این گفته‌های استاد نیازمحمد نیازی، استاد مسلم فرش ترکمن است که سال‌های متمادی بر روی طراحی فرش ترکمن کارکرده و موفق به احیای آن شده است.
هر علاقه‌مند به هنر فرش و طراحی آن می‌داند فرش ترکمن سرشار از نقش‌های بسیار و متنوعی است که هریک نیاز به خوانده شدن دارند و در این میان استاد نیاز محمد نیازی طراح، بافنده، تولید‌کننده و احیاگر فرش ترکمن بخش عمده‌ای از عمر و فعالیت خود را صرف بازشناساندن و باز‌تولید این نوع فرش اصیل کرده است.
نیازی می‌گوید: «50 سال شبانه‌روز زحمت کشیدم تا بفهمم این نقش پایه‌ها چه می‌خواهند بگویند و از چه تاریخی ابداع شدند و از چه زمان بین مردم آمدند و در نهایت متوجه شدم که 4 هزار سال قبل از میلاد (6 هزار سال پیش) این نقش‌مایه‌ها بین ترکمن‌ها ابداع شده و از آنجا سرچشمه گرفته و به جهان معرفی شده است.
فرش ترکمن تنها فرشی است که در خودش نقش خاصی برای خود دارد و دارای درک و معنای عمیقی است که مستلزم وقت و زمان است تا انسان آن را بفهمد؛ اینکه چرا به این شکل درآمده و چه مفهومی دارد برای خود یک مسئله است؛ مسئله‌ای که امروز توانسته‌ایم آن را حل کنیم.
در واقع امروز می‌توانیم فرش ترکمن را بخوانیم و بدانیم به کدام طایفه تعلق دارد و این را کی و کدام طایفه شروع کرده و پی برده که فرش ترکمن را ماندگار کند.» پیر فرش‌بافی ترکمن منشأ نقشه‌های فرش ترکمن را ذهنی می‌داند؛ به این معنا که فرش ترکمن براساس اندیشه ذهنی بافته می‌شود و هنر تقلیدی نیست. به اعتقاد استاد نیازی این نوع فرش، به‌طور انتزاعی، هندسی و ذهنی بافته شده است.
مادر فرشباف ترکمن روی اندیشه خودش 811 نقش‌پایه آفریده که این تعداد زیادی است و ما تمام اینها را مدیون مادران خود هستیم که این گنجینه گرانقدر را برای ما به یادگار گذاشته‌اند. نقش «مارگل» از نگاه استاد نیازی مهمترین و متداولترین نقش فرش ترکمن محسوب می‌شود که در اکثر فرش‌ها این نقش به چشم می‌خورد. اینکه چرا این نقش را بیشتر به‌کار می‌برده‌اند، پرسشی مهم است.
استاد فرش ترکمن در این‌باره می‌گوید: «بنابر روایتی، ورود نقش‌های انتزاعی را از زمانی می‌دانند که اسلام به آسیای مرکزی می‌آید و طراحی و نقش‌کردن انسان و حیوان را منع می‌کند. مادر ترکمن جای پای شتر را بافته و این پخی جای پای شتر است و به این طریق کارش را بافته و خودش را هم راضی کرده است.»
این هنرمند درباره رنگ‌های غالب فرش ترکمن نیز چنین می‌گوید: «رنگ غالب فرش ترکمن قرمز و لاکی است. اکثر فرش‌ها به این رنگ است و رنگ کرم و رنگ دیگری نداریم. این مسئله از یک حکایت کهن سرچشمه می‌گیرد که ممکن است واقعیت یا افسانه باشد. گفته می‌شود شاهزاده خانمی عاشق چوپانی می‌شود و پدر شاهزاده که برایشان این مسئله گران است، مخالفت می‌کند و دخترش اصرار می‌کند.
پدرش او را بالای قصری برده و به‌عنوان زندانی نگاه می‌دارد و قراولی هم پیش او می‌گذارد. بین این دختر و این چوپان پرنده‌ای واسطه بوده که مثلا پشم می‌آورده و به دختر می‌داده و آن‌هم چیز سفیدی بدون نقش می‌بافته.
پدر شاهزاده دستور می‌دهد اگر بار دیگر پرنده آمد او را بکشند. پرنده وقتی پشمی را که چوپان برای دختر فرستاده می‌آورد با تیر کمان او را می‌زنند. تیر به دختر اصابت کرده و خونی که از قلب شاهزاده جاری می‌شود، رنگ قالی ترکمن می‌شود. بنابر روایتی دیگر این رنگ از طلوع و غروب آفتاب گرفته شده است.»
پدر فرش ترکمن از تحقیق 3 جلدی خود که به‌زودی چاپ خواهد شد خبر می‌دهد و می‌گوید: «ماحصل تمام عمرم در 3 جلد کتاب جمع‌آوری شده که به‌زودی انتشار خواهد یافت. در این مجموعه تمام نقش‌مایه‌ها را یک به یک اسم برده و ذکر کرده‌ام. مطمئن باشید اگر این زحمات کشیده نمی‌شد، هنر اصیل ترکمن‌ها از بین می‌رفت.»
فعالیت‌ها و تحقیقات استاد نیازمحمد نیازی بر روی فرش ترکمن، بر همگان روشن می‌کند که این فرش، نگین برجسته‌ای است هم بر تارک این قوم و طایفه و هم بر تارک هنر ایران و نام استاد نیازی هم برلیانی است بر تارک این فرش.
شاید هیچ منطقه‌ای به اندازه ترکمن بیان سمبلیک و نمادین نداشته باشد. گفتنی است به تازگی از خدمات و مقام هنری و شخصیتی استاد نیازی توسط فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران نیز تجلیل و تقدیر به‌عمل آمد.
همشهری استانها
