چشم راست وی به‌دلیل پرتاب مواد محترقه دینامیتی از ناحیه قرنیه دچار پارگی شده است.»«جوان 25 ساله‌ای بر اثر انفجار مواد محترقه از ناحیه چشم مجروح شد. شدت حادثه به حدی بود که او بینایی خود را از دست داد.» در آستانه نوشدن سال یعنی درست در همین روزها، صفحه حوادث روزنامه‌ها با این خبرها پر می‌شوند.به ایام پایانی سال که نزدیک‌تر می‌شویم، صدای انفجار انواع ترقه در گوشه‌گوشه شهر، تلنگری است به ذهن ما که سال در حال اتمام است و سال جدید فرا خواهد رسید.
انگار اگر این صداها به گوش نمی‌رسید کسی متوجه فرا رسیدن سال‌نو نمی‌شد. اگر در گذشته اجرای سنت‌های زیبای چهارشنبه‌سوری نویدگر فرا رسیدن سال نو بود، هم‌اکنون با عجین شدن با نافرهنگ‌های تازه متداول‌شده، تداعی‌گر خاطرات تلخ از آسیب‌های جسمی و روحی در ذهن آدمی شده است. قطعی دست و پا، قطع انگشتان، سوختگی‌های عمیق اعضای مختلف بدن، نابینایی و گاه مرگ از جمله آثار به جای مانده از این مراسم است که جبران آن سخت و گاهی اوقات غیرممکن خواهد بود. با این حال ظاهرا هیچ‌کس از این حوادث درس عبرت نمی‌گیرد و باز هم در سال بعد شاهد بروز اتفاق‌های تلخی در شب چهارشنبه سوری هستیم.
آتش بازی یکی از علل اصلی آسیب‌های شدید چشمی در کشور ماست. مثلا طبق آمارها در 2 سال گذشته، حدود 450 بیمار در روزهای آخر سال به اورژانس بیمارستان فارابی مراجعه کرده‌اند و شایع‌ترین آسیب‌های ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه‌سوری، آسیب‌های پلک، خراش قرنیه و تخلیه چشم بوده است.
همچنین براساس گزارش‌های آماری موجود، در سال 84 یک‌هزار و58 دانش‌آموز و دانشجو
8.53 درصد مصدوم حوادث شب چهارشنبه آخر سال بودند که بیشترین ماده محترقه مصرفی نیز ترقه
(65.5 درصد) گزارش شده است. بیشترین عضو آسیب‌دیده در حوادث شب چهارشنبه آخر سال 84 به‌ترتیب دست (34.5 درصد) و چشم (27 درصد) بوده است. دکتر هوشنگ فقیهی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق‌تخصص شبکیه در رابطه با شدت این آسیب‌های چشمی معتقد است: خیلی از این بیماران به‌علت شدت جراحات دچار نواقص غیر‌قابل برگشت می‌شوند و خیلی از این اختلالات نیز به هیچ وجه قابل درمان نیست، در حالی که بیشتر آنها در اثر سهل‌انگاری و بدون اینکه شخص دخالتی در انفجار مواد محترقه داشته باشد، به‌وجود می‌آید.
وی ضربه‌های وارده به چشم را به دو نوع نافذ و غیر‌نافذ تقسیم می‌کند و در ادامه توضیح می‌دهد: ورود جسم خارجی نوک‌تیز به داخل چشم حین کار از جمله ضربه‌های نافذ محسوب می‌شود. در این نوع صدمات باید جسم خارجی پس از معاینه‌های دقیق توسط پزشک متخصص سریعا از چشم خارج شود، در غیر این صورت صدمات جبران‌ناپذیری را در پی دارد.
به عقیده دکتر فقیهی نمونه این آسیب‌ها در شب چهارشنبه‌سوری زیاد دیده می‌شوند. ولی نکته مهمی که این فوق تخصص شبکیه به آن اشاره می‌کند این است که در صدمات عمقی و شدید 10 تا 20درصد از قسمت‌های چشم از بین می‌رود. همچنین 95درصد آسیب‌های چشمی که در اثر انفجار مواد محترقه به‌وجود می‌آید، باعث نابینایی می‌شود.
ماجراجویان بیشتر در خطرند!
شنیدن این عبارات از زبان دکتر فقیهی در حالی است که به گفته کارشناسان این آسیب‌ها بیشتر گروه‌های سنی 15 تا 25 سال را نشانه گرفته‌اند. چون در این سنین ماجراجویی و هیجانات نوجوانان و جوانان بیشتر است و مسئولیت والدین را بیش از پیش می‌کند.
برای همین است که کارشناسان تاکید می‌کنند والدین باید از نگهداری اکلیل و سرنج توسط فرزندان در منازل خودداری کنند.
