همشهری آنلاین- فرشاد شیرزادی: عباسعلی براتی‌پور، از شاعران پیشکسوت و سرشناس شعر عاشورایی، دینی و آیینی است. سخنان او برآمده از نوع تجربه و دانش کم نظیر او در حیطه کاری خودش است. در این گفت‌گو سعی داریم شعر و نوحه عاشورایی را آسیب‌شناسی کنیم.
گفت و گوی همشهری آنلاین با براتی پور را در ادامه می‌خوانید:
شاعران عاشورایی چقدر شاعران اجازه دارند به قدرت خیال و تخیل‌شان اجازه پیشروی بدهند؟
شاعر معمولاً از تخیل خودش برای سرودن بهره می‌برد و آنچه را مطالعه کرده با احساس خودش از فیلتر خودش عبور می‌دهد. در شعر عاشورایی مهم است و اگر کسی برای حضرت سید الشهدا(س) شعر می‌گوید، ارادت به حضرت باید نمود و ظهور بیرونی داشته باشد. در یک کلام شاعر باید آنچه در نهایت و غایت توانایی خود دارد، عرضه کند و روی کاغذ بیاورد و به این حماسه عشق بورزد، اما در حدی نباشد که وهن اهل بیت(ع) باشد.
اغراق به هر شیوه‌ای درست نیست. فرض بفرمایید در برخی از رجزهای هیئت‌هایی که شعر می‌خوانند، به مثال و تعبیراتی می‌پردازند که به هیچ وجه درست نیست. این کار و این شیوه نگریستن به اهل بیت(ع) به ساحت مقدس اهل بیت(ع) توهین است و خود این بزرگواران نیز در زمان حیات خود به این موضوع اعتقاد نداشتند.
حضرت امیرالمونین علی(ع) در زمانی که دریافت مردم عوام درباره او غلو می‌کنند، غلو آنها را رسماً مردود دانست. درباره شعر عاشورایی هم همین طور است. تا حدی که ارادت ما را به اهل بیت نشان دهد و ثابت کند بد نیست اما غلو در شعر عاشورایی جایی ندارد.
فلسفه شعر عاشورایی چه باید باشد؟ پیام‌هایی که شعر عاشورایی برای مخاطبش مخابره می‌کند چه چیزهایی است؟ این فلسفه چیست که باید در شعر هم تجلی یابد؟
فلسفه شعر عاشورایی مبارزه با ستم و جور و زور است. امام حسین(ع) در راه مبارزه با جور و ستم گام برداشتند. ایشان برای حفظ دین و امر به معروف و نهی از منکر قیام کردند. همه این‌ها باید در شعر عاشورایی رعایت شود. اگر غیر از این باشد ما نتوانسته‌ایم هدف امام حسین(ع) را به درستی تبیین کنیم و به سویش قدم برداریم.
اپرای «عاشورا» در تالار وحدت روی صحنه می‌رود
نقاشی عاشورایی بر میدان ولی‌عصر(عج) نقش بست
بهترین شعرای عاشورایی به نظر شما کدامند؟
شعرای گذشته اشعار فاخر سروده‌اند. به فرض آثار فواد کرمانی را بخوانید. او در مطلع قصیده‌ای بلند چنین می‌گوید: «ای که به عشقت اسیر، خیل بنی آدم‌اند!/ سوختگان غمت، با غم دل خرم‌اند» یا به طور مثال شعر مرحوم خوش‌دل تهرانی. فقیر اصفهانی هم همچنین است. جواد آذر تبریزی هم شاعر بزرگی بود.
به گمانم خود مداحان و نوحه‌خوان‌ها باید از شعر فاخر این شاعران تراز اول استفاده کنند. نه اینکه هر چه به ذهنشان آمد و هر جا شنیدند کپی کنند و ببافند و بگویند. بارها گفته‌ام که مداح باید به خودش زحمت بدهد و شعر فاخر را حفظ کند.
کیفیت نوحه‌ها را به شکل اجمالی بررسی کردید. در کل نوحه های امروزی از چه کیفیتی برخوردارند؟
نوحه سرا باید در گام اول مطالعه داشته باشد و به گونه‌ای نوحه بسراید که اهل فن بپسندد. یعنی از لحاظ ظاهری دست‌کم نمره قبولی بگیرد. معتقدم که شعر برای اهل بیت(ع) باید شعر فاخر باشد. در برخی مواقع می‌بینیم که به گونه‌ای در اشعار سخن به میان می‌آید که طرف دارد با معشوقش صحبت می‌کند. نباید چنین عتاب‌هایی در نوحه‌های عاشورایی باشد. این کار باعث می‌شود که قداست و عصمت اهل بیت(ع) ملکوک شود. بعضی‌ها گویی با دوستشان صحبت می‌کنند. درست است که بحث ارادت و اخلاص مهم است اما نه تا بدین حد.
