همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: برخوردار بودن از هوش و استعداد یادگیری در زمینه‌های مختلف به عوامل گوناگونی از جمله وراثت وابسته است. البته کودکان باهوش نیز لزوماً در همه زمینه‌ها از یک میزان توانایی برای یادگیری برخوردار نیستند. همان گونه که امکان دارد بعضی کودکان دچار ناتوانی و اختلالاتی در یادگیری باشند. به علاوه کودکان باهوش هم همیشه در مدرسه موفق ظاهر نمی‌شوند و ممکن است به دلایل مختلف حتی نمرات پایینی هم داشته باشند.
بنابراین پدر و مادرها باید از ناتوانی و اختلالات یادگیری و راهکارهای مقابله با آن آگاه باشند و مشکلات فرزندان‌شان را در این خصوص دنبال کنند و به آن توجه نشان دهند.
عوامل مؤثر در میزان برخورداری از هوش
دکتر فاطمه رنجبر، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان در مورد عوامل تعیین کننده در میزان هوش کودکان می‌گوید: «همان طور که بعضی صفات و خصوصیات ظاهری از والدین به فرزندان منتقل می‌شود، می‌توان گفت هوش هم ذاتی است. ولی محیط پرورش آن هم عامل بسیار مهمی به شمارمی رود.
یعنی هر چه محیط پرورش کودک و اطرافیان کودک پربارتر و غنی‌تر باشد هوش کودک هم بیشتررشد و پرورش پیدا خواهد کرد. ضمن آنکه توانایی‌های ژنی هوش او نیز بیشتر دیده و پرورش پیدا خواهد کرد.»
درست مانند هر عمل دیگری مانند راه رفتن یا دویدن که با وجود آنکه غریزی است، اما باید فرا گرفته شوند. بنابراین هر چقدر هم کودک باهوش و همچنین توانایی‌های زیادی برای یادگیری داشته باشد؛ اگر محیط مناسبی برای پرورش آن وجود نداشته نباشد نمی‌تواند به‌اندازه کافی از آن بهره‌برداری کند.
تأثیر خانواده و محیط
به گفته رنجبر، با وجودآنکه هوش غریزی است ولی مانند بسیاری صفات دیگر می‌تواند تقویت شود. مثلاً اگر والدین برای تحصیلات و مطالعه و کسب معلومات اعتبار زیادی قائل باشند و اعضای خانه تعامل خوبی با یکدیگر و همچنین کودکان داشته باشند؛ این موضوع می‌تواند به تقویت هوش کودک و همچنین توجه او به مطالعه کمک زیادی کند.
در واقع اگر همه اعضای خانه به خواندن کتاب و مطالعه عادت داشته باشند کودک هم آن را فرا خواهد گرفت و به این ترتیب بیشتر از مغز و حافظه خود استفاده می‌کند.
در نتیجه هوش او هم بیشتررشد خواهد کرد؛ همان گونه که رفتارهای نامناسب والدین با کودک مانع از رشد هوش و توانایی‌های کودک خواهد شد. بنابراین با وجود آنکه میزان برخورداری از هوش ژنتیک است؛ اما محیط هم نقش موثری در آن دارد.
ارتباط هوش با میزان موفقیت
رنجبر می‌گوید برخوردار بودن از بهره هوشی بالا همیشه منجر به موفقیت نخواهد شد. ولی اگر به موقع، بجا و صحیح از آن استفاده شود می‌تواند موفقیت‌های زیادی در زمینه‌های مختلف برای کودک به همراه داشته باشد.
در دهه هفتاد و هشتاد میلادی به جنبه‌ای از هوش به نام هوش اجتماعی پرداخته شد که نتایج آن نشان می‌دهد آنچه بیش از هر چیز می‌تواند در موفقیت افراد مؤثر واقع شود پشتکار است؛ عاملی که در میزان موفقیت‌های تحصیلی کودکان و دانش آموزان نیز بسیار مؤثر است.
هوش اجتماعی همچنین در تعاملات فرد با محیط بیرون نیز نقش مهمی دارد. یعنی شاید کودک نتواند در تحصیل وکسب نمرات خوب در مدرسه موفق باشد. اما می‌تواند با استفاده از هوش اجتماعی تعامل خوبی با محیط پیرامون خود داشته باشد.
