هفته گذشته سرهنگ سیدجواد کشفی، رئیس پلیس مبارزه با مواد‌مخدر تهران نسبت به عوارض این داروها هشدار داد: اعتیاد به کراک در ایران نتیجه مصرف خودسرانه ریتالین و ترامادول است.
وی تصریح کرد: به تازگی گروهی داروی ریتالین را به‌عنوان قرص تقویت حافظه به جوانان معرفی می‌کنند که مصرف خودسرانه آن بدون تجویز پزشک اعتیاد آور است.
وی با بیان اینکه برخی نیز قرص ترامادول را به خاطر خاصیت ضد‌درد خودسرانه به دیگران توصیه می‌کنند، ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهند اعتیاد به ماده مخدر کراک نتیجه مصرف ناآگاهانه ترامادول بوده است.شنیدن این اظهارات از زبان رئیس پلیس مبارزه با مواد‌مخدر تهران شاید این سؤال را ایجاد کند که آیا ریتالین و ترامادول واقعا در سوق دادن مصرف‌کنندگان به سمت ماده مخدری مثل کراک مؤثر هستند؟
مصرف فقط تحت نظر پزشک
با توجه به عوارض بسیار شدید ناشی از تزریق آمپول ترامادول، اداره کل نظارت بر امور دارو و مواد‌مخدر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از حدود 2 سال قبل، تجویز و تزریق آن را صرفاً محدود به بیمارستان‌ها کرده است.
همچنین توزیع و مصرف این دارو تنها به مراکز درمانی مجهز به سیستم اورژانسی و بیمارستان‌ها، تحت نظر مستقیم پزشک و مطابق پروتکل کنترل درد محدود شده است.
این دارو به‌صورت خوراکی یا تزریقی در درد‌های نسبتاً شدید حاد یا مزمن از قبیل درد‌های بعد از عمل جراحی و درد‌های سرطانی استفاده می‌شود.
دکتر شاهین شادنیا، سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تصریح اینکه ترامادول به‌دلیل اینکه یک مسکن مخدر است، مسلما سوء مصرف آن زمینه‌ساز مصرف مواد دیگر و در دوزهای بالاتر می‌شود، به همشهری می‌گوید: افرادی که این دارو را سوءمصرف می‌کنند، افرادی با رفتارهای پرخطر هستند و نوع مصرف آنها مسلما رو به تغییر خواهد بود؛
چون ماهیت اعتیاد یک ماهیت پیش‌رونده است یعنی از دوزها و ترکیبات پایین شروع می‌شود و فرد را به سوی ترکیبات با دوز بالا مثل کراک سوق می‌دهد.دکتر شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان نیز با اشاره به اینکه تصور اینکه این دارو می‌تواند در ترک اعتیاد مؤثر باشد یا اینکه شادی‌آور است، کاملاً عامیانه و غلط است، در ادامه بیان می‌کند: تمام موارد استفاده از این دارو از نظر ما سوءمصرف دارو است و ترامادول به هیچ وجه خاصیت ترک اعتیاد یا شادی‌زایی ندارد.
وی با بیان اینکه ترکیبات ترامادول فقط به‌عنوان مسکن هستند، تصریح می‌کند: به‌دلیل اینکه بعضی از گیرنده‌های سیستم اعصاب مرکزی با ترکیبات مخدر مشترک هستند، برای همین این باور غلط وجود دارد که این دارو خاصیت ترک اعتیاد دارد.دکتر محمد علی شهرکی، روانپزشک نیز با اشاره به اینکه ترامادول جزء دسته داروهایی است که باید توسط روانپزشکان و پزشکان تجویز شود، به همشهری ابراز می‌دارد: در مورد داروی ترامادول باید گفت این دارو باعث گرایش به مواد‌مخدر به‌خصوص تریاک می‌شود.
به گفته وی البته در یک حکم کلی ما نمی‌توانیم بگوییم سوء مصرف این دارو منجر به استفاده از کراک می‌شود چون هر داروی مخدری اگر سوء مصرف شود، وابستگی به مواد‌مخدر را هم حتما خواهد داشت.
ریتالین فقط به ریتالین معتاد می‌کند
اما در حالی که کارشناسان معتقدند سوء مصرف ترامادول فرد را برای استفاده از کراک نیز کاملا آماده می‌کند، ظاهرا در مورد داروی ریتالین نظرات متفاوتی وجود دارد.متیل فنیدیت (MPH) با نام تجاری «ریتالین» توسط کمپانی داروسازی «نوارتین» در سال 1954 به بازار دارویی دنیا عرضه شد.
