اجداد جنگنده‌ها

هواپیمای برادران رایت با آن ساختمان بسیار ساده و سطوح کنترل ساده‌تر از بدنه، کمتر از 1 دقیقه مداومت پروازی داشت، ولی به هر حال سرآغاز ساخت هواپیماها محسوب می‌شود. از آن پس عصر هوانوردی آغاز شد و علوم هوانوردی با سرعت بسیار عجیبی پیشرفت کرد. کشورهایی که در این صنعت سرمایه‌گذاری کردند، هنوز هم در حال سود بردن از تحقیقات سال‌های پیش خود هستند و هر روز قدرتمندتر می‌شوند.
در بسیاری از مقالات یا توضیحات هوانوردی از یک هواپیمای جنگنده، به واژه‌هایی چون نسل پنجم، نسل چهارم و... بر می‌خوریم. این واژه‌ها در واقع یک نوع طبقه‌بندی غیررسمی هواپیماهای جنگنده  و تنها روش برای شناسایی بهتر جنگنده‌ها براساس تاریخ و توانمندی‌هایشان است. برای آشنایی بیشتر با نسل‌های گوناگون جنگنده‌ها، در این نوشتار سعی شده با مثال‌هایی از ابتدا تاکنون وجه تمایزی از نسل‌های گوناگون جنگنده‌ها را معرفی کنیم.

نسل اول جنگنده‌ها، بیشتر به جنگنده‌هایی اطلاق می‌شود که در ابتدای عصر جت و در سال‌های 1945 تا 1955 میلادی- یعنی بعد از جنگ جهانی دوم و تا زمان پایان جنگ کره- تولید شدند. این هواپیماها، اولین هواپیماهایی بودند که به موتورهای توربوجت مجهز شدند، ولی با تمام این اوصاف قادر به شکستن دیوار صوتی (Sound barrier) نبودند و از نظر توانایی و قابلیت‌های جانبی، بسیار به همان هواپیماهای پیستونی جنگ جهانی دوم شبیه بودند و تنها وجه مثبت آنها، توانایی سرعت‌گیری سریع‌تر بود.
این هواپیماها که از معروف‌ترین آنها می‌توان F-86 سابر آمریکایی- که در اختیار نیروی هوایی ایران نیز بود- و هواپیمای میگ- 15 روسی اشاره کرد که اغلب مجهز به رادار نبوده و از همان سلاح‌های معمولی توپ و بمب‌های سقوط آزاد و غیر دقیق و راکت‌های معمولی استفاده می‌کردند.
جنگنده‌های نسل دوم که طی سال‌های 1955 تا 1960 میلادی تولید شدند، هواپیماهایی بودند که سرعت بیشتر، سیستم‌های راداری تشخیص هدف و اولین موشک‌های هوا به هوای هدایت شونده که ساید ویندر (Sidewinder) نام داشت و هم اکنون نیز از آن بسیار استفاده می‌شود، دارا بودند. این جنگنده‌ها، در حقیقت با به عمل گیری درس‌هایی که در جنگ کره آموخته شد، طراحی و تولید شدند. نمونه جنگنده‌های نسل دوم هواپیمای F-104 (استارفایتر) را می‌توان نام برد. هواپیماهای نسل دوم اولین جنگنده‌هایی بودند که قادر به حفظ سرعت‌های مافوق صوت در پرواز مستقیم بودند. پیشرفت‌های چشمگیر در صنعت موشک‌های هوا به هوا، موجب شد که برای اولین بار در جهان  از این موشک‌ها به عنوان سلاح اولیه و اصلی هواپیما به جای همان توپ معمولی استفاده شود.

در حدود سال‌های 1960 تا 1970، نسل سوم جنگنده‌ها که بیشتر جنگنده‌هایی را که در جنگ ویتنام شرکت کردند، پوشش می‌دهد، متولد شدند. اکثر این جنگنده‌ها اولین هواپیماهای چند منظوره بودند که قادر به انجام مأموریت‌های هوا به هوا و هوا به زمین به صورت همزمان بودند. مشهورترین هواپیمای این نسل هواپیمای جنگنده فانتوم F-4 است که در نمونه‌های گوناگونی ساخته شد و به خدمت نیروی هوایی کشورهای بسیاری در جهان از جمله ایران نیز درآمده است. پس از آن و درطی سال‌های 1970 تا 1990، روند رو به رشد تولید جنگنده‌های چند مأموریتی به طرز قابل توجهی ادامه یافته و سرانجام منجر به تولید هواپیمای مشهوری چون F-14 (تامکت)، F-15 (عقاب)، F-16 (فالکون)، F-18 (هورنت) و میگ- 29 شد. در این هواپیماها، تأکید بیشتر بر روی قابلیت مانور دهی هوایی و نبردهای نزدیک (dogfight) بود با سرعت‌های بالاتر، به همین جهت این جنگنده‌ها، در نبردهای هوا به هوا بسیار سریع عمل می‌کند.
پس از نسل چهارم، مابین سال‌های 1990 تا 2000 نیز جنگنده‌هایی بسیار مشابه جنگنده‌های نسل چهارم، ولی با قابلیت‌های بهبود یافته و سیستم‌های پیشرفته‌تر مانند هواپیماهای سوپر هورنت، یوروفایتر تایخون و رافال تولید شدند که به جنگنده‌های نسل چهارونیم مشهورند. از سال 2000 تا زمانی که هنوز مشخص نیست، نسل بسیار جدیدی با نام نسل پنجم جنگنده‌ها پدید آمده و باید اعتراف کرد که این جنگنده‌ها از سلاطین کنونی آسمان محسوب می‌شوند. در جنگنده‌های نسل پنجم که به صورت نمونه می‌توان به Raptor) F-22 ) و( F35(JSF آمریکایی و سوخو 47 روسی اشاره کرد در این جنگنده‌ها خلبان دید کاملی را از صحنه نبرد به وسیله دستگاه‌های اویونیکی (الکترونیک پرواز) پیشرفته روی خود داشته و میدان را کاملاً در کنترل خود دارد. مهم‌ترین ویژگی جنگنده‌های نسل پنجم، رادار گریزی (Stealth) است که به بقاپذیری جنگنده و محفوظ ماندن از دید راداری دشمن کمک شایانی می‌کند.
هم اکنون که در زمان نسل پنجم جنگنده‌ها هستیم، باید منتظر ظهور سریع نسل‌های بعدی باشیم، زیرا صنعت هوا فضا به عنوان یکی از علوم پیشرفته در حال ارتقا است، به طوری که می‌بینیم ناسا هوافضاپیمای X-43A را با سرعت 10 ماخ (10 برابر سرعت صوت و حدوداً یک مایل در ثانیه) با موفقیت آزمایش می‌کند. X-43sA از موتور هوادم اسکرم جت (Scramjet) استفاده می‌کند و شاید تا چند سال آینده نمونه عملیاتی و یا حتی مسافربری از آن ساخته شود و اگر چنین شود، هر مایل را می‌توان تنها در یک ثانیه پیمود.