الناز عباسیان-همشهری آنلاین: بیشتر او را با قطعه ماندگار «آمدم ای شاه پناهم بده» می‌شناختیم و به شیوه اوج خوانی‌اش شهرت داشت اما گرمی و سوز صدایش برای دیگر اهل‌بیت(ع) هم بی‌نظیر بود؛ تاجایی که زنده یاد استادمحمدرضا شجریان و فرزندش همایون شجریان نیز این نکته را تأکید می کردند. اما زنده یاد استاد محمدعلی کریمخانی از این استعداد و توانایی حنجره طلایی‌اش تنها برای اهل‌بیت(ع) استفاده کرد. چون معتقد بود؛ «اینها همه عنایت خداوند است و خداوند ما را بازخواست می‌کند که من این صدا را به تو دادم، تو کجا مصرفش کردی!؟» اینگونه شد که با صدای او نواهای ماندگاری برای اهل‌بیت(ع) تولید شد.
او علاوه بر حضور در مجالس مداحی اهل‌بیت(ع) افتخار این را داشت که در تهیه و تولید آثار موسیقایی نیز فعالیت کند. اجرای ملودی «قطعه‌ای از بهشت» یا همان «آمدم ای شاه پناهم بده»، اجرای قطعه‌ای عاشورایی در حسینیه کربلایی‌ها با همکاری صادق آهنگران و نزارالقطری و تولید آلبوم «ساقی سرمست» به آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد ازجمله آنهاست.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگو با این مداح اهل‌بیت(ع) در ماه محرم سال ۹۸ است. گرچه این اواخر خیلی شکسته‌ترشده و چندان حال مساعدی نداشت اما برای گفتن از ائمه(ع) و ذکر مصیبتشان، بیماری را فراموش کرده و ساعتی همکلام ما شد تا یکی از آخرین گفت‌وگوهایش را اینگونه ثبت کند و همزمان با درگذشتش مطالعه آن معنی و مفهوم تازه ای پیدا کند. یادش گرامی!
استاد از شروع مداحی و علاقه‌تان به خواندن برایمان بگویید.
از کودکی قرآن می‌خواندم و مداحی می‌کردم. در دوران نوجوانی وقتی در هیئت‌ها و محافل مختلف می‌خواندم تشویقم می‌کردند و می‌گفتند صدای خوبی داری. پدرم هم صدایش خیلی خوب بود ولی نمی‌خواند. هم پدربزرگ مادری و هم پدربزرگ پدری و هم پدرم صدایشان خیلی خوب بود ولی نمی‌خواندند. آنچه من بلدم ژنی است و ارثی. نوجوانی و جوانی من در شهر نرجه، آن طرف تاکستان گذشت. من آنجا به دنیا آمدم و تا ۲۰ سالگی هم همانجا بودم و بعد به تهران آمدم و مداحی را با جدیت ادامه دادم. در ایام محرم و ماه مبارک رمضان تمرین مناجات‌خوانی و مداحی می‌کردم.
روزی که آریا عظیمی‌نژاد از شما دعوت کرد تا قطعه‌ای برای امام‌رضا(ع) بخوانید، فکرش را می‌کردید این مناجات آن‌قدرفراگیر و ماندگار شود که دل هر زائری را بلرزاند و حیرت بسیاری از اهالی حرفه‌ای موسیقی را برانگیزد که چطور حنجره شما تا چند گام بالاتر را ادا کرده است؟
همیشه بزرگ‌ترین آرزویم، این بود که نوایم مثل اذان مرحوم موذن‌زاده ماندگار شود. خاطرم هست تقریبا ۱۴ یا ۱۵ ساله بودم که همراه خانواده برای نخستین‌بار به مشهد مشرف و زائر آقا امام‌رضا(ع) شدم. نمی‌دانم چه شد که در همان زیارت اول از آقا خواستم تا عنایتی کند و من یک مدح ماندگار برایش بخوانم. آن زمان تحقق این آرزو یک‌رؤیا بود و خدا را شکر بعد از گذشت چندین سال دعایم مستجاب شد و همیشه برای این لطف سپاسگزار خدا و امام‌رضا(ع) هستم.
