همشهری آنلاین- رضا نیکنام: سفر از دیرباز در زندگی شهرنشینی نقش داشته است. زمانی شهروندان با چهارپایان یا پای پیاده به نقاط مختلف مسافرت می‌کردند. در دوره‌ای دیگر با ایجاد کاروانسراها و رونق وسایل نقلیه‌ای چون درشکه و کالسکه انسان‌ها تجربه متفاوتی از سفر را درک کردند. تا اینکه در گذر زمان این کاروانسراها به گاراژهای مسافربری و توریستی تغییر کردند. جاده‌های منطقه از قدیم در مسیر کاروان‌های عبوری نقاط مختلف کشور بوده است. شاید همین موضوع باعث شد تا در مدت زمانی کمتر از چند دهه تعداد گاراژهای مسافربری و توریستی منطقه افزایش چشمگیری پیدا کند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
اما این ماجرا به همین جا ختم نشد. با توسعه شهر و افزایش جمعیت و سازوکار گاراژهای معروف شهر به تناسب مو قعیت منطقه تغییر نام پیدا کرد. طبق اسناد موجود در اداره ساماندهی مشاغل منطقه اکنون در این محدوده از شهر تنها ۱۴ گاراژ قدیمی باقی مانده که بعید نیست در سال‌های آینده به مجتمع‌های مسکونی و یا تجاری بزرگ تبدیل شوند. گاراژهای منطقه ما که روزگاری محور اصلی مسافربری و حمل‌ونقل شهری بودند، اکنون چهره‌ای متفاوت دارند. در این گزارش وضعیت گاراژهای منطقه از گذشته تاکنون را مورد بررسی و تحقیق قرار دادیم.
به استناد گفته ریش سفیدان بومی و محلی تا اوایل دوران دفاع مقدس تعداد گاراژهای مسافربری در محدوده منطقه به بیش از ۵۰ گاراژ می‌رسید. این گاراژها زیر نظر وزارت راه وقت فعالیتی ضابطه‌مند و قانونی داشتند. «محمد استرآبادی» از شهروندان قدیمی و با سابقه منطقه است که در این زمینه اطلاعات جالبی در ذهن دارد. ضمن اینکه این شهروند با ذوق و علاقه‌مند به رشته عکاسی از دوران قدیم تصاویر فراوانی تهیه کرده که به نوعی هویت محله‌ای و تاریخی منطقه را در سال‌های گوناگون حکایت می‌کند. وی درباره فعالیت گاراژهای مسافربری منطقه در روزگار گذشته می‌گوید: «معمولاً مدیران گاراژهای مسافربری تعدادی اتوبوس و یا مینی‌بوس با راننده در اختیار داشتند تا مسافران را تنها به یک شهر و شهرستان می‌رساندند. به همین دلیل گاراژهایی که در منطقه ما فعالیت داشتند هر کدام به‌طور مجزا مربوط به شهرهایی چون اردبیل، میانه، تبریز، اراک و... بودند و شهروندان با توجه به مقصدشان این گاراژها را انتخاب می‌کردند.»
تمرکز تا جاده‌های اصلی پر رفت و آمد
از زمان ساخت و راه انداری نخستین گاراژ مسافربری در منطقه ما حدود یک قرن گذشته است. نکته جالب در این زمینه نوع مصالح ساختمان برای ساخت‌وساز گاراژهاست. در آن زمان که هنوز ساخت خانه‌های خشت و گلی در حاشیه‌ها و نقاط دور افتاده شهر رایج بود، مدیران گاراژها از مصالح مدرن‌تر آن دوران یعنی آجر و سیمان برای ساخت این فضاهای مسافربری بهره‌برده‌اند. استرآبادی در این‌باره می‌گوید: «موقعیت گردشگری و توریستی منطقه باعث شده بود تا آنها با این کار نظر مسافران خود را تأمین کنند. اکنون اگر به خیابان ۲۱ متری جی بروید با نمونه‌ای از این گاراژهای قدیمی و تاریخی برخورد می‌کنید.»
گاراژ مشهور و معروف «تی تی اس» پایانه مسافربری و توریستی است که ۶۵ تا ۷۰ سال پیش ساخته شده بود که هنوز تابلوی آن در گذر زمان و تغییرات شهر پا برجاست و نگاه تیز بین شهروندان علاقه‌مند به هویت و تاریخچه محله را به خود جلب می‌کند. بررسی نشانی گاراژهای باقی مانده از روزگار قدیم نشان می‌دهد که همه آنها در یک موضوع شباهت دارند و آن قرارگرفتن در محور اصلی رفت و آمدها ی شهری از جمله جاده ساده، جاده قدیم کرج، خیابان آزادی و... است.
