معجزه رایحه‌ها ؛ با خواص معجزه‌آسای رایحه درمانی آشنا شوید

همشهری آنلاین: آروماتراپی یا رایحه‌درمانی روشی است که سعی می‌کند رایحه گیاهان، گل‌ها و حتی دانه‌های مختلف را برای بهبود سلامتی انسان‌ها به کار ببرد و در بسیاری از موارد هم موفق عمل کرده است. این روش به‌عنوان یک روش مکمل در کنار مصرف داروها و درمان‌های کلاسیک عمل می‌کند و نتایج مثبت زیادی به همراه دارد.

اصلاً چی هست!؟

آروما به معنی رایحه است و تراپی به معنی درمان. پس آروماتراپی همان رایحه‌درمانی است، یعنی افراد متخصص این کار، روغن‌های معطری را که از گیاهان به دست آورده‌اند برای درمان مراجعه‌کنندگان‌شان به کار می‌گیرند. با اینکه از اسم رایحه‌درمانی برمی‌آید که درمان با استشمام بوهای خوش اتفاق بیفتد، اما تنها راه بهبود در این روش استشمام رایحه‌ها نیست.

گاهی وقت‌ها و با توجه به تشخیص آروماتراپیست (کسی که کار رایحه‌درمانی انجام می‌دهد)، رایحه‌درمانی به‌صورت ماساژ سطح بدن با روغن‌های خوشبو اتفاق می‌افتد. معدود مواردی هم هستند که بنا به تشخیص کسی که کار رایحه‌درمانی انجام می‌دهد، ممکن است برای فرد بیمار، خوردن روغن تجویز شود. این روش به‌هیچ‌وجه نباید به‌صورت سرخود انجام شود وگرنه ممکن است عواقب ناخوشایندی به دنبال داشته باشد.

استفاده از رایحه‌درمانی کم‌کم جای خودش را به‌عنوان روش جایگزینی برای درمان عفونت‌ها، استرس و سایر بیماری‌ها باز کرده است، هرچند که هنوز شواهد علمی کافی برای اثبات اینکه واقعاً مفید است یا نه پیدا نشده است.

این روغن‌ها به چه دردی می‌خورند؟

روغن‌هایی که در رایحه‌درمانی به کار می‌روند، عصاره برگ‌ها، دانه‌ها، گل‌ها، ریشه‌ها یا حتی شکوفه‌های گیاهان مختلف هستند. هرکدام از روغن‌های رایحه‌درمانی، ترکیبات خاص خودشان را دارند و برای موارد خاص خودشان مصرف می‌شوند. بعضی از این روغن‌ها به مصرف درمان‌های فیزیکی می‌رسند و به‌عنوان‌مثال برای درمان عفونت‌های قارچی به کار گرفته می‌شوند، اما بعضی‌ دیگر برای درمان مشکلات و ناراحتی‌های روحی استفاده می‌شوند.

برای نمونه، خیلی از روغن‌های آروماتراپی باعث ایجاد احساس آرامش در افراد می‌شوند. عصاره شکوفه پرتقال یکی از این روغن‌هاست که حاوی ترکیبات مفرح و آرامش‌بخش است. ضمن اینکه می‌تواند فضای اتاق را هم خوشبو و معطر کند.

از کجا آمده و آمدنش بهر چه بود!

جالب است بدانید بیشتر حوزه‌های طب مکمل قدمت زیادی دارند. برای نمونه همین آروماتراپی تاریخچه‌ای دارد که به ۶۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد! مصریان باستان، چینی‌ها، هندی‌ها، رومی‌ها و یونانی‌ها از این روش استفاده می‌کردند و روغن‌های معطر را در ساخت لوازم آرایشی، عطر و داروها به کار می‌گرفتند.

از آروماتراپی همچنین در تأمین بهداشت و در مراسم مذهبی هم استفاده می‌شده، اما اگر دوست دارید بدانید از چه زمانی به‌صورت یک روش پزشکی به کار گرفته شده، باید جواب سؤال‌تان را از یک شیمی‌دان فرانسوی بپرسید که وقتی دستش سوخت روی ناحیه سوخته شده، روغن اسطوخودوس ریخت و فهمید که دردش تسکین پیدا کرده! بعد از این اتفاق، او شروع به تجزیه‌وتحلیل مواد تشکیل‌دهنده روغن‌های گیاهی کرد و همچنین سعی کرد تأثیر آنها را روی درمان سوختگی، عفونت، قانقاریا و زخم‌های سربازان در جنگ جهانی اول بررسی کند.

نتیجه‌اش هم این شد که در سال ۱۹۲۸ علم آروماتراپی پایه‌گذاری شد و ۲۲ سال بعد آن‌قدر فراگیر و شناخته شده بود که پرستاران، پزشکان و هرکسی که حیطه کاری‌اش به نحوی به سلامت انسان مربوط بود، شروع به استفاده از رایحه‌درمانی کردند.

چطوری کار می‌کند؟

هنوز به‌صورت دقیق مشخص نشده که هنگام رایحه‌درمانی برای افراد دچار عارضه چه اتفاقی می‌افتد که بهبود پیدا می‌کنند، اما بعضی از محققان اعتقاد دارند نحوه عملکرد آروماتراپی احتمالاً با نحوه کارکرد حس بویایی انسان گره خورده است. وقتی گیرنده‌های بویایی بینی رایحه‌ای را استشمام می‌کنند، با بخش‌هایی از مغز ارتباط برقرار می‌کنند.

این بخش‌ها در قسمت هیپوکامپوس و آمیگدالا قرار دارند و به‌عنوان بخش‌های ذخیره خاطرات و احساسات در نظر گرفته می‌شوند. بر اساس گفته این دسته از محققان وقتی مولکول‌های روغن‌های معطر به بینی شما می‌رسند، بخش‌های مذکور فعال می‌شوند و به ایجاد تأثیرات فیزیکی و روانی منجر خواهند شد. برای نمونه، جالب است بدانید استشمام رایحه اسطوخودوس درست همان بخشی از مغز را فعال می‌کند که وقتی داروی مسکن دریافت کنید، فعال می‌شود.

در جلسات آروماتراپی چه خبر است؟

اول از همه یادتان باشد که رایحه‌درمانی قرار نیست به‌عنوان یک روش درمانی قطعی مورد استفاده قرار بگیرد. به همین خاطر اگر دور از جان‌تان مشکلی پیدا کردید، اولویت‌بندی‌تان به این صورت باشد: مراجعه به پزشک متخصص، آروماتراپی. برعکس این اگر باشد، خدای‌ناکرده کار دست خودتان می‌دهید! حالا که این نکته را گفتیم، نوبت به کشف اسرار جلسات آروماتراپی می‌رسد. اول از همه باید سراغ کسانی بروید که در انجام این کار تخصص دارند. بعد که این افراد را پیدا کردید و وقت گرفتید، احتمالاً اولین سؤالی که از شما پرسیده خواهد شد این است: سابقه پزشکی‌تان را شرح دهید.

اینجا وقت آن می‌رسد که از سیر تا پیاز پرونده پزشکی‌تان را در اختیار رایحه درمانگر بگذارید و اطلاعات لازم را به او بدهید. بعد هم باید مشکل فعلی‌تان را شرح دهید و علائم‌تان را با دقت توضیح دهید. سؤال بعدی آروماتراپیست درباره رایحه‌های مورد علاقه‌تان خواهد بود: عطر میوه‌ها را بیشتر دوست دارید یا گل‌ها را؟ از رایحه‌های گرم خوش‌تان می‌آید یا از رایحه‌های خنک؟ بعد از دریافت اطلاعات لازم جلسه رسماً آغاز می‌شود! نحوه کار به این صورت است که رایحه درمانگر یا از شما می‌خواهد عطر موردنظر را به‌صورت غیرمستقیم، برای مثال از روی لباس، استشمام کنید یا سراغ دستگاه‌های مخصوص بخور می‌رود که رایحه را در فضا می‌پراکنند. مرحله بعدی از این قرار است که درمانگر ممکن است روغن معطر موردنظر را روی سطح پوست شما ماساژ دهد.

به خاطر داشته باشید که اگر درمانگر خوبی را انتخاب کرده باشید، احتمالاً روش استفاده از روغن‌ها در منزل را هم به شما یاد خواهد داد، برای اینکه جلسات حضوری معمولاً برای کامل کردن پروسه درمان کافی نیستند و لازم است رایحه‌درمانی را در منزل نیز پیگیری کنید.

