در این باره می‌گوید: این طرح قرار است در قالب EPC+F اجرا شود. یعنی پیمانکار- قرارگاه خاتم الانبیا- موظف به اتمام کار از صفر تا انتهاست حتی پول اجرای طرح را تامین می‌کند.معمولا در اجرای چنین طرح‌هایی، پیمانکار چندان توجهی به مسائل زیست‌محیطی و رعایت ضوابط آن ندارد اما از آنجا که پیمانکار در تلاش است تا استاندارد ایزوی 14 هزار را به‌دست آورد متعهد به پرداخت هزینه انتقال مرجان‌ها شده است .
وی با اشاره به اینکه در کشور ما تاکنون اجرای چنین طرحی سابقه نداشته است، می‌افزاید: برای انجام این کار جلساتی برگزار شد که طی آن، کارفرما و پیمانکار متفقا هزینه‌های انجام کار را بپردازند تا انتقال فناوری در ایران صورت بگیرد؛ یعنی برای اولین بار در ایران قرار شد مرجان‌ها از یک نقطه کنده و در جای دیگر کاشته شوند.
آنچه در این میان به اجرای طرح کمک می‌کرد متخصص بودن معاون دریایی سازمان محیط‌زیست بود که به‌دلیل داشتن تحصیلات مرتبط، به موضوع نگاه تخصصی داشت. از
این رو، در تعامل خوبی که با این بخش سازمان وجود داشت قرار بر این شد این کار به‌طور کاملا تخصصی و حرفه‌ای ساماندهی شود. براین اساس، در گام اول، شناسایی یک تیم متخصص در سطح بین‌المللی و داخلی در دستور کار قرار گرفت.
درپی آن، طی 45 روز فعالیت فشرده، پیشینه تمامی کارشناسان بیولوژلیست کشور بررسی شد. این بررسی‌ها نشان داد که فقط 5 نفر از دانش و توانایی کافی برای اجرای این کار برخوردارند. این افراد که دارای گواهینامه غواصی نیز هستند به‌عنوان تیم منتخب اجرای طرح انتخاب شدند. این افراد که به تایید سازمان محیط‌زیست هم رسیده‌اند، عبارتند از: دکتر محمدرضاشکری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید‌بهشتی؛ دکتر حمیدرضایی، صاحب سبک در مطالعات مرجانی و عضو هیات علمی مرکز ملی اقیانوس شناسی؛ مهندس تیمور امینی راد، کارشناس مجرب مرکز تحقیقات شیلات چابهار و مهندس وهاب مقصودلو کارشناس مجرب در این زمینه.
متدلوژی کار
ساداتی پور درباره شیوه اجرای کار می‌گوید: ما برای انتخاب متدلوژی کار به شیوه‌های بین‌المللی مراجعه کردیم و کشورهای پیشرو در انتقال مرجان را مورد بررسی قراردادیم که عبارت بودند از: استرالیا، ژاپن، کانادا، کره‌جنوبی و مالزی. همچنین مکاتباتی با دانشگاه سلطان‌قابوس صورت گرفت و در پی آن، میشل کلاو بات یکی از ناظران اروپایی که سال‌هاست روی مرجان‌ها کار می‌کند برای همکاری با تیم ما ابراز تمایل کرد.
هزینه مطالعات طرح
مجری طرح انتقال مرجان‌ها درباره هزینه این طرح می‌گوید: تا امروز 5/1 میلیارد تومان برای مطالعات این طرح هزینه شده است. کار مطالعاتی یک سال و نیم به طول انجامیده و طی آن، مطالعات فیزیکی و شیمیایی کل پهنه خلیج چابهار به انجام رسیده است. افزون براین، مطالعات رسوب و مطالعات مربوط به آلاینده‌های هیدروکربنی، فلزات سنگین و سمی، فاضلاب‌های صنعتی و انسانی نیز به پایان رسیده است.
همچنین شرایط موجود خلیج چابهار که به شکل‌گیری زیست‌بوم مرجانی منجر شده از نظر کمی و کیفی کاملا مشخص شده است. مرحله بعد شناسایی نیازهای جدید این موجودات است تا بتوانیم آنها را در شرایط مشابه به منطقه جدید منتقل کنیم.وی در ادامه یادآور می‌شود: هم تیم اجرایی شناسایی شده و هم متدلوژی کار که در دنیا متداول است، تعیین شده است. در کنار این موارد، کدورت‌سنج‌هایی خریداری و در محدوده نصب کرده و تحویل سازمان محیط‌زیست داده‌ایم تا سطح فعالیت اجرایی را با توجه به کدورت آب تعیین کند؛ یعنی هر زمان کدورت آب بیش از حد مجاز شود فعالیت اجرایی تعطیل خواهد شد.
هزینه و زمان اجرای طرح
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد، با اشاره به اینکه برای انتقال مرجان‌ها، 500 میلیون تومان اختصاص یافته است، تصریح می‌کند: سازمان محیط‌زیست برای اجرای این طرح تضمین خواسته که هنوز میزان آن مشخص نیست و قرار است این میزان تضمین براساس تعرفه بین‌المللی یا بومی طی هفته‌جاری تعیین شود. پس از آن، طی 39 روز و براساس یک برنامه مدون زمانبندی مرجان‌ها به منطقه جدید منتقل خواهند شد.
فقط 20 درصد مرجان‌ها زنده‌اند
مجری طرح انتقال می‌گوید: حدود 6 هکتار کلونی مرجانی در خلیج چابهار وجود دارد که البته همه این مرجان‌ها زنده نیستند بلکه فقط در 20 درصد این پهنه موجود زنده وجود دارد. در این عملیات تمامی موجودات زنده‌ای که از توسعه بندر شهید بهشتی متاثر می‌شوند به منطقه امن منتقل خواهند شد.
وی در توجیه این عملیات تاکید می‌کند: بخشی از پهنه خلیج فارس و عمان که آب‌های سرزمینی ایران محسوب می‌شود قابلیت تکثیر و پرورش و احیای مرجان‌ها را دارد و چون منطقه بکری است از نظر توسعه قطعا همواره مورد توجه خواهد بود و پس از توسعه نفت و گاز، بی‌تردید توسعه گردشگری، توسعه شهری و روستایی، مناطق آزاد، توسعه پارک‌های آبی و عمران به شکل کلان را در این منطقه شاهد خواهیم بود. بنابراین گریزی از طرح‌های توسعه نیست. براین اساس طرح انتقال مرجان‌ها می‌تواند به‌عنوان الگویی در سایر طرح‌های توسعه استفاده شود. نکته قابل توجه آنکه مدل انتقال مرجان‌ها مدلی است که تاکنون وجود نداشته و برای نخستین بار است که به اجرا در می‌آید. پیش از این معمولا مرجان‌ها را می‌کشتند؛ مسئله‌ای که در خارک اتفاق افتاد و به‌دلیل احداث پایانه صادراتی لکه مرجانی منطقه کاملا از بین رفت.
ساداتی پور با اشاره به اینکه گزارش‌ها و فیلم‌های مرتبط با مطالعات قابل ارائه است از کارشناسان و صاحب‌نظران خواست چنانچه در این زمینه نظری دارند تیم انتقال مرجان‌ها را با نقد و نظر خود یاری دهند.