آلبوم عاشورایی ساقی سرمست شما هم مثل دیگر آثارتان مورد استقبال قرار گرفت. به‌نظر شما چرا کارهای شما اینقدر ماندگار می‌شود؟
هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. من از عمق دل این قطعه‌ها را خوانده‌ام و حس می‌کردم خدمت امام‌حسین(ع) و امام‌رضا(ع) می‌خوانم بنابراین تلاش می‌کردم کارم، کم و کسری نداشته باشد.
اگر با دل و جان به سمت و سوی امام‌حسین(ع) بروی و نیم‌نگاهی به کارت داشته باشند، کار تو ماندگار می‌شود. یقین دارم آلبوم ساقی سرمست از این درجه بالاتر هم می‌رود و حتی جوانان خارج از کشور را نیز شیفته خود کرده و می‌کند. هرکسی، قطعات منتشر شده من را گوش می‌کند، از این لحن و صدا متعجب می‌شود.
به نکته خوبی اشاره کردید؛ سبک اوج خوانی شما زبانزد بوده و حتی همایون شجریان به نقل از پدرشان به این شیوه آوازخوانی تأکید داشته است. کمی درباره این سبک توضیح می‌دهید.
آقای همایون شجریان به ما لطف دارند و ما قابل این حرف‌ها که ایشان فرمودند، نبودیم. خاطرم هست که در همان دفتر قدیمی شرکت‌شان در خیابان هفت‌تیر که با محمد اصفهانی به دیدن استاد شجریان رفته بودیم، همانجا بود که قطعه را خواندم. همایون طبقه پایین بود و وقتی آمد پرسید این صدای چه‌کسی است؟ استاد مرا معرفی کردند. همایون گفت من طبقه پایین گوش‌هایم را گرفته بودم! من همین‌جا از همایون شجریان تشکر می‌کنم.
شما سبک خاصی هم در اجرای کارهایتان دارید؟
من نه مداح هستم و نه خواننده! باید بگویم این را هم من اختراع نکردم، من خودم را به کسی دیگر می‌سپارم. می‌خوانم اما تکیه‌ام جای دیگر است.
تمرین هم کرده‌اید یا نعمت خدادادی است؟
صدا عنایت پروردگار است، منتها ساختنش و پختنش دست کسی است که از این عنایت برخوردار شده است. من شب و روز زحمت کشیدم، آهنگ‌های مختلف گوش کردم چه ترکی، چه عربی، چه فارسی و... و تمام این موسیقی‌ها را گوش کردم و از آنها چیزهایی درآوردم. همین قطعه‌ای که برای امام‌رضا(ع) خواندم -آمدم ای شاه پناهم بده- یا آلبوم ساقی سرمست و یا آنچه برای امام حسین(ع) خواندم به اسم «نجوای عاشورا» و مجید مجیدی کارگردانی‌اش را برعهده داشت و حاج نزارالقطری و صادق آهنگران هم بودند و به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی خواندیم، اینها عنایت خداوند است و نظر امام حسین(ع) و ما چیزی از خودمان نداریم.
کسی هم به من یاد نداده است، من خودم گوش کرده‌ام و اینها را یاد گرفته‌ام. اما برای داشتن صدای خوب دستگاه فایده ندارد، باید زحمت کشید، باید تمرین کرد. البته که دستگاه هم خیلی مهم است اما منظورم در دستکاری، صدای خواننده نیست. مرحوم صبحدل همیشه به من تأکید می‌کرد که هنگام اوج گرفتن ۳۰ الی ۴۰ سانتی‌متر از میکروفون فاصله بگیرم تا صدا جیغ نشود. وقتی اینها را رعایت کنیم نیاز به دستکاری توسط دستگاه نیست.
شما نعمت بزرگی چون صدای زیبادارید اما چرا از این صدا جز در موسیقی مذهبی استفاده نکردید؟
افتخار من این است که از صدایم فقط برای اهل‌بیت(ع) استفاده می‌کنم. اینها همه عنایت خداوند است و خداوند ما را بازخواست می‌کند که من این صدا را به تو دادم، تو کجا مصرفش کردی!؟ من دلم نمی‌خواهد به‌خاطر چند صباحی شهرت و پول از این لطف خدا دور شوم.
