داروهای شناخته‌شده‌ کاهش وزن چه بلایی سر بدن می‌آورند؟

همشهری آنلاین: بعضی‌ها هم از همان اول می‌خواهند میان‌بر بزنند و چاقی و اضافه‌وزنی را که طی چندین سال جمع کردند، ظرف چند روز برطرف کنند. خوشبختانه یا متأسفانه این روزها داروهای متنوعی برای کاهش وزن در بازار هست که هرکدام مکانیسم متفاوتی دارند و به نحوی به لاغری کمک می‌کنند؛ اما این داروها تا  چه حد مؤثر هستند؟ اصلاً چه کسانی کاندیدای مصرف داروهای لاغری‌اند؟ کدام داروها از نظر انجمن غذا و داروی آمریکا، تأییدیه‌های لازم را برای استفاده در حوزه‌ی لاغری و کاهش وزن دارند و چطور باید از آنها استفاده کرد تا به وزن مورد نظر رسید؟ هم‌چنین یکی دیگر از سوالات جدی درباره داروهای لاغری این است که هر کدام از این قرص‌ها یا پودرها  چه عوارضی دارند و چه بلایی سر بدن می‌آورند؟  پاسخ به این سؤالات را می‌توانید در ادامه مطلب بخوانید.

چه کسانی کاندیدای مصرف داروهای لاغری هستند؟

مصرف داروهای کاهش وزن به آن دسته از افرادی توصیه می‌شود که پیش از این برای رسیدن به وزن ایدئال خود ورزش و فعالیت بدنی و رژیم‌های لاغری را امتحان کرده‌اند و موفق نبوده‌اند.

البته آن دسته از افرادی که به دلیل بروز مشکل جدی درمورد سلامتی‌شان باید وزن کم کنند نیز جزو کاندیداهای مصرف این داروها هستند؛ اما مصرف داروهای لاغری به کسانی که فقط می‌خواهند چند کیلو وزن کم کنند یا هدفشان از کاهش وزن، زیبایی است، توصیه نمی‌شود چون ممکن است منجر به بروز عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت در افراد ‌شود.

پزشک متخصص قبل از تجویز داروهای لاغری فاکتورهای مهمی را در نظر می‌گیرد از جمله:

۱. سابقه‌ی فرد در رژیم گرفتن و ورزش کردن: درواقع اگر کسی بار نخست است که برای کاهش وزن مراجعه می‌کند و هنوز رژیم یا ورزش را امتحان نکرده، در  قدم اول برایش دارو تجویز نمی‌شود اما اگر سابقه‌ی طولانی در زمینه‌ی رژیم گرفتن داشته و برنامه‌های غذایی مختلف را امتحان کرده، اما به نتیجه نرسیده است، ممکن است با صلاحدید پزشک یا متخصص تغذیه، داروهای موثر درمان چاقی برایش تجویز شود.  

۲. شاخص توده‌ی بدنی یا BMI بالاتر از ۳۰: فردی که شاخص توده‌ی بدنی بالاتر از ۳۰ داشته باشد، در محدوده‌ی چاقی درجه‌ی یک قرار گرفته است  و باید زودتر وزنش را کاهش دهد تا دچار عوارض ناشی از چاقی مانند افزایش چربی یا قند خون و... نشود؛ بنابراین برای این افراد نیز بسته به صلاحدید پزشک می‌توان از داروهای کاهنده‌ی اشتها و کاهنده‌ی وزن استفاده کرد تا سریعتر به وزن ایدئالشان برسند.  

۳. شاخص توده‌ی بدنی یا BMI بالاتر از ۲۷ همراه با یک مشکل جدی مانند دیابت یا فشارخون یا بیماری‌های قلبی و عروقی: اگرچه این افراد در محدوده‌ی اضافه وزن قرار دارند، اما به دلیل عوارض ناشی از چاقی که گریبانگیرشان شده لازم است سریع‌تر وزنشان را پایین بیاورند تا بتوانند کیفیت زندگی خود را افزایش داده و داروی کمتری مصرف کنند.

داروهای لاغری اثربخش هستند؟

داروهای لاغری در ترکیب با رژیم غذایی کم‌کالری و ورزش و فعالیت بدنی به افراد چاق یا دارای اضافه‌وزن کمک می‌کند تا حدود پنج تا ۱۰ درصد از اضافه‌وزن خود را طی یک سال از دست بدهد.  در واقع نیمی از این کاهش وزن مربوط به ورزش و رژیم و نیم دیگر در اثر مصرف داروست.  

