هر قدر هم سعی کنیم به فهرست چیز‌هایی که باید در مصرفشان صرفه‌جویی کنیم و کنند، اضافه کنیم مسلما «سم» یکی از آخرین موارد است.« میزان مجاز باقیمانده سموم در
270 محصول توسط محققان مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی مشخص و به سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور اعلام شده است.»
دکتر حسن عسکری، رئیس مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور این اقدام را در راستای نامگذاری سال‌جاری به‌عنوان سال اصلاح الگوی مصرف دانست و به مهر گفت: در 6 ماه اول سال‌جاری تعداد محصولاتی که حداکثر مجاز باقیمانده سموم (MRL) برای آنها تعیین شده به 500 مورد خواهد رسید.
اظهارات دکتر عسکری درحالی است که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که میزان مصرف سم در ایران بسیار بیشتر از مقدار مورد نیاز است و این مسئله نه تنها سلامت انسان را به خطر می‌اندازد، بلکه روی محیط‌زیست نیز تاثیراتی نامطلوب دارد.
بعضی آمار‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر در کشور ما سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر 400گرم است و میزان مصرف کود شیمیایی در 10سال گذشته از 5/2 به 5/3میلیون تن افزایش داشته است.
«در کشاورزی متعارف از بیش از 300 نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت‌کش‌ها، علف کش‌ها و کودهای شیمیایی به‌منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیز‌سازی خاک استفاده می‌شود که بقایای این مواد علاوه بر آلوده کردن آب‌های زیر زمینی و هوا، جذب گیاهان و درختان شده و بخشی از آن در محصولات کشاورزی- به‌عنوان نمونه میوه‌ها و سبزی‌ها- رسوب می‌کند و طی مصرف به بدن انسان منتقل می‌شود.»
مهندس حسین حیدری، عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی، با بیان این مطلب به سابقه استفاده از سموم شیمیایی در محصولات کشاورزی اشاره کرد و به همشهری گفت: در کشاورزی سنتی کشاورزان در طول سال چندین محصول می‌کاشتند و با تبادل کالا به کالا محصول اضافه خود را با دیگر مایحتاج‌شان عوض می‌کردند و روزگار می‌گذراندند اما از حدود 60 سال پیش که برنامه‌های توسعه با هدف افزایش عملکرد محصولات در دنیا انجام شد، همه چیز رنگ دیگری به‌خود گرفت.
در برنامه‌های توسعه ابزار تشویقی برای خرید چند محصول مانند گندم و برنج ظهور کرده است و این ماجرا تمایل به کشاورزی تک محصولی را در میان کشاورزان ایجاد کرده است؛
اتفاقی که به اعتقاد این متخصص به هم خوردن تعادل جهان و افزایش برخی آفات را در پی داشته است: تا پیش از این اتفاق در هر منطقه چند نوع گیاهخوار وجود داشت که گیاهان را می‌خورد و خود غذای موجودی دیگر بود، اما هنگامی که کشاورزی ما تک‌محصولی می‌شود در عمل طبیعت از تعادل خارج و به نفع یکی دو گیاهخوار سوق داده می‌شود و در مدتی کوتاه جمعیت این گیاهخواران افزوده می‌شود و بشر که تحمل آسیب دیدن محصولاتش به دست این آفات را ندارد، دست به دامان سموم مختلف می‌شود. وی ادامه داد: علاوه بر این، کاشت گیاهان پرمحصول مستلزم تامین مواد غذایی بیشتر از خاک است و برای این منظور استفاده از کودهای شیمیایی رایج شده است؛
کود‌هایی که از یک سو میزان تولید را بالا می‌برد اما از سوی دیگر انرژی گیاهان را افزایش می‌دهد و موجب تمایل آفات به مصرف این گیاهان که انرژی بالاتری دارند، می‌شود.
به این ترتیب برنامه‌های توسعه کشاورزی که در سال‌های اولیه موفقیت زیادی به‌دنبال داشتند، پس از مدتی مشکلات جانبی چون تغییر ساختار خاک و زمین، مقاومت آفات در مقابل سموم شیمیایی و در نتیجه نیاز به مصرف بیشتر این آفت‌کش‌ها، آلودگی محیط زیست در اثر استفاده از سموم و همچنین تهدید سلامت انسان‌ها را به ارمغان آوردند.