صحبتی با مداحان دارید؟ و ویژگی مداحی اهل‌بیت(ع) چیست؟
من در جایگاهی نیستم که بخواهم در این زمینه اظهارنظر کرده یا نصیحت کنم. اما معتقدم آنچه می‌خوانیم باید در شأن امام‌حسین(ع) و اهل‌بیت(ع) باشد. ما باید اول ببینیم آنچه می‌خوانیم در شأن اینها هست یا نه، نکند با آنچه من می‌خواهم بخوانم اینها کوچک شوند و آیا آنچه می‌خوانم واقعا به دل خودم می‌چسبد!؟ با ۴ نفر هم باید صلاح و مصلحت کرد، یعنی یا باید خودتان بلد باشید و یا اگر بلد نیستید بپرسید، سؤال کردن ایرادی ندارد.
متأسفانه بعضی‌ها اینطور نیستند و من هم کارهای نیستم که بخواهم جلوی کسی را بگیرم. من زورم به‌خودم می‌رسد و هرقدر بتوانم اصیل، سوزناک و بر مبنای شعرهای اصیل بخوانم، می‌خوانم. شاید درست نباشد ولی عقیده‌ام این است که نوحه و روضه مکشوفه خواندن، درست نیست. من ایما، اشاره و در پرده‌گویی را بیشتر می‌پسندم. همه از بچگی پای منبر بوده‌ایم، همه می‌دانیم امام حسین(ع) را چگونه شهید کرده‌اند، خیمه‌اش را آتش زدند، لازم نیست شما در هر روضه‌ای، در هر مداحی اینها را تکرار کنید؛ شعری بخوانید که این را در پرده، با ایما و اشاره یا با استعاره بگوید؛ بنشینید یک شعر و آهنگ خوب انتخاب کنید که چهار نفر دیگر هم که به‌دست شما نگاه می‌کنند چیزی یاد بگیرند. تأکید می‌کنم که مداح باید حرف تازه و شعر تازه و متناسب با مجلس داشته باشد مثلا در میلاد امام‌حسین(ع) روضه قتلگاه می‌خوانند که اشتباه است. منظور این است که مواظب باشیم چیزی نخوانیم که کسرشأن مقام شامخ امام حسین(ع) شود.
در زمینه مداحی شاگردی هم تربیت کرده‌اید؟
نه، گاهی در مساجد و تکایا چیزی بپرسند، پاسخ می‌دهم ولی اینکه شاگرد داشته باشم، اینطور نیست.
سبک یا صدای چه‌کسی را در زمینه مداحی می‌پسندید و گوش می‌دهید؟
افراد زیادی فارسی، آذری و عربی می‌خوانند و خوب هم می‌خوانند اما همیشه گفته‌ام و بازهم عرض می‌کنم که صدای مرحوم استاد سلیم موذن‌زاده اردبیلی واقعا بی‌نظیر و بدون نقص بود. من شک ندارم اگر استاد سمت موسیقی می‌رفت، با صدایشان دنیا را تسخیر می‌کرد که البته هم‌اکنون هم با نوای مداحی‌شان قلب‌های بسیاری را تسخیر کردند.
جز مداحی به چه کاری مشغول هستید؟
بیش از ۵۰ سال است که می‌خوانم اما مداحی شغل و راهی برای امرار معاشم نبوده است. من بازنشسته شرکت چیت‌سازی‌ام و منبع درآمدم جداست. البته نمی‌گویم که از مداحی پولی نمی‌گیرم اما شغل من نبوده و بلکه عشق و علاقه‌ام بوده و هست.
هم‌اکنون مشغول تولید کار جدید هستید؟ درباره آخرین اثرتان هم اگر ممکن است توضیحی بدهید.
محرم سال پیش آریا زنگ زد و گفت که آلبوم جدید ضبط کنیم. از این رو اثر جدید «جان خستگان» همزمان با سالروز تولد امام‌رضا(ع) منتشر شد. هم‌اکنون کمی کسالت دارم و مشغول کاری نیستم. انشاءالله خدا همه بیماران را شفا دهد حتما این بیماری من هم بی‌حکمت نیست.
آلبوم عاشورایی ساقی سرمست
محرم۱۳۹۱ پس از چندسال کارکردن، آلبوم عاشورایی «ساقی سرمست» با نوای محمدعلی کریمخانی و آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد منتشر شد. کریمخانی درباره این آلبوم ماندگار می‌گوید: «این کار یک اثر فاخر آیینی است و باید حق آن ادا شود. نه به‌خاطر اینکه من خواننده آن هستم، به این خاطر که این آلبوم، ویژه امام‌حسین(ع) است». او ادامه می‌دهد: «تولید آلبوم ساقی سرمست ۳ سال طول کشید. ۱۲ قطعه ۶-۵ دقیقه‌ای است و برایش خیلی زحمت کشیدیم. باور کنید من می‌خواندم و می‌آمدم خانه، آریا زنگ می‌زد، می‌گفت آقای کریمخانی یک توک پا بیایید، این جایش ایراد دارد و دوباره از سر می‌خواندم. اینطور نیست که ما یک‌بار رفته باشیم استودیو و برگشته باشیم. آریا خودش خیلی سختگیر است و شعرها و آهنگ را با هم انتخاب می‌کنیم.
در همین آلبوم ۱۲ آهنگ هست؛ آهنگ‌هایی جورواجور مثل سه‌گاه، همایون، بیات ترک، ماهور و... من همه اینها را در آنجا خوانده‌ام. این خود می‌تواند الگویی برای دیگران باشد». گفتنی است این آلبوم عاشورایی شامل قطعه‌هایی با عنوان این حسین کیست، آرامگه یاد، خاک بهشت، چشمی پر از باران، با من نظاره کن، نیزه‌ها اگر بلند است ز سر تو سربلندند، ساقی سرمست، بانوی مهر، پیراهنی که‌آید از او بوی یوسفم، عزای عالم، یک کاروان دل و آرامگه یار است.
خاطره محمد اصفهانی از کریمخانی و صدای اعجاب‌انگیزش
محمد اصفهانی خواننده نامی این صدا را شنیده و به گفته خودش، کریمخانی به نوعی کشف او به‌حساب می‌آید؛ پس همه کاری کرده تا بتواند قدر و قیمت این صدا را بیشتر و بیشتر بشناساند. این خواننده درباره جایگاه و محتوای صدای کریمخانی می‌گوید:«از سال 64با محمدعلی کریمخانی در یک مراسم آشنا شدم و سال‌های بعد نیز که در رادیو با آقای صبحدل همکاری می‌کردم این دغدغه را داشتم که ایشان را فریاد بزنم، چرا که احساس می‌کردم صدای کریمخانی شناخته نشده است. راجع به این هنرمند با صبحدل صحبت کردم و قرار شد او از کریمخانی تست بگیرد. این آزمون در محل قدیم رادیو درمیدان ارگ و در یک جای دنج انجام شد و او دو بیتی را برای صبحدل خواند درحالی‌که ساعت 10صبح بود و صبح خواندن برای خواننده کار بسیار سختی است. اما هنگامی که صبحدل همان نیم‌بیت اول را با صدایش شنید گفت: «کافیه برویم استودیو.» اصفهانی در ادامه به کم نظیر بودن این صدا اشاره می‌کند و می‌گوید: «صدای محمدعلی کریمخانی صدایی تکرار ناپذیر با حجمی عجیب است. او یک پدیده استثنایی است و لازم نیست که برای این صحبت مدرک و دلیل بیاورم. چرا که آلبوم او منتشر شده است. تأسف می‌خورم که او در معرفی خود به جامعه کوتاهی کرده است اما چیزی که هست او همیشه از کار با موسیقی نگران بود و می‌گفت من مداح امام حسین(ع) هستم و با موسیقی نمی‌دانم چه کار کنم. اما من به او گفتم در این آلبوم با آریا عظیمی نژاد همکاری خواهی کرد و عظیمی‌نژاد از آن هنرمندانی نیست که کسی از کار با او نگران باشد.»
نظر شما