برای رفع کدام مشکلات خوب است؟

اساساً رایحه‌درمانی برای طیف وسیعی از مشکلات به کار می‌رود. از این روش هم در اسپاهای خانگی (اسپا «Spa» نام شهری در بلژیک است که به خاطر چشمه‌های آب‌معدنی خود معروف است و به همین دلیل به‌طور خاص کلمه اسپا به محلی اطلاق می‌شود که خدماتی با هدف آرامش‌بخشی در کنار چشمه‌های آب گرم ارائه می‌شوند. عموماً به محلی که خدمات در زمینه مراقبت از بدن توسط انواع ماساژها ارائه می‌شود اسپا گفته می‌شود.) و هم در بیمارستان‌ها استفاده می‌شود.

رایحه‌درمانی به‌طور عمومی برای از بین بردن انواع دردها، بهبود خلق‌وخو و حالات روحی و همچنین ایجاد احساس آرامش به کار می‌رود، اما به‌صورت خاص هر روغن و رایحه‌ای کاربرد خاص خودش را دارد. برای نمونه مشخص شده است روغن‌های اسطوخودوس، رز، پرتقال، لیمو و نارنج برای از بین بردن اضطراب، افسردگی و استرس کاربرد دارند.

جالب است که ما در طب سنتی خودمان هم از شربت بهارنارنج برای تقویت اعصاب استفاده می‌کنیم یا از شربت لیمو به‌عنوان یک نوشیدنی شادی‌بخش کمک می‌گیریم. نه‌تنها نوشیدن این میوه‌ها می‌تواند برای اعصاب مفید واقع شود که حتی رسیدن رایحه خوش‌شان نیز برای بهبود روحیه خوب است! شاید برای همین است که می‌گویند وقتی غم یا غصه بزرگی داشتید، شربت گلاب درست کنید و قبل از نوشیدن چند لحظه آن را بو کنید!

مفید برای بهبود دردهای زایمان

بر اساس تحقیقات انجام شده، بسیاری از زنانی که در طول مدت زایمان‌شان رایحه کُندُر، اسطوخودوس یا گل رز را استشمام کرده بودند، درد به دنیا آوردن نوزاد خود را با آرامش و صبوری بیشتری تحمل کرده‌اند. استرس و اضطراب این زنان نسبت به کسانی که از آروماتراپی استفاده نکرده بودند، کمتر گزارش شده و همچنین آنها احساس کرده‌اند وضعیت بالینی‌شان مطلوب است و نیاز به مقدار کمتری مسکن داشته‌اند. یکی دیگر از دردسرهای وضع حمل، حالت تهوع و استفراغ است که این مشکلات نیز با آروماتراپی برطرف می‌شوند. تحقیقات نشان داده‌اند، زنانی که دچار حالت تهوع بوده‌اند با استشمام رایحه نعنا آرام شده و حالت تهوع‌شان از بین رفته است.

اگر افسرده هستید

وقتی که غصه‌ها از همه طرف آدم را فرامی‌گیرند، افسردگی و ناراحتی علائمی هستند که به ما هشدار می‌دهند باید مراقب سلامتی‌مان باشیم و وضعیت را تغییر دهیم، اما همیشه نمی‌توان وضعیت ناخوشایند بیرونی را تغییر داد بلکه گاهی تمرکز افراد باید بر تغییر شرایط ذهنی و درمان خودشان باشد. درمان ناراحتی و غصه و اضطراب اگر در مراحل حاد نباشد و هنوز به شکل افسردگی درنیامده باشد، با استفاده از آروماتراپی امکان‌پذیر است. اگر هم این عارضه پیشرفت کرده باشد، آروماتراپی می‌تواند یک روش مکمل در کنار دریافت داروهای تجویزشده توسط متخصص اعصاب باشد.

تحقیقات زیادی نشان داده‌اند، ترکیب ماساژ با روغن‌های معطر می‌تواند تأثیرات زیادی روی وضعیت خلق‌وخوی افراد داشته باشد. البته هنوز مشخص نشده آرامش به دست آمده بعد از این کار دقیقاً مربوط به کدام‌ بخش است؛ ماساژ یا استشمام رایحه‌های خوب. چیزی که معلوم است، فعال شدن بخش‌هایی از مغز است که با دریافت رایحه خوش فعال می‌شوند و احساسات خوب را به افراد منتقل می‌کنند.