ابتدا قرار بود این دارو برای درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و سندروم خستگی مزمن استفاده شود اما به تدریج با پیشرفت علم و تجربه‌های گوناگون مشخص شد می‌توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی هستند نیز استفاده کرد.
ابتدا تمام ماجرا از کالج‌های آمریکایی و استرالیایی شروع شد. قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین (همان قرصی که به اکستازی مشهور است) دارد؛ به‌طوری که خیلی از دانشجویان به‌دلیل تأثیر آن در درمان خواب آلودگی در طول روز، برای درس خواندن چند عدد از این قرص‌ها را مصرف می‌کردند.
دکتر شادنیا با بیان اینکه ریتالین هم جزء مشتقات آمفتامین‌هاست و ترکیبی است که به خاطر داشتن اثرات تحریکی مورد مصرف قرار می‌گیرد، توضیح می‌دهد: این دارو هم اگر زیر نظر پزشک مصرف نشود، برای فرد مصرف‌کننده وابستگی می‌آورد.
به گفته وی، مصرف دراز مدت ریتالین نیز مانند سایر محرک‌ها انرژی فرد را در کوتاه مدت افزایش می‌دهد ولی در دراز مدت برای فرد مشکلاتی نظیر اختلال در خواب، افسردگی، عدم‌لذت از زندگی و گوشه‌گیری را به همراه دارد. پس این دارو هم مسلما زمینه‌ساز گرایش به مواد‌مخدر دیگری مثل کراک خواهد شد.
شنیدن این عبارات از زبان سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان در حالی است که به عقیده دکتر شهرکی مصرف این دارو به‌صورت کنترل شده و تحت نظر پزشک هیچ گونه عوارضی از جمله وابستگی به کراک ندارد.
وی به نکته دیگری نیز اشاره می‌کند: در حال حاضر آنقدر که مصرف ماده‌ای مثل شیشه در جامعه زیاد شده، کمتر کسی رو به سوی مصرف این دارو می‌آورد علاوه بر اینکه ریتالین اگر هم قرار باشد اعتیاد بیاورد، فقط اعتیاد به ریتالین را به همراه خواهد داشت که آن‌هم برطرف شدنی است.
پس به‌دنبال مصرف ریتالین، اعتیاد به کراک به هیچ وجه ایجاد نخواهد شد. البته فراموش نشود که به گفته کارشناسان ریتالین دارویی است که اگرچه توسط پزشکان تجویز می‌شود، ولی مصرف‌کنندگان تصور می‌کنند این قرص‌ها بی‌خطرند و بدنامی مواد‌مخدر را ندارند.
در حالی که به گفته کارشناسان عوارض مصرف خودسرانه این قرص‌ها می‌تواند در حد مواد دیگر نظیر کوکایین و آمفتامین باشد.
همچنین پزشکان و روانپزشکان نیز با صراحت اعلام می‌کنند ترک کردن داروهای محرک آمفتامینی نظیر ریتالین و اکستازی، بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر از کراک، هرویین و سایر مواد‌مخدر است.
شایع‌ترین عوارض ترامادول؛ تشنج و کاهش فشار خون
از تیر‌ماه 1384 تا پایان مهر 1385 تعداد 162 مورد گزارش عارضه دارویی مربوط به ترامادول از 49 شهرستان مختلف به مرکز ثبت عوارض جانبی ایران (ADR) ارسال شده است.
سوزش سینه، تنگی نفس شدید، افت فشار خون و حتی مرگ در اثر تزریق در مجموعه گزارش‌ها دیده می‌شود. همچنین شایع‌ترین عوارض گزارش‌شده ناشی از مصرف ترامادول، تهوع و استفراغ شدید و کاهش فشار خون بوده است.
سایر عوارض هم شامل عوارض سیستم عصبی (سردرد و سرگیجه، افسردگی و تشنج خصوصاً در انواع تزریق وریدی) است.ترامادول اثرات وابستگی و عوارضی شبیه به داروهای مخدر از قبیل سرگیجه، خواب آلودگی، یبوست، تعریق، خارش و در مواردی نادر کاهش فعالیت سیستم تنفس در بدن ایجاد می‌کند، به همین دلیل با قطع ناگهانی ترامادول بعد از مصرف طولانی‌مدت آن، علائم ترک مرفین در بدن مانند بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، تشنج، لرزش، تهوع، استفراغ، درد عضلات و شکم و... ظاهر می‌شود.