سمپاشی غیرضروری
تعیین حداکثر میزان مجاز باقیمانده سموم محصولات کشاورزی برنامه‌ای است که از حدود 3 سال پیش در دستور کار قرار دارد. اما با وجود تدوین این استاندارد‌ها به‌دلیل نبود هماهنگی کامل میان وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و بهداشت و نبود بستر‌های مناسب برای این نظارت در عمل نظارت دقیقی روی محصولات ارائه شده به بازار مصرف صورت نمی‌گیرد و تحقیقات روی محصولات مختلف نشان می‌دهد که گاهی در بعضی مناطق به ویژه در محصولات تازه مصرف گلخانه‌ای، باقیمانده سموم، بیش از حد مجاز است.
از سوی دیگر، حتی اگر امکان نظارت بر محصولات کشاورزی که در بازار عرضه می‌شوند نیز وجود داشته باشد- چون محصولات کشاورزی ایران شناسنامه یا بارکد ندارند- نمی‌توان ردگیری کرد که کدام کشاورز در استفاده نابجا از سموم تخلف کرده است.
نا‌آگاهی کشاورزان نسبت به مضرات سموم شیمیایی، کیفیت پایین برخی از سموم مصرفی، استاندارد نبودن دستگاه‌های سمپاش مورد استفاده و... از دیگر مواردی است که به اعتقاد کارشناسان موجب افزایش مصرف سم در کشور ما می‌شود.
حیدری در این زمینه بیان داشت: کیفیت پایین برخی از سموم و روش‌های نادرست استفاده از آفت‌کش‌ها نه تنها می‌تواند باعث افزایش مصرف شود بلکه منشأ بسیاری از مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی شده است که در این راستا تقویت نهاد‌های نظارتی، آموزش کشاورزان، تولید و عرضه و استفاده از دستگاه‌های سمپاش استاندارد می‌تواند زمینه‌ساز استفاده بهینه از انواع آفت کش‌ها شود.
حیدری با اشاره به مشکلات موجود در تکنیک‌های کاربرد سموم در کشور، نبود قانون و مقررات ویژه در ارتباط با نحوه ورود، تولید، مونتاژ و عرضه دستگاه‌های سمپاش و همچنین نبود استانداردهای لازم در ارتباط با این دستگاه‌ها را برخی از این مشکلات عنوان‌کرد و ادامه داد: کاربرد انواع دستگاه سمپاش به وسیله افراد یا کشاورزانی که آموزش‌های لازم در ارتباط با نحوه استفاده از آن دستگاه‌ها را ندیده‌اند نیز یکی دیگر از این مشکلات در تکنیک‌های کاربرد سموم در کشور محسوب می‌شود.
وی اضافه کرد: نظام کشت ما امکان استفاده از برخی دستگاه‌های سمپاش استاندارد را در شرایط کشور نمی‌دهد، بنابراین به‌نظر می‌رسد بازنگری در موارد ذکر شده می‌تواند بسیاری از مشکلات کاربرد سموم در کشور را از بین ببرد.
تقویت نهاد‌های نظارتی بر تولید و مصرف آفت‌کش‌ها از دیگر مواردی است که حیدری به آن اشاره کرد: بیشترین مشکلات کشور ما در ارتباط با مصرف آفت‌کش‌ها ناشی از استفاده نادرست از آنهاست.
براساس بررسی‌های صورت گرفته مصرف آفت‌کش‌ها در کشور ما نسبت به کشور‌های دیگر بیشتر نیست بلکه عواملی باعث شده که به‌طور کلی مشکلاتی که ما در ارتباط با مصرف آفت‌کش‌ها داشته باشیم بیشتر از سایر کشور‌ها یا کشور‌های پیشرفته باشد.
به گفته حیدری، در حال حاضر سمپاشی غیرضروری و غیر‌علمی موجب شده است که این سموم در محصولات زراعی باقی بماند. در چنین شرایطی عسکری «اتخاذ سیاست‌های تشویقی» را در اصلاح الگوی مصرف سموم شیمیایی راهگشا می‌داند: دولت با فراهم کردن زمینه‌های تولید و تسهیل صادرات محصولاتی که در آنها حد مجاز باقیمانده سموم رعایت می‌شود و نیز اعطای تسهیلات به کشاورزانی که در تولید محصولات، استانداردهای تعیین شده را رعایت می‌کنند، می‌تواند ضمن رونق بخشی به فرایند تولید، توجه به مصرف این‌گونه محصولات را افزایش دهد.