ناوگان حمل‌ونقل عمومی از گاراژ شروع شد
ناوگان حمل‌ونقل عمومی منطقه را در نظر بگیرید. اتوبوس‌های جدید با امکانات ویژه، راحتی را برای شهروندان مهیا کرده‌اند. ایجاد سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی، نصب صندلی‌های استاندارد و شیک نمونه‌هایی از این پیشرفت در سامانه حمل‌ونقل شهری به شمار می‌آیند. اما در دوران فعالیت گاراژهای مسافربری شهروندان چه امکاناتی داشتند؟
استرآبادی در جواب به این پرسش می‌گوید: «در هر گاراژ مسافربری یک یا دو دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس وجودداشت. گاهی جمعیت مسافران آنقدر زیاد بود که بعضی از آنها به ناچار کف خودرو می‌نشستند و تا رسیدن به مقصدشان دردسر زیادی را تحمل می‌کردند. البته اعتراض و گلایه خود را به مدیران گاراژ می‌رساندند، اما فایده‌ای نداشت، چون امکانات محدود بود.» وی خاطره‌ای از دوران گاراژهای مسافربری منطقه تعریف می‌کند که به تفاوت فرهنگی شهروندان قدیمی و کنونی می‌پردازد. آن وقت‌ها شهروندان ساکن در این محدوده کشاورز، باغدار، دامدار بودند، گاهی با حیوانات خانگی مثل مرغ؛ خروس، گوسفند و... از پله اتوبوس بالا می‌رفتند و این حیوانات را کنار صندلی نگه می‌داشتند.
رقابت گاراژدارها با تعاونی‌های مسافربری
با پیدایش نخستین تعاونی‌های مسافربری درونشهری و برونشهری در اواخر دهه۶۰ بازار کار گاراژهای مسافربری از رونق افتاد و بخشی از مسافران خود را از دست داد. به مرور زمان بخشی از فضاهای داخلی گاراژها به خدمات متنوع اتومبیل‌ها از جمله مکانیکی، صافکاری، رنگ‌کاری و... اختصاص پیدا کرد و در قسمت دیگر آن نیز یک دستگاه اتوبوس یا مینی‌بوس توقف می‌کرد تا مسافران را به نقاط مختلف شهر جابه‌جا کند. آن زمان گاراژدارها که موقعیتشان را مناسب برای رقابت با تعاونی‌های مسافربری نمی‌دیدند با انواع شیوه نامه مثل پایین آوردن نرخ کرایه مسافران تلاش می‌کردند که آنها را از دست ندهند و در یک جدال نابرابر جایگاه خود را بین اهالی حفظ کنند. اما شهر و سلایق شهروندان همواره در تغییر است و گریزی از آن نیست. به همین دلیل در گوشه وکنار منطقه کاربری ونوع فعالیت گاراژها به گونه‌ای شگفت‌انگیز تغییر پیدا کرده تا شهروندان زندگی و وامکانات جدیدی را در شهر تجربه کنند.
پراکندگی گاراژها در محله‌های مختلف
طبق اسناد موجود در اداره ساماندهی شهرداری منطقه ناحیه یک بالاترین آمار تعداد گاراژها را به خود اختصاص داده است. در ناحیه یک منطقه با چندین گاراژ کوچک و بزرگ مواجه هستیم که در میان آنها محله دکتر هوشیار، استاد معین و شهید آیت‌الله دستغیب به‌ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را در زمینه تعداد گاراژها به خود اختصاص می‌دهند. بزرگ‌ترین گاراژداران منطقه از زمان شکل‌گیری تاکنون عبارتند از تیموری، حسین مردی‌ها، طرشتی، عابدینی، اکبری، میرعسگری، شفیع‌خانی، حدادیان، اسلامی، بیوک شمشیری و محمدی. بیشتر این افراد از دنیا رفته‌اند و اکنون امور گاراژها را فرزندان و ورثه‌شان بر عهده دارند. از سوی دیگر محله سرآسیاب مهرآباد و محله صنعتی فتح کمترین تعدا د گاراژها را در فهرست امکانات و مشاغل قدیمی دارد. یکی از معروف‌ترین گاراژهای دهه ۵۰ در محله سرآسیاب مهرآباد؛ «گاراژ فتح» بوده که اکنون به کارواش بزرگ خودرو تبدیل شده است. نکته جالب در زمینه فعالیت این گاراژ وجود کارخانه یخ‌سازی در قسمت انتهایی آن بوده که برخی از رانندگان یخ‌های تولیدشده را به نقاط مختلف شهر می‌رساندند. سال گذشته این کارخانه یخ‌سازی تخریب و به مجتمع مسکونی ۱۵ طبقه تبدیل شد.