این موارد در شعر و نوحه عاشورایی مردود است و باید رعایت شود. قداست اهل بیت(ع) را باید لحاظ کنند و در نظر بگیرند و شعرشان شعری فاخر باشد. به هیچ عنوان هجو نباشد. شعر آیینی شعری نیست که هر کسی که تازه وارد این عرصه شده بتواند آن را بسراید و با اقبال عمومی مواجه شود. در برخی از سینه‌زنی‌ها نکته‌هایی عنوان می‌کنند و سخنانی می‌گویند که اصلاً درست نیست. باید فاصله بین آن شخصیت معنوی و انسان امروز حفظ شود. این احترام نباید خدشه‌دار شود. شما در نظر بگیرید آیا کسی با پدر خودش چنین صحبت می‌کند که بزرگان دین را چنین در شعر و نوحه مورد خطاب قرار می‌دهد؟ این نوع صحبت کردن با امام(ع) به هیچ عنوان درست و منطقی نیست.
البته تا جایی که اطلاع دارم اغلب شعرا این موارد را رعایت می‌کنند اما برخی نوحه‌خوان‌ها که خودشان این شعرها را می‌سازند، چیزهایی را عنوان می‌کنند که به شعر عاشقانه سطحی و سبک پهلو می‌زند. نه شعر آیینی و عاشورایی. مرحوم «خوش‌دل» اشعار بلند و زیبایی در رثای حضرت سید الشهدا(س) دارد که باید از آنها بهره برد. از شعرای معاصر در قید حیات هم می‌توان بهره برد. ما شاعران خوبی داریم. مرحوم موید خراسانی اشعار درخشانی دارد.
برخی از کسانی که پا به عرصه شعر و شاعری می‌گذارند نگاه کاسبکارانه به شعر آیینی دارند،آنها به نیت مطرح شدن حاضرند دست به هر کاری بزنند. سرنوشت چنین افرادی در شعر معاصر چیست و کجا جای می‌گیرند؟
سویه کاسبکاری در شعر ناب عاشورایی وجود ندارد. اگر کسی می‌خواهد درباره حضرت اباعبدالله الحسن(ع) شعر بسراید، باید اخلاص داشته باشد. این افراد مطرح نخواهند شد یا شاید حداکثر چند صباحی نامی به دست آورند اما خیلی زود فراموش می‌شوند. جوانان در گام نخست باید اخلاص داشته باشند و شب و روز کار کنند و شعر بخوانند و بنویسند و آزمون و خطا کنند. باید از دست دیگران تجربه بیاموزند تا آنچه مرضی رضای حضرت حق است، به دست آورند. آنها باید در راهی گام بردارند که امام حسین(ع) می‌پسندد. اگر قرار باشد بر خلاف شیوه و سخنان و نگرش آنها شعر بگویند به زودی زمین می‌خورند و فراموش می‌شوند. اگر قصدی غیر از قصد الهی در کار باشد، شهرت آنها پوشالی خواهد بود. باید دقت داشته باشند آنچه را امام(ع) می‌پسندد، بگویند نه آنچه به نظر خودشان می‌آید درست است.
خواهش دارم مداحان و روضه‌خوان‌ها در ایام محرم مطالبی عنوان کنند که صحیح باشد. عزت آفرین باشد، نه ذلت آفرین باشد. امام حسین(ع) به همراه خانواده‌اش در حماسه کربلا شهید شد به دلیل اینکه عزت اسلام محفوظ بماند. خود ایشان هم می‌فرمایند «گر جز به کشتنم نشود دین حق بلند، ای تیغ‌ها بیایید بر فرق من فرود». مورد نظر امام حسین(ع) عزت اسلام بوده. اگر بخواهیم فقط اشکی از چشمی بگیریم کار پیچیده‌ای انجام نداده‌ایم. نباید چیزی عنوان کرد که بیهوده دل بسوزانیم. اصلاً فلسفه عاشورا و قیام امام حسین(ع) چنین نبوده و نیست. امام حسین(ع) مرد میدان شهادت است. بنگرید که با این گفته که عنوان کردم مقام ایشان چقدر بلند است و چقدر زیبا سخن می‌گوید. بیشتر باید جوانمردی و عزت او زبانزد باشد. حضرت ابوالفضل العباس(ع) چقدر شجاع بود. چه حمایت‌هایی از امام حسین(ع) کرد. این‌ها نمونه‌هایی است برای ما و مسلمانان که بدانیم اسلام چنین بوده و امام حسین و یارانش برای احیای دین شهید شدند و در این راه گام برداشتند. اینکه نوحه‌ای بخوانیم و اشک از چشم مردم بگیریم فلسفه امام حسین(ع) را به مردم منتقل نکرده‌ایم. همچنین برخی مداحان شعرهای دیگران را کپی می‌کنند یا هر چه دلشان می‌خواهد به شعرها و نوحه‌ها می‌افزایند.»
نظر شما