به ویژه آنکه امسال به‌دلیل مستقل‌شدن پژوهشکده باستان‌شناسی از سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، هم مشکلات مالی برای پژوهش‌ها و کاوش‌ها پیش آمده بود و هم فرصتی به وجود آمده بود تا بتوان برای دستگاه مستقل جدید دورنماهای خوبی ترسیم کرد.
بومی‌نبودن باستان‌شناسی یا نبود فرضیه‌پردازی در باستان‌شناسی ما از عمده انتقاداتی بود که از زبان باستان‌شناسان در این کنگره مطرح شد. برای نمونه یکی از صاحب‌نظران این رشته دراین‌باره تاکید کرد: «توانایی ما در حوزه باستان‌شناسی کلی است و تخصصی رشد پیدا نکرده است.»
عمران گاراژیان در حاشیه دهمین گردهمایی بین‌المللی باستان‌شناسی ایران درخصوص وضعیت باستان‌شناسی ایران گفت: «باستان‌شناسی ما آنقدر تخصصی است که با ساخت اجتماعی نمی‌تواند ارتباط مستقیم برقرار کند و این دانش در ایران هنوز بومی نشده است؛ یعنی در دنیا دانش باستان‌شناسی ایرانی را نمی‌شناسیم و این رویکرد در یک حوزه محدود و مختصر در ایران باقی مانده است».
گاراژیان با بیان اینکه باستان‌شناسی ایران هنوز ارتباط خود را با بیرون باز نکرده است افزود: «این انزوا همیشه به ضرر باستان‌شناسی بوده است و علت آن را باید در نبود متخصصان میان‌رشته‌ای بومی و نبود خودباوری در این زمینه عنوان کرد».
این دکتر باستان‌شناس با بیان اینکه باستان‌شناسی در ایران یک دانش وارداتی است در گفت‌وگو با میراث‌آریا تاکید کرد: «این دانش وارداتی با بوم فرهنگی ما ارتباط برقرار نکرده و به همین علت کاربردی نشده است، یعنی محصول به صورت منحصر در هویت‌سازی باقی مانده و این کاربردی نیست».
گاراژیان با بیان اینکه لازم است نسل جدید باستان‌شناس به گونه‌ای تربیت شوند که باستان‌شناسی را تنها در حوزه تاریخ نبینند افزود: «برای این کار بهتر است یکسری آموزش‌های بین‌رشته‌ای را در آموزش باستان‌شناسی وارد کنیم که در ارتباط با زندگی جاری مردم کاربرد داشته باشند.
باستان‌شناسی پیش از آنکه روش‌هایی مربوط به گذشته باشد، روش‌هایی متناسب با مواد فرهنگی ما است؛ یعنی روش‌هایی که از طریق تخمین، ارزیابی و مطالعه روی مواد در ارتباط با مسائل فرهنگی انسان ثبت اطلاعات می‌کند».
در همین حال نکته دیگری دراین‌باره مطرح است که بر مبنای آن باستان‌شناسی ایران را منفعل می‌داند و معتقد است در فاصله 2 دهه اخیر باستان‌شناسی ایرانی زمینه کاری خود را از دست داده و با ورود خارجیان به عرصه باستان‌شناسی دوباره این عرصه به سال‌های قبل از دهه30 شمسی برگشته است.
اما در مقابل رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور نظری متفاوت دارد و معتقد است که طرح‌های باستان‌شناسی چندملیتی قوی‌ترند.
او گفته است:« از آنجا که باستان‌شناسی در یک حوزه گسترده جهانی کار می‌شود طرح‌هایی ارزشمند‌تر، غنی‌تر و قوی‌تر هستند که چندملیتی باشند.»
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی در حاشیه دهمین گردهمایی بین‌المللی باستان‌شناسی ایران درخصوص ضرورت وجود میان‌رشته‌ای‌ها در پژوهش‌های باستان‌شناسی گفته است: «امروزه اگر به خطا نرفته باشیم باید 50درصد از روش‌های پژوهشی ما را علوم میان رشته‌ای در بر گیرند».
حسن فاضلی نشلی همچنین خاطر نشان کرده است: «وجود میان‌رشته‌هایی همچون باستان‌جانورشناسی، باستان‌گیاه‌شناسی، گرده‌شناسی، انسان‌شناسی و استخوان‌شناسی در کنار پژوهش‌های باستان‌شناختی یک ضرورت است».
وی اظهار کرد: «طی ارتباطات علمی که در حوزه باستان‌شناسی با دیگر کشورها داشتیم تعدادی از کارشناسان ما در ارتباط با میان‌رشته‌های مرتبط با حوزه باستان‌شناسی در خارج از کشور به تحصیل پرداختند و به این ترتیب خلأ‌های موجود در باستان‌شناسی ایران در این زمینه تا حدودی جبران شد».
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی با بیان اینکه در حال حاضر متخصصان حوزه‌های مختلفی مثل زمین‌شناسی، انسان‌شناسی و باستان‌شناسی خارجی با ما همگام هستند یادآور شد: «شرایط اقتضا می‌کند که ما از مجموعه عوامل موجود در جهت بهینه‌سازی امر تحقیقات استفاده کنیم».
وی با تأکید بر اینکه لازم است پرچم ایران از منظر ایران‌شناختی در تمام کشورهای اروپایی و آمریکایی به اهتزاز درآید، گفت: «یکی از بهترین راه‌ها برای رسیدن به این مهم، فعالیت‌های هیأت‌های مشترک باستان‌شناسی است و ما از این گام نیز فراتر رفتیم و خود را به یک کشور متصل نکردیم».
فاضلی با بیان اینکه در حال حاضر هیأت‌های باستان‌شناسی ایران به‌صورت مشترک با چند کشور فعالیت می‌کنند، خاطرنشان کرد: «هر قدر مشارکت بیشتر باشد بازدهی علوم نیز بیشتر خواهد شد که این امر به گسترش حوزه ایران‌شناسی کمک می‌کند».