به‌طوری که دکتر رضادهقان‌پور درباره ترقه‌های دست‌ساز، هشدار می‌دهد: این مواد محترقه علاوه بر آسیب به فرد، منازل اطراف را تخریب می‌کند و در صورتی که در دست فردی منفجر شود، منجر به قطع انگشتان و یا دست می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه والدین باید به همراه فرزندان برای برگزاری جشن چهارشنبه سوری در مکان مشخص برای برقراری امنیت بیشتر حضور داشته باشند، تصریح می‌کند: در جشن چهارشنبه آخر سال، باید مراقب زنان باردار، افراد مسن و کودکان باشیم زیرا این گروه‌ها بیشتر در معرض خطر و آسیب قرار دارند و ممکن است وقوع انفجار در نزدیکی این افراد، سال‌ها مشکلات متعددی را گریبانگیر آنها کند.
با این حال علاوه بر تمام این هشدارها،کارشناسان توصیه‌های همیشگی را هر سال یادآوری می‌کنند:
* از خرید، حمل‌ونقل و نگهداری مواد آتش‌زا در مقادیر کم یا انبوه خودداری کنید.
* بهترین مکان برای برگزاری مراسم چهارشنبه سوری، فضاهای باز و پارک‌های تعیین‌شده از سوی نیروی انتظامی و شهرداری‌هاست.
* از حضور در مکان‌هایی که احتمال استفاده از نارنجک و مواد آتش‌زا در آن وجود دارد، بپرهیزید.
* در صورتی که با مصدومی مواجه شدید با شماره تلفن 115 تماس بگیرید.
* قبل از ترک محل روشن کردن آتش، حتما از خاموش بودن آن مطمئن شده و باقی مانده آن‌را حتما توسط آب سرد جمع‌آوری کنید.
* درصورت مواجهه با فردی که دچار سوختگی شده، ضمن حفظ خونسردی از قرار دادن مواد غیراستریل مثل خمیردندان و سیب زمینی روی محل سوختگی خودداری کرده و مصدوم را هر چه سریعتر به مرکز درمانی منتقل کنید.
توصیه‌های وزارت بهداشت
کارشناسان وزارت بهداشت نیز با اعلام اینکه بعد از سوختگی‌های شدید، آسیب‌های چشمی دومین عارضه مهم آتش‌بازی در چهارشنبه آخر سال هستند، نکاتی را در درصورت آسیب دیدن چشم‌ها یا پلک‌ها یادآور می‌شوند:
* از مالیدن چشم‌ها و پلک‌ها خودداری کنید.
* حتما در اولین فرصت به اورژانس چشم‌پزشکی مراجعه کنید زیرا در بعضی مواقع آسیب‌های چشمی در مراحل اولیه علائم زیادی ندارند و ظاهر بدی ایجاد نمی‌کنند اما می‌توانند حوادث ناگواری برای چشم ایجاد کنند.
* چشم آسیب دیده را با یک وسیله در دسترس مانند لیوان‌های یکبارمصرف یا مقوایی که به شکل مخروط درآوردید، بپوشانید. نیازی به گذاشتن دستمال، پنبه یا گاز روی چشم وجود ندارد.
*از هیچ‌گونه پماد یا قطره چشمی استفاده نکنید و چشم‌ها را نشویید زیرا استفاده از آنها می‌تواند آسیب‌وارده به چشم را شدیدتر کند.
* ازمصرف آسپیرین، ایبوبروفن و موارد مشابه تا رسیدن به اورژانس چشم‌پزشکی خودداری کنید.
* سعی کنید مواد غذایی به بیمار ندهید تا درصورت نیاز به جراحی بتوان در اولین فرصت این کار را انجام داد.
مشکلات روانی مقصرند!
حوادث چهارشنبه سوری هر سال قربانیان زیادی را راهی بیمارستان‌ها ی‌کند،اماروانپزشکان معتقدند بیشتر این قربانیان کسانی هستند که با انفجار مواد محترقه و ایجاد نگرانی و وحشت در دیگران، احساس رضایت می‌کنند. این افراد هم به2 دسته تقسیم می‌شوند. یک گروه افراد ضداجتماعی هستند که از این فرصت برای نشان دادن پرخاشگری و خشم خود نسبت به جامعه استفاده می‌کنند. گروه دیگر جوانانی هستند که با تأثیر از محیط و برای نشان دادن جسارت و خودنمایی اقدام به رفتارهای ناهنجار در جامعه می‌کنند.
به عقیده کارشناسان این افراد چنین رفتارهایی را بیشتر برای واکنش در برابر مقررات و جامعه انجام می‌دهند. با این حال مسئله مهم‌تری که روانپزشکان به آن اذعان می‌کنند این است که بیشتر افرادی که در چند سال اخیر اقدام به پرتاب مواد منفجره کرده‌اند افراد ضداجتماعی نیستند، اینها جوانانی هستند که با انواع ممنوعیتها روبه‌رو شده‌اند و از فرصت‌های پیش آمده نظیر چهارشنبه سوری برای ابراز نارضایتی خود از این ممنوعیتها استفاده می‌کنند.