البته خود این مسئله هم وابسته به شرط و شروطی است. برای مثال ممکن است یک نفر در فضایی که عطر نعنا در آن پیچیده بوده اتفاقی تلخ را مشاهده کرده باشد، در این صورت و به علت تجربه شرایط مشابه، احتمال اینکه تا مدت‌ها با استشمام عطر نعنا یاد آن خاطره بیفتد یا حتی بدون اینکه بداند چرا، دچار اضطراب و ناراحتی شود، زیاد است.

یکی از دلایلی که آروماتراپیست‌ها قبل از شروع جلسات از شما راجع به رایحه‌های خوشایندتان می‌پرسند، همین است، اما در مورد ماساژ این ریسک دیده نمی‌شود و به همین خاطر گفته می‌شود، ترکیب این دو روش طب مکمل با هم می‌تواند نتایج بسیار مفیدی به دنبال داشته باشد و به بهبود افسردگی منجر شود.

سایر خواص معجزه‌آسا!

آروماتراپی نه‌فقط در مواردی که تا اینجا گفتیم کاربرد دارد بلکه می‌تواند مشکلات تخصصی‌تر را نیز رفع کند یا بهبود ببخشد. برای مثال مشخص شده که عطر عصاره پرتقال می‌تواند فشارخون افراد را پایین بیاورد و اضطراب بیمارانی که باید عمل کولونوسکوپی را انجام دهند، کاهش دهد.

عطر نعنا نیز می‌تواند باعث بهبود عملیات هضم غذا در بدن افراد شود. تحقیقات دیگری نشان داده‌اند، استشمام رایحه مرکبات باعث بالا رفتن قدرت سیستم ایمنی بدن می‌شود. در مورد رازیانه، بادیان و راوید هم تحقیقاتی انجام و مشخص شده، از آنجایی‌ که این موارد دارای استروژن هستند، می‌توانند به تسکین دردهای پیش از قاعدگی کمک کنند و علائم‌شان را تخفیف دهند.

البته تحقیقات هنوز ادامه دارند و خیلی از تأثیرات رایحه‌ها رد یا تأیید نشده است. سایر مشکلاتی که گفته می‌شود با انجام آروماتراپی بهبود پیدا می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:

ریزش سکه‌ای موها: گفته می‌شود بیمارانی که به بیماری آلوپسی یا ریزش سکه‌ای مو دچار هستند، چنانچه کنار مراحل درمانی‌شان از رایحه‌درمانی کمک بگیرند زودتر بهبود پیدا می‌کنند.

بی‌قراری: تحقیقات انجام شده، نشان داده‌اند آستانه تحریک‌پذیری و میزان بی‌قراری کسانی که تحریک‌پذیری ناشی از جنون را تجربه کرده‌اند با استفاده از این روش بهبود پیدا کرده است.

یبوست: دیده شده افرادی که همراه رایحه‌درمانی، ماساژ نیز دریافت کرده‌اند سریع‌تر از عارضه یبوست راحت شده‌اند و مشکل‌شان بهبود پیدا کرده است. این روش با ماساژ شکمی همراه است.

بی‌خوابی: استفاده از عطر اسطوخودوس در مکان و فضای خواب کسانی که دچار بی‌خوابی هستند، بسیار مفید عمل می‌کند.

سرطان: تحقیقات نشان داده‌اند، افرادی که مبتلا به آرتروز بوده‌اند، سرطان داشته‌اند یا سردرد را تجربه کرده‌اند با استفاده از روغن‌های معطر به‌صورت موضعی، دردشان کاهش پیدا کرده است. در مورد بیماران مبتلا به سرطان، بابونه و در مورد کسانی که سردرد دارند، نعنا مفید عمل کرده و نیاز به استفاده از مسکن را کاهش داده است.

برای چه کسانی ممنوع است؟

مثل هر روش دیگری که استثناهایی دارد، آروماتراپی هم موارد ممنوعه‌ای دارد و کسانی هستند که نباید سراغ این روش بروند.

