یارانه‌ها 3 برابر شد

براساس نماگرهای بانک مرکزی و گزارش‌های معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری، محاسبات آماری نشان می‌دهد در فاصله سال‌های 84 تا 86، حجم یارانه‌های پنهان و مستقیم با 197درصد رشد از 584 هزار میلیارد ریال در 3‌سال آخر برنامه سوم توسعه به 1/1735 هزار میلیارد ریال رسیده است. متوسط سالانه یارانه انرژی در 3سال 81 تا 83 معادل 4/195 هزار میلیارد ریال بوده که در سال‌های 84 تا 86، با رشدی 200 درصدی از مرز 4/587 هزار میلیارد ریال گذشته است. دولت‌های مجری برنامه‌های سوم و چهارم، برای بسیاری از اقلام از جمله بنزین، گازوئیل، نفت کوره، نفت سفید، گازمایع، گاز طبیعی، برق، آب، کالاهای اساسی و نهاده‌های کشاورزی یارانه تخصیص داده‌اند.

میزان یارانه‌ای که دولت‌های مجری برنامه‌های سوم و چهارم برای بنزین تخصیص داده‌اند، در برنامه سوم معادل 127 هزار میلیارد ریال و به‌طور متوسط سالانه 4/25 هزار میلیارد ریال بوده است. در 3سال آخر این برنامه به‌طور متوسط هر ساله 9/28 و مجموعاً معادل 3/86 هزار میلیارد ریال یارانه برای بنزین پرداخت کرده است. همچنین در 3سال اول برنامه چهارم توسعه، دولت مجری در مجموع 278 هزار میلیارد ریال و به‌طور متوسط سالانه 127هزار میلیارد ریال یارانه پرداخت کرده است که در مقایسه با 3سال آخر برنامه سوم حجم یارانه بنزین نزدیک به 221 درصد رشد کرده است. قیمت یارانه‌ای و تمام‌شده بنزین در سال 83 به‌ترتیب 800 ریال و 5/2700 و در سال 86 به‌ترتیب 1000 و 5488 ریال بوده است.

گازوئیل

میزان یارانه تخصیص یافته برای نفت گاز (گازوئیل) نیز در برنامه سوم مجموعاً 4/220هزار میلیارد  ریال  و میانگین سالانه 44 هزار میلیارد ریال است. در 3سال آخر این برنامه دولت مجری بیش از 2/139 هزار میلیارد ریال و به‌طور میانگین سالانه 4/46 هزار میلیارد ریال یارانه به گازوئیل تخصیص داده است.

در برنامه چهارم توسعه نیز در 3سال اول برنامه مجموعاً بالغ بر 411 هزار میلیارد ریال و برای هر سال به‌طور میانگین 137 هزار میلیارد  ریال  یارانه تخصیص داده ‌شده که رشدی 3/195 درصدی را نسبت به‌مدت مشابه (3سال آخر برنامه سوم توسعه) نشان می‌دهد. قیمت فروش داخلی، متوسط منطقه‌ای و تمام‌شده گازوئیل در سال 83 به‌ترتیب 165، 9/2511 و 8/2561 ریال و در سال 86 به‌ترتیب 165، 7/5311 و 8/5423 ریال  بوده است.

نفت کوره

همچنین میزان یارانه تخصیص‌یافته به نفت کوره در پنج ساله برنامه سوم توسعه، 3/76 هزار میلیارد ریال و میانگین سالانه 3/15 هزار میلیارد ریال است. در همین حال میزان یارانه‌ای که در 3سال آخر برنامه برای نفت و گاز پرداخت شده، برابر با 2/47هزار میلیارد ریال و به‌طور میانگین سالانه 7/15 هزار میلیارد ریال است. در سه ساله اول برنامه چهارم توسعه، در مقایسه با 3ساله آخر برنامه سوم، حجم یارانه برای نفت کوره، 3/175 درصد رشد می‌کند و به 130 هزار میلیارد ریال و میانگین سالانه به 4/43 هزار میلیارد ریال افزایش می‌‌یابد. همچنین قیمت فروش داخلی، متوسط منطقه‌ای و تمام‌شده نفت کوره در سال 83 به‌ترتیب 5/94، 9/1375 و 8/1431 و در سال 86 به‌ترتیب 95، 4/3438 و 3/356 ریال بوده است.

نفت سفید

دولت نهم همچنین حجم یارانه نفت سفید را در 3سال اول برنامه چهارم نسبت به 3سال آخر برنامه سوم با 3/130 درصد افزایش، از 2/44 به 8/101 هزار میلیارد ریال افزایش داد. در برنامه سوم، دولت مجری در مجموع 2/69 هزار میلیارد دلار برای نفت سفید یارانه اعمال کرد که به‌طور متوسط سالانه بالغ بر 8/13 هزار میلیارد ریال است. در 3سال آخر برنامه سوم، حجم یارانه اختصاص یافته به این حامل انرژی، بالغ بر 2/44 هزار میلیارد ریال و به‌طور متوسط، سالانه 7/14 هزار میلیارد ریال و در 3سال اول برنامه چهارم حجم یارانه‌ها به‌طور متوسط سالانه بالغ بر 9/33 و درمجموع3 سال بالغ بر 8/101 هزار میلیارد ریال است. قیمت یