همشهری آنلاین: بسیاری از کودکان و نوجوانان نیز در زمان درس خواندن، حسابی قوز می‌کنند. همه‌ی کارهایی که ما در طول روز انجام می‌دهیم، می‌تواند روی ساختار استخوان‌ها تأثیر منفی بگذارد. گوژپشتی یکی از مشکلات شایعی محسوب می‌شود که بسیاری از افراد به آن دچار هستند. گوژپشتی می‌تواند به دلایل مختلفی به وجود بیاید و برای افراد مبتلا دردسرهایی را به وجود بیاورد.
«دکتر علی‌اکبر اسماعیلی‌جاه» متخصص ارتوپدی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی شما را با این مشکل آشنا می‌کند.
چرا خمیده می‌شوید؟
گوژپشتی (کیفوز - Kyphosis) یکی از مشکلات شایعی است که به دلایل گوناگون می‌تواند در گروه‌های سنی مختلف دیده شود. برای مثال، دلیل اصلی ابتلا به گوژپشتی در افراد جوان، قرارگیری در وضعیت بدنی نامناسب است، بدین معنی که بسیاری از افراد جوان در زمان راه رفتن یا نشستن قوز می‌کنند و حالت خمیده به خود می‌گیرند که این مسئله باعث ایجاد گوژپشتی می‌شود. این نوع گوژپشتی، گوژپشتی وضعیتی (Postural Kyphosis) در افراد نوجوان و جوان، بسیار شایع است.
گاهی دلیل ابتلا به گوژپشتی، مربوط به تغییرات ساختاری در مهره‌ها می‌شود. هنگامی‌که ۳ الی ۴ مهره‌ی کنار هم از شکل مکعب مستطیل به شکل ذوزنقه‌ای تبدیل می‌شوند، کیفوز موضعی (Wedge vertebra) به وجود می‌آید. این نوع گوژپشتی با نوع اول کاملاً فرق دارد و درمان آن نیز بسیار متفاوت خواهد بود. علاوه بر این موارد، نوع دیگری از گوژپشتی وجود دارد که در افراد مسن دیده می‌شود.
این نوع از گوژپشتی به دلیل پوکی استخوان به وجود می‌آید. گوژپشتی ناشی از پوکی استخوان (Ankylosing spondylitis) در افراد مسن بسیار شایع است. افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، به‌مرورزمان مهره‌هایشان روی هم قرار می‌گیرد و کوتاه و ذوزنقه‌ای می‌شود، همین مسئله حالت خمیدگی و گوژپشتی به بدن می‌دهد. هرچه شدت پوکی استخوان شدیدتر باشد، این خمیدگی و گوژپشتی نیز بیشتر خواهد شد. گاهی اوقات برخی از بیماری‌ها می‌تواند دلیلی برای ابتلا به گوژپشتی باشد، مثلاً نوعی رماتیسم در این مسئله نقش دارد.
عوارض ناشی از گوژپشتی چیست؟
شاید این سؤال به ذهن خیلی از افراد برسد که ابتلا به گوژپشتی با چه مشکلاتی می‌تواند همراه باشد، در جواب به این سؤال باید گفت که یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که گوژپشتی می‌تواند برای افراد ایجاد کند، کاهش میدان دید است. پیشرفت گوژپشتی در سنین بالا، می‌تواند روی وضعیت لگن نیز تأثیر منفی بگذارد. عوارض ناشی از گوژپشتی به کاهش میدان دید محدود نمی‌شود، این دسته از بیماران می‌توانند دچار کاهش حجم قفسه‌ی سینه شوند و همین مسئله مشکلات قلبی و ریوی را در پی دارد. افراد مبتلا به گوژپشتی ظرفیت تنفسی محدودی پیدا می‌کنند و توان تنفسی کمی دارند. همه‌ی این مشکلات باعث می‌شود فرد تصمیم به درمان مشکل گوژپشتی خود بگیرد و در چنین شرایطی فقط مسئله‌ی درمان با هدف زیبایی مطرح نیست.
افسرده‌ها بیشتر مستعدند
افسردگی یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند تأثیرات منفی زیادی را روی شخص بگذارد. افراد مبتلابه افسردگی و آن دسته از افرادی که گوشه‌گیر و درون‌گرا هستند، معمولاً بیش از سایر افراد دچار گوژپشتی می‌شوند که دلیل این مسئله نیز به وضعیت قرارگیری بدن مربوط می‌شود. به عبارت روشن‌تر این دسته از افراد بیش از سایرین قوز می‌کنند؛ اما برعکسِ افراد افسرده، آن دسته از افرادی که از نظر روانی در حالت طبیعی قرار دارند، شکل ستون مهره‌های آن‌ها صاف است چون معمولاً این دسته از افراد قوز نمی‌کنند و به همین دلیل کمتر مستعد ابتلا به گوژپشتی هستند.