خانم‌های باردار: زنان باردار نباید در طول دوره بارداری‌شان از رایحه‌درمانی استفاده کنند. البته مورد زمان وضع حمل متفاوت است و چنانچه متخصص این کار اجازه دهد، انجامش بدون مانع خواهد بود.

مبتلایان به آسم شدید: افراد مبتلا به آسم نه‌تنها باید دور استفاده از رایحه‌درمانی را خط قرمز بکشند که باید نسبت به قرار گرفتن در معرض عطرها و اسپری‌ها نیز حساس باشند.

مبتلایان به آلرژی‌ها: وقتی بهار می‌رسد و با استشمام بوی گل‌ها دچار عطسه و سرفه می‌شوید، نباید توقع داشته باشید رایحه‌درمانی گزینه مناسب شما باشد. خیلی‌ها هم ممکن است حساسیت‌های فصلی نداشته باشند، اما نسبت به بوهای مختلف حساس باشند. دیده شده گاهی یک عطر حال کسی را بد کرده است!

فشارخونی‌ها: افرادی که دچار این مشکل هستند باید نسبت به استفاده از رایحه‌ها حساس باشند. برای نمونه فشارخونی‌ها نباید به‌هیچ‌وجه سراغ رز ماری یا اسطوخودوس بروند.

مبتلایان به سرطان‌های وابسته به استروژن: خانم‌هایی که از سرطان رحم، تخمدان یا سینه رنج می‌برند به‌هیچ‌وجه نباید از رایحه رازیانه، راوید یا بادیان استفاده کنند. این رایحه‌ها سطح استروژن را در خون بالا می‌برند و می‌توانند دردسرساز شوند.

در نهایت افرادی که در حال گذراندن مراحل درمانی‌شان از طریق شیمی‌درمانی هستند قبل از استفاده از رایحه‌های آروماتراپی و انجام این روش، حتماً باید با پزشک‌شان مشورت کنند. همچنین کسانی که قصد دارند باردار شوند و نیز مبتلایان به بیماری‌های کبد و کلیه باید نسبت به استفاده از رایحه‌ها حساس باشند.

نکات تکمیلی

فرض اولیه در رایحه‌درمانی، بی‌ضرر بودن روغن‌های به دست آمده از گیاهان است، اما مثل هر چیز دیگری این فرض نباید باعث شود مراقب نباشید. هرگز روغن‌های گیاهی را بدون تجویز متخصص نخورید. بسیاری از این روغن‌ها سمی هستند و حتی می‌توانند کشنده باشند.

خیلی کم پیش می‌آید ولی آروماتراپی گاهی می‌تواند عوارض جانبی نیز داشته باشد. آسیب به کبد و اعصاب، سردرد و احساس خارش و تنگی نفس می‌تواند از مشکلات این روش باشد که در معدودی از موارد اتفاق می‌افتد. همچنین اگر مطمئن نیستید که باردار هستید یا نه از این روش استفاده نکنید چون می‌تواند به جنین آسیب برساند. در صورت مشاهده هرکدام از علائم گفته‌شده به پزشک مراجعه کنید.

 بعضی از روغن‌های معطر حاوی اسید فنیک هستند، دارچین یکی از این روغن‌هاست. قبل از استفاده از این روغن‌ها می‌توانید کمی روغن بادام یا کنجد را به روغن دارچین اضافه کنید تا باعث ایجاد حساسیت پوستی نشوند. یادتان باشد از هیچ‌کدام از این روغن‌ها در اطراف چشم‌های‌تان استفاده نکنید.

این روغن‌ها اغلب بسیار فرّار هستند و قابل اشتعال، به همین علت هرگز آنها را نزدیک آتش یا نور مستقیم نگذارید و در کنار شعله هم از آنها استفاده نکنید.

برخی از تحقیقات انجام شده روی حیوانات نشان داده که آروماتراپی می‌تواند با درمان‌های دارویی تداخل ایجاد کند. این مسئله هنوز روی انسان آزمایش و تأیید نشده است، اما گفته می‌شود بعضی از رایحه‌ها مثل اوکالیپتوس می‌تواند با داروهای حاوی آمفتامین یا پنتوباربیتال تداخل داشته باشد و مانع عملکرد درست داروها شود.