ضمن آنکه تعریف هر فرد از موفقیت هم موضوع مهمی است؛ اینکه توجه داشته باشیم موفقیت فقط شامل موفقیت در تحصیل و گرفتن نمرات خوب نمی‌شود؛ بلکه موفقیت‌های اجتماعی، ارتباطی و توانایی تعامل با طبیعت نیز از جنبه‌های دیگر آن محسوب می‌شود.
شناسایی کودکان تیزهوش
به گفته این روان پزشک کودک و نوجوان، هوش بالای ۱۲۰ به عنوان تیزهوش بودن شناخته می‌شود که البته ارزیابی و تعیین میزان آن نیز به عوامل مهمی از جمله شرایط روانی فرد هنگام ارزیابی بستگی دارد و نمی‌توان با قطعیت در مورد آن نظر داد.
اما والدین باید حتماً آگاهی‌های لازم را برای داشتن رفتار مناسب با کودکان تیزهوش داشته باشند. چون با توجه به اینکه سطح توقعات و انتظارات از این کودکان زیاد است، معمولاً این افراد بیشتر هم در معرض آسیب قرار خواهند گرفت.
ارتباط هوش با چگونگی عملکرد کودکان
دکتر رنجبر می‌گوید بعضی کودکان باهوش عملکرد خوبی در زمینه‌های اجتماعی و تحصیلی ندارند. ضمن آنکه گاهی به دلیل داشتن نقص توجه و تمرکز دچار افت تحصیلی می‌شوند. به این ترتیب داشتن هوش بالا تضمینی برای میزان موفقیت کودک نیست.
بررسی‌ها نشان می‌دهد عملکرد کودکانی با بهره هوشی بالای ۱۲۰ در مدرسه حتی پایین‌تر از بچه‌های دیگر هم هست؛ به گونه‌ای که حتی در بعضی موارد در یادگیری الفبا هم ناتوان هستند.
بنابراین والدین فکر می‌کنند شاید فرزندشان نمی‌خواهد درس بخواند. در صورتی که گاهی ممکن است علت آن بیش فعالی و داشتن نقص تمرکز و توجه آن‌ها باشد.
در صورتی که چنین کودکانی اگر بتوانند سر کلاس به درس توجه نشان دهند حتماً می‌توانند خیلی خوب آن را فرا بگیرند. اما نمی‌توانند تمرکز لازم را داشته باشند. ضمن اینکه در خانه هم حوصله انجام تکالیفشان را ندارند.
به این ترتیب شاید یکی از مهم‌ترین دلایل اینکه کودکان تیزهوش نمی‌توانند عملکرد قابل قبولی داشته باشند ابتلا به بیش فعالی باشد.
دلایل افت تحصیلی کودکان
به گفته این روان پزشک یکی از موارد مهم افت تحصیلی کودکان می‌تواند نظام آموزشی، عوامل بیرونی، محیطی و چگونگی رفتار والدین و نمره گرایی آن‌هاست که اجازه نمی‌دهد ذهن کودک خلاق باشد.
همچنین افزایش سطح انتظارات اطرافیان باعث می‌شود کودکان دچار استرس و اضطراب شوند. بنابراین نمی‌توانند عملکرد تحصیلی مناسبی داشته باشند؛ به گونه‌ای که در بسیاری موارد باعث افت تحصیلی دانش آموزان می‌شوند.
دکتر رنجبر یکی از دلایل مهم دیگر افت تحصیلی کودکان تیزهوش را تمایل والدین و نظام آموزشی به جدا کردن این کودکان و ثبت نام آن‌ها در مدارس خاص می‌داند.
به این ترتیب علاوه بر اینکه کودکان معمولاً استرس بیشتری را تجربه خواهندکرد؛ نمی‌توانند از تمام توان خود نیز استفاده کنند و ترجیح می‌دهند زیاد در فعالیت‌ها شرکت نکنند و به مرور علاقه خود راهم از دست می‌دهند.
البته شاید این کودکان بتوانند نمرات و نتایج خوبی هم به دست آورند؛ اما خودشان معمولاً احساس خوشحالی نمی‌کنند. ضمن آنکه ممکن است در آینده نیز دچار مشکلات زیادی شوند.
نظام آموزشی می‌خواهد افرادی را در مدارس خاص برای کسب عناوین برتر تربیت کند. اما توجه داشته باشیم ملاک فقط موفق شدن نیست. چون تعریف درست موفقیت هم فقط کسب نمره و نتیجه خوب نیست. در واقع مهم‌ترین موضوع، برخورداری کودکان از سلامت جسم و روان و توجه به علایق و خواسته‌های واقعی آن‌هاست.
نظر شما