از کودکی به فکر باشید
پیشگیری از گوژپشتی از زمان کودکی مسئله‌ی مهمی محسوب می‌شود و اگر کودکان از دوره‌ی کودکی به صاف نشستن عادت کنند در بزرگ‌سالی دچار مشکل نخواهند شد. بسیاری از کودکان عادت دارند در زمان انجام تکالیف خود روی زمین می‌نشینند و برای مطالعه بدن خود را خم می‌کنند و به حالت چمباتمه درمی‌آیند. این دسته از کودکان به دلیل حالت بدِ نشستن مستعد ابتلا به گوژپشتی هستند. کودکان باید هنگام انجام تکالیف خود حتماً پشت میز بنشینند.
چنانچه والدین استطاعت مالی برای خرید میز ندارند، می‌توانند با قرار دادن چندتکه چوب صاف در کنار هم برای فرزندان خود، وسیله‌ای مشابه میز درست کنند. علاوه بر نحوه‌ی صحیح نشستن باید به انجام ورزش نیز توجه کافی شود، آن دسته از افرادی که به شکل منظم ورزش می‌کنند، کمتر مستعد ابتلا به گوژپشتی هستند. برخی از دانش‌آموزان کیف‌هایی را انتخاب می‌کنند که حملشان می‌تواند روی ساختار قامتی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. گذاشتن تعداد زیادی کتاب و دفتر در کیف و سنگینی بیش‌ازاندازه‌ی آن نیز می‌تواند باعث تشدید این مسئله شود. آن دسته از دانش‌آموزانی که از کوله‌پشتی استفاده می‌کنند، کمتر از دانش‌آموزان دیگر دچار گوژپشتی می‌شوند.
درست بنشینید تا آسیب نبینید
محل کار یکی از مکان‌هایی است که افراد ساعت‌های نسبتاً طولانی‌ای را در آنجا به سر می‌برند، به همین دلیل آن دسته از افرادی که کارمند هستند و از کامپیوتر استفاده می‌کنند باید توجه ویژه‌ای به نحوه‌ی نشستن خود داشته باشند تا دچار گوژپشتی نشوند. به‌طورمثال، صفحه‌ی مانیتور افرادی که با کامپیوتر کار می‌کنند، نباید پایین‌تر از سطح آرنج‌ها قرار بگیرد. علاوه بر این ارتفاع میز باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که آرنج‌ها روی میز قرار بگیرند، درواقع میز باید هم‌سطح آرنج‌ها باشد. صندلی‌ای که فرد روی آن می‌نشینند نیز باید حتماً دسته داشته باشد. افراد نباید برای مدت طولانی پشت میز بنشینند و باید بعد از مدتی از پشت میز بلند شوند و کمی قدم بزنند، همچنین در زمان قدم زدن، می‌توان نفس عمیق کشید.
ورزشی که معجزه می‌کند!
برای جلوگیری از گوژپشتی، می‌توان نزدیک یک دیوار ایستاد و کتف‌ها، پاشنه‌های پا، باسن و پسِ سر را به دیوار چسباند، سپس در این حالت بدن را منقبض کرد و شکم را به سمت داخل داد تا گودی کمر به دیوار نزدیک شود. این ورزش به کاهش گودی کمر کمک می‌کند، گودی کمر هر چه بیشتر باشد، احتمال گوژپشتی نیز در چنین شرایطی بیشتر خواهد بود.
یکی دیگر از قسمت‌های بدن که در ابتلا به گوژپشتی می‌تواند نقش داشته باشد، شکم است. عضلات ضعیف شکم می‌تواند باعث ابتلا به گوژپشتی شود. برای تقویت عضلات شکم می‌توان کارهای ساده‌ای انجام داد. برای مثال، فرد می‌تواند در حالت ایستاده قرار بگیرد و شکم خود را منقبض کند و چند ثانیه در این وضعیت قرار بگیرد و به حالت قبل بازگردد. انجام چنین کاری به‌صورت مرتب می‌تواند باعث تقویت عضلات شکم شود و احتمال ابتلا به گوژپشتی را کاهش بدهد. به‌طورکلی ورزش می‌تواند به داشتن قامت راست و پیشگیری از گوژپشتی کمک کند.