شاید پنج تا ۱۰ درصد از اضافه‌وزن آن‌قدرها هم زیاد به نظر نرسد، ولی همین مقدار کاهش وزن نقش مؤثری در کاهش فشارخون، سطح چربی‌های خون،  قند خون و مقاومت سلول‌های بدن به انسولین دارد. البته توجه به این نکته ضروری است که مصرف این داروها درمورد همه‌ی افراد چاق جواب نمی‌دهند و در نتیجه اگر مصرف‌کننده در طول دوره‌ی استفاده از دارو همچنان وزن اضافه کند یا وزنش پایین نیاید، باید مصرف دارو را قطع کند.  این نکته را نیز در نظر داشته باشید که این داروها به واسطه مکانیسم‌های مختلف، منجر به کاهش وزن و رفع چاقی می‌شوند.

به عنوان مثال، گروهی از این داروها، روی سیستم عصبی اثر می‌گذارند و اشتها را کاهش می‌دهند و گروهی دیگر هستند که مانع از جذب چربی در بدن می‌شوند.  نتیجه‌ی مصرف این گروه از داروهای لاغری، دفع چربی از بدن است که همراه این چربی،  ویتامین های محلول در آن هم دفع می‌شود و مصرف بلندمدت آن‌ها می‌تواند عوارض خاصی را به دنبال داشته باشد. برخی دیگر از داروهای لاغری، اثر سیری و پرکنندگی دارند.  این داروها که عمدتاً حاوی فیبر هستند، حجم معده را پر می‌کنند تا احساس گرسنگی به تأخیر بیفتد و احساس سیری افزایش پیدا کند؛ به این ترتیب کالری دریافتی در طی روز کاهش پیدا می‌کند و به مرور وزن فرد پایین می‌آید.  

اورلیستات یا به‌طورکلی داروهایی که به‌عنوان داروهای چربی سوز شناخته می‌شوند، نمی‌گذارند چربی غذا وارد بدن شده و به سلول‌ها برسد. در واقع این قرص‌ها دفع‌کننده چربی بدن هستند. این دارو در بازار تحت عنوان «زنیکال» (Xenical) یا ونوستات (venustate) هم شناخته می‌شود و کارش این است که فعالیت آنزیم هضم‌کننده یک بخش از چربی (که از طریق غذا وارد بدن می‌شود) را مسدود کند و در نتیجه چربی وارد خون نمی‌شود. در واقع با این کار، اورلیستات مانع از تبدیل تری‌گلیسرید (trigliserid) موجود در بدن به اسید چرب و مونوگلیسرید (monogliserid می‌شود.

شیوه درست مصرف قرص اورلیستات با توصیه پزشک این است که بعد از غذاخورده شود تا پس از بیست‌وچهار ساعت بدن شروع به دفع چربی کند. چربی که از این طریق از بدن بیرون می‌رود به‌خوبی در مدفوع قابل مشاهده است. با وجود این‌که اورلیستات جذب چربی را در بدن مختل می‌کند ولی تنها مسئول حدود ۵۰۰ گرم دفع چربی در ماه بوده و در هرسال به‌تنهایی فقط می‌تواند ۵ درصد از اضافه‌وزن را از بین ببرد؛ مقداری که اگر با کاهش وزن ناشی از رژیم و ورزش همراه نشود اصلاً قابل‌توجه نخواهد بود.

دیدرکس (didrex) اثر مهارکننده اشتها دارد و باعث ایجاد احساس سیری و پری در فرد می‌شود، اما از طرف دیگر عامل افزایش فشارخون، ضربان قلب، بی‌خوابی، خشکی دهان، یبوست و... نیز هست.

تنوئات (tenuate) نیز مانند دیدرکس اشتها را کاهش داده و باعث می‌شود که فرد احساس پری بیشتری داشته باشد، ولی عوارض جانبی مصرف آن شامل سردرد، افزایش فشارخون و ضربان قلب، نگرانی و اضطراب، اختلال در دفع و... است.

بلویک (belviq) که چند سالی است وارد بازار شده و هنوز خیلی قدیمی نشده، اشتها را کاهش می‌دهد و به همین دلیل مانع از پرخوری می‌شود، ولی با این حال تهوع، احساس گیجی و سردرد و همچنین یبوست را به دنبال دارد.  
بلویک در سطح جهان نگرانی‌هایی را برانگیخته چون به نظر می‌رسد مصرف این دارو برای لاغری می‌تواند اثرات فنفلورامین (fenfluramine) را به دنبال داشته باشد. فنفلورامین به دلیل اثر نامطلوب بر دریچه‌های قلب از بازار جمع‌آوری شده و بر اساس گزارش‌های موجود بلویک نیز چنین آثار نامطلوبی را به دنبال دارد.

کسمیا (qsymia) نیز مانند خیلی دیگر از داروهای لاغری روی مرکز اشتها تأثیر می‌گذارد و باعث بی‌اشتهایی و ایجاد احساس سیری بلندمدت می‌شود، هرچند مصرف آن نیز با عوارض جانبی مختلفی از جمله بی‌خوابی، گیجی، خشک شدن دهان، یبوست، احساس گزگز و سوزش، اختلال در حس بویایی و چشایی همراه است.

ساکسندا (saxenda) خروج غذا از معده را به تأخیر می‌اندازد و در نتیجه فرد مصرف‌کننده در ساعت‌های بیشتری از روز نسبت به غذا بی‌میل است، ولی این دارو نیز می‌تواند باعث تهوع و استفراغ و در موارد شدیدتر پانکراتیت یا التهاب پانکراس (pancreatitis) شود. ساکسندا از جدیدترین داروهایی است که توسط انجمن غذا و داروی آمریکا تاییده‌ی مصرف گرفته ولی پزشکان و متخصصان تغذیه و همچنین مصرف‌کنندگان باید نسبت به خطرات آن آگاه باشند. مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که ساکسندا می‌تواند منجر به‌به وجود آمدن تومورهای سرطانی در غده تیروئید شود ولی هنوز مشخص نیست که آیا این دارو همین نتیجه و تأثیر را در انسان نیز دارد یا خیر.

کافئین نیز یکی از داروهای موجود در بازار است که اثرات لاغر کنندگی دارد اما این‌که هر فرد تا چه اندازه می‌تواند با مصرف این ترکیب لاغر شود، به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله دوز مصرف دارو، وزن بدن فرد، میزان و شدت فعالیت بدنی روزانه و ... مصرف پنج گرم کافئین در روز با وجود تأثیری که روی مغز و سیستم عصبی مرکزی می‌گذارد، اما نمی‌تواند منجر به چربی سوزی در بدن شود.

برای این کار (استفاده از کافئین با هدف چربی‌سوزی) و افزایش تری‌گلیسرید موجود در خون برای استفاده در سلول‌های عضلانی لازم است که کافئین با دوزهای بالاتر تجویز شود. همچنین به نظر می‌رسد کافئین بدون ورزش روزانه نمی‌تواند تأثیر چندانی بر کاهش وزن داشته باشد و به همین خاطر هم هست که معمولاً توصیه می‌شود این دارو، حدود یک ساعت قبل از ورزش خورده شود. در ضمن این نکته را به خاطر داشته باشید که اثر کافئین در افراد مختلف متفاوت بوده و با افزایش عادت بدن فرد به مصرف آن، اثرات دارو هم کم می‌شود. یکی از مهم‌ترین نکات در مصرف کافئین این است که باعث می‌شود ورزش کردن برای فرد راحت‌تر باشد و فرد موقع فعالیت بدنی سختی کمتری احساس کرده و تمایل بیشتری به فعال بودن پیدا کند. تحریک‌پذیری، خستگی، بی‌خوابی، استرس و اضطراب، بزرگ شدن کیست‌های سینه در زنان، وابستگی روانی و... از جمله عوارض مصرف کنترل نشده و بیش از حد کافئین است.

تنوئات، فنترمین و دیدرکس برای استفاده کوتاه‌مدت ـ معمولاً کمتر از ۱۲ هفته ـ تأیید شده‌اند، اما برای کسانی که دچار کم‌کاری تیروئید، بیماری قلبی و پرفشاری خون هستند، مصرف این داروها توصیه نمی‌شود.

اورلیستات، بلویک، ساکسندا و کسمیا می‌توانند در بلندمدت مورداستفاده قرار بگیرند و به درمان چاقی کمک کنند. البته محدودیت مصرف چربی در رژیم غذایی موقع مصرف اورلیستات نیز لازم است. تاکنون مواردی از آسیب‌های کبدی پس از مصرف اورلیستات گزارش نشده و هرچند رابطه علت و معلولی میان مصرف دارو و این آسیب‌ها به دست نیامده، ولی به مصرف‌کنندگان توصیه می‌شود که در صورت داشتن علائمی مانند خارش، از دست دادن اشتها، زرد شدن رنگ پوست و چشم، روشن شدن رنگ مدفوع و قهوه‌ای شدن رنگ ادرار به پزشک معالج مراجعه کنند.

 انجمن غذا و داروی آمریکا هشدارهایی را درزمینه‌ی مصرف کسمیا به افرادی داده است که می‌خواهند به‌واسطه مصرف این قرص لاغر شوند و به وزن ایدئال خود برسند. کسمیا می‌تواند منجر به بروز نقایص مادرزادی در هنگام تولد شود بنابراین زنانی که از این دارو استفاده می‌کنند نباید هیچ‌وجه حین مصرف دارو باردار شوند.