این موضوع در ادبیات داستانی تقریبا معادل صفر است و عملا اثری که در ذهن بماند و راهنمای علاقهمندان باشد، یافت نمیشود. در واقع وقتی سخن از ادبیات عاشورایی است، همه بحث به شعر خلاصه میشود و وقتی سخن از پژوهش در این زمینه است، لاجرم بحث به گزیدهای از شعرهای عاشورایی میانجامد.
اما در این بین، «راز سر به مهر» که به تازگی به بازار آمده است، یک استثناست، چرا که مولف آن درست در مقابل این جریان، تنها به ادبیات داستانی پرداخته است. زیر عنوان این کتاب روی جلد آمده است: «برگزیده سیوپنج سال ادبیات عاشورایی در ایران» و در نگاه اول این طور بهنظر میرسد که باز هم با مجموعهای از اشعار عاشورایی شاعرانی که کم و بیش به این نام شهرهاند روبهرو خواهیم شد. اگرچه حسین حداد از عبارت ادبیات عاشورایی استفاده کرده است، اما راز سر به مهر، تنها گزیدهای از ادبیات داستانی عاشورایی در سالهای پس از انقلاب است.
در این کتاب 230 صفحهای، آثار داستانی 15 نویسنده پس از انقلاب با محوریت قیام عاشورا گرد هم آمدهاند و مجموعهای را فراهم کردهاند که اگرچه نمیتواند نماینده کاملی از همه ادبیات داستانی عاشورایی در ایران باشد، اما گزیده خوبی محسوب میشود. چرا که حداد تنها به کنار هم گذاشتن این آثار اکتفا نکرده و تلاش کرده است از بین نوشتههای مختلف یک نویسنده، بهترینها را دست کم از نگاه خود، برگزیند.
بهترینهایی از حسن احمدی(یک داستان)، میثاق امیرفجر(یک داستان)، قیصر امینپور(یک داستان)، اصغر استاد حسن معمار(یک داستان)، محمود براتی خوانساری(یک داستان)، محمدرضا بایرامی(یک داستان)، سیدابوالقاسم حسینی معروف به ژرفا(2 داستان)، زهرا زواریان(3 داستان)، نرگس ساعتی(یک داستان)، سیدمحمد سادات اخوی(2 داستان)، سیدمهدی شجاعی(3 داستان)، مجید شاه حسینی(یک داستان)، مریم صباغزاده ایرانی(یک داستان)، فریدون عموزاده خلیلی(یک داستان)، داوود غفارزادگان(2 داستان) و حمید گروگان(2 داستان).
این نویسندهها که تقریبا همگی از جمله نویسندگان حلقه حوزه هنری محسوب میشوند (حتی اگر بعدها برخی مسیر خود را تغییر داده باشند) همه نویسندگان ادبیات عاشورایی ایران نیستند و این البته میتواند نخستین پرسش از کتاب باشد؛ چرا برخی از آثار خوب بعضی نویسندگان دیگر را نمیتوان در کتاب یافت؟
پاسخ اول: راز سر به مهر را انتشارات سوره مهر منتشر کرده است؛ انتشاراتی که متعلق به حوزه هنری است و معمولا تنها آثار نویسندگان مرتبط با خود را منتشر میکند. به عبارت دیگر طبیعی است که سوره مهر به نویسندگانی بپردازد که در حلقه خود قرار میگیرند.
پاسخ دوم: کتابهایی که به شکل مناسبتی به بازار میآیند، معمولا مثل همه کارهای دیگر در ایران، درست در آخرین روزها و باشتاب، کارهای نهاییشان انجام میگیرد.
چرا که ناشر معتقد است اگر کتابی که مرتبط با مناسبت خاصی است، بعد از آن مناسبت به بازار بیاید، عملا شکست میخورد. این نکته متأسفانه حتی درباره آثار مذهبی و مرتبط با محرم نیز صادق است و معمولا بیشترین تعداد آثار مرتبط با عاشورا، درست در آستانه محرم یا حداکثر تا پایان آن منتشر میشوند. به این ترتیب، این دسته از آثار نیز درست مثل آثار مناسبتی دیگر معمولا قربانی شتابزدگی و تلاش برای به موقع رسیدن میشوند. اتفاقی که شاید اگر راز سر به مهر از آن فارغ بود، به کتابی بسیار کاملتر، پژوهشیتر و دقیقتر بدل میشد.
در این ارتباط، البته نکته فرعی دیگری نیز قابل تامل است.
در بین آثار مرتبط به ماه محرم، آن چه کمتر از باقی دیده میشود، مقتلهاست. مقتلخوانی که در سالهای اخیر مورد تاکید علمای دینی نیز قرار گرفته است و شاید مورد اعتمادترین و مناسبترین شیوه عزاداری محرم محسوب شود، نیاز به آثار معتبر و دقیقی دارد که جای خالیشان بهشدت در فضای کتابهای مذهبی احساس میشود. درواقع ناشرانی که به آثار مذهبی توجه میکنند نیز به ندرت به انتشار مقتلهای مختلف میپردازند و عملا این شاخه از ادبیات مذهبی، با وجود آنکه مناسبترین آثار مناسبتی ماه محرم هستند، کمترین تعداد را دارند.
اما راز سر به مهر، گذشته از اینها، واجد ویژگیهای مثبت قابل ذکری است که در راس آنها، همان طور که گفته شد، توجه به بخش مغفول مانده ادبیات عاشورایی است. درست در شرایطی که تقریبا توجه همه اهالی ادبیات به اشعار عاشورایی است، انتشار کتابی که مجموعهای از داستانهای اینگونه است، یک اقدام ارزشمند از سوی سوره مهر به حساب میآید.
علاوه بر این، حداد تنها به کنار هم گذاشتن داستانهای منتخب خود اکتفا نکرده است و برای آنکه کتابش جنبههای پژوهشی بیشتری داشته باشد، برای هر کدام از نویسندگان، شناسنامه کاری مختصری نیز از نویسنده داستان، نوشته است. این شناسنامهها علاوه بر اینکه شناخت مختصر و شمایی کلی از نویسنده به دست میدهند، علت انتخاب داستانی را که حداد در کتابش آورده است، در یک جمله بیان میکنند که با وجود اختصار بیش از حد این توضیحات، کتاب را به جایگاه بالاتری میبرند. ضمن آنکه آوردن منبع داستان و معرفی آثار دیگر نویسنده، جنبههایی از کتابشناسی آثار داستانی عاشورایی را نیز به راز سر به مهر اضافه میکند.
عنوان کتاب، راز سر به مهر، نام داستانی است که از محمود براتی خوانساری در صفحه 39 کتاب آمده است. در بخشی از این داستان میخوانیم: «یاد سید پیچید توی فضای سینهاش. دوتایی سر علمی را گرفته بودند و جلو یک دسته عزاداری حرکت میکردند و دو صف طویل سینهزنی پشت سرشان سینه میزدند. روی علم با خط درشت و زیبایی نوشته شده بود: یا قمر بنیهاشم.
تمثال اسب حضرت ابوالفضل (ع) و علم و دو دست قلمشدهاش و یک مشک تیرخورده در کنار هم به چشم میخورد. بالای دو سر علم دو دست فلزی بود که از حالت قائم آنها را در آورده بود و بهطور واژگون به سر چوبهای علم آویخته بودند و جمعیت سینهزن دم گرفته بودند. صدایی عین صدای سید عباس محزون و دلنواز این نوحه را میخواند: سینه بیتاب است/ تشنه آب است/ای عمو از کودکان حالی نمیپرسی/ ساقی از لب تشنه احوالی نمیپرسی...»