موقعیت‌یابی گاراژها در شرایط امروزی
گاراژها در قدیم، کاربری متفاوتی داشتند در زمین‌های بزرگ ساخته شدند، این موقعیت ویژه شرایط کنونی گاراژها را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. یکی از گاراژهای مسافربری قدیمی در خیابان ۲۱ متری جی بعد از میدان استاد معین بیش از ۳۰ هزارمترمربع مساحت دارد. اکنون به بزرگ‌ترین پارکینگ عمومی خودرو در ناحیه یک تبدیل شده و در طول شبانه‌روز بیش از ۲ هزار خودرو به آنجا رفت و آمد دارند. در سال‌های اخیر مدیریت شهری با توجه به کمبودها و نیازهایی که شهروندان دارند تلاش زیادی کردند تا گاراژ تیموری به یکی از بزرگ‌ترین مراکز تفریحی و اجتماعی منطقه تبدیل شود، اما در این مسیر با مشکلات جدی روبه‌رو شد که یکی از آنها تعداد وارث زمین پس از مرگ صاحب زمین بود که به گفته افراد مطلع بیش از ۳۵ ورثه دارد و به راحتی برای فروش و واگذاری زمین به شهرداری وارد مذاکره و تعامل نمی‌شوند.
امروز با وجود مراکز و ارگان‌های پر رفت وآمد در خیابان آزادی، استادمعین و ۲۱ متری جی تغییر کاربری گاراژ به پارکینگ عمومی تا حدودی عاقلانه به نظر می‌رسد، اما به هرترتیب تا آینده‌ای نه چندان دور با ساخت پارکینگ‌های طبقاتی مجهز و ایمن این نوع کاربری گاراژها نیز به خط پایان خود می‌رسد.
مکانی برای تعمیرات و خدمات خودرو
بر خلاف محله‌هایی چون استاد معین، هاشمی، شهید دستغیب و دکتر هوشیار که به واسطه استقرار شرکت‌ها و نهادهای خدمات‌رسان پررفت‌وآمدند و شلوغ به نظر می‌رسند و رانندگان خودرو برای انجام کار و مأموریت خود از فضای گاراژها برای توقف خودروی‌شان استفاده می‌کنند، در محدوده محله امامزاده عبدالله(ع)، حدفاصل خیابان هاشمی از بزرگراه آیت‌الله سعیدی به بعد کاربری گاراژها بسیار متفاوت است. در گاراژهای این بخش از منطقه فعالیت اصناف «آرک‌بند و تأسیسات ساختمانی» به وفور مشاهده می‌شود. این گاراژها در فاصله زیادی تا بافت مسکونی ایجاد شده‌اند و به همین دلیل است نوع کاربری آنها در مقایسه با محله دکتر هوشیار و... تفاوت دارد.
کوچک‌ترین گاراژ منطقه ۶۷۲متر مساحت دارد و در محله دکتر هوشیار واقع است و بزرگ‌ترین گاراژ منطقه با مساحت ۵۰ هزار مترمربع متعلق به برادران حدادان است و در بلوار ۴۵ متری زرند دیده می‌شود. بنابراین می‌توان تفاوت گاراژهای منطقه را در موضوعاتی چون نوع کاربری، مساحت، قدمت مورد نقد و بررسی قرارداد. اکنون راه‌اندازی کارگاه و مشاغلی چون تعمیرات خودرو، رنگ کاری، نقاشی، صافکاری صنایع ساختمانی جزو شایع‌ترین کاربری گاراژها بعد از پارکینگ خودرو است.
کاش شرایط گاراژداران را در نظر بگیرید
«بهمن اسلامی» یکی از گاراژدارهای قدیمی منطقه است که در خیابان قزوین نرسیده به خیابان شمشیری فعالیت می‌کند. وی تغییر و تحولات شهر و منطقه را قبول دارد و عنوان می‌کند که برخی گاراژها در طرح‌های شهری مثل بازگشایی مسیر و خیابان‌سازی قرار گرفته‌اند و جز ضرر مادی هیچ منفعتی برای صاحب خود ندارند. بنابراین مجبورند که تا زمان تعیین تکلیف گاراژ فضای آن را در اختیار کارگاه‌های مختلف قرار دهند تا منبع در آمدی داشته باشند. وی عنوان می‌کند که تاکنون چاره‌ای اساسی برای تعیین و تکلیف گاراژها مطرح نشده است. کاش مسئولان شرایط گاراژداران را بیشتر در نظر بگیرند.
________________________________________________________
* منتشر شده در همشهری محله منطقه ۹ به تاریخ ۱۳۹۳/۰۶/۱۵
نظر شما