این باورها غلط است
برخی از افراد تصور می‌کنند که بسکتبالیست‌ها به گوژپشتی مبتلا می‌شوند. این باور از نظر علمی نادرست است و ارتباطی بین این رشته‌ی ورزشی و گوژپشتی وجود ندارد.
اگر در بین ورزشکاران بسکتبال افرادی وجود دارند که به گوژپشتی مبتلا هستند، به دلیل قدبلند آن‌هاست و این مسئله ارتباطی به نوع ورزشی که انجام می‌دهند، ندارد. برخی از افراد قدبلند، چون تصور می‌کنند با دیگران متمایز هستند، حالت خمیده به خود می‌گیرند و همین مسئله می‌تواند باعث گوژپشتی در آن‌ها شود.
تغذیه چقدر نقش دارد؟
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند به‌نوعی در پیشگیری از گوژپشتی نقش داشته باشد، مسئله‌ی تغذیه محسوب می‌شود. تغذیه‌ی خوب که سرشار از مواد معدنی به‌ویژه کلسیم باشد، می‌تواند مانع از پوکی استخوان شود. البته تغذیه به‌تنهایی در این مورد مطرح نیست و باید عوامل دیگری را نیز مدنظر قرار داد. برای مثال، عوامل دیگری چون شغل، عادت‌های نشستن و ورزش نیز می‌تواند در این مسئله نقش داشته باشد.
چه می‌توان کرد؟
تشخیص گوژپشتی چندان سخت نیست و والدین می‌توانند متوجه این تغییر ساختار قامتی شوند و فرزند خود را برای درمان نزد متخصص ارتوپدی ببرند. گوژپشتی هر چه سریع‌تر تشخیص داده شود درمان آن نیز راحت‌تر خواهد بود.
گوژپشتی معمولاً در سنین پایین (کودکی) با انجام حرکات اصلاحی قابل‌درمان است و در سنین بالاتر باید از بریس (Brace – وسایلی که در اطراف ستون فقرات گذاشته می‌شود تا حرکت ستون فقرات تحت کنترل دربیاید.) کمک گرفت. معمولاً فرد باید به‌طور متوسط حدود یک و نیم تا دو سال از بریس استفاده کند، البته استفاده از بریس باید حتماً زیر نظر متخصص ارتوپد باشد چون استفاده‌ی مداوم و بی‌وقفه از آن، مشکلاتی را برای فرد به همراه دارد.
رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب در درمان با بریس به دو مسئله بستگی دارد؛ نخست این‌که فرد به‌صورت دوره‌ای به متخصص ستون فقرات مراجعه کند و نکته‌ی دیگر این‌که متخصصی که بریس را برای فرد در نظر گرفته است، آن را دائماً بررسی کند. استفاده از بریس حداکثر تا سنین ۱۵ تا ۱۶ سالگی کاربرد دارد. گاهی با حرکات اصلاحی و بریس نمی‌توان به نتیجه‌ی مطلوب رسید، به همین دلیل باید برای اصلاح ساختار قامتی و رفع گوژپشتی، عمل جراحی انجام شود.
تدابیری برای سالمندان
افرادی که مسن و دچار گوژپشتی هستند باید زیر نظر متخصص ارتوپد از داروهای ضد پوکی استخوان استفاده کنند. برای این دسته از افراد استفاده از بریس نیز تجویز می‌شود. استفاده از بریس در این دسته از افراد علاوه بر این‌که از شکستگی‌های کوچک جلوگیری می‌کند از درد نیز پیشگیری می‌کند.
بریس همچنین مانع از افتادگی مهره‌ها روی هم می‌شود ولی باید به این نکته توجه داشت که استفاده از بریس نباید دائمی باشد و استفاده از آن بیش از شش تا هشت هفته توصیه نمی‌شود چون تنبل شدن عضلات را به دنبال دارد.
این موارد را جدی بگیرید
افراد برای درمان گوژپشتی علاوه بر این‌که می‌توانند تحت نظر متخصص ارتوپد باشند، می‌توانند از فیزیوتراپیست و کایروپراکتیک نیز کمک بگیرند. تقویت عضلات کمر، شکم و باسن در پیشگیری و درمان مشکل گوژپشتی نقش بسیار مهمی دارد و افراد باید این مسئله را جدی بگیرند.
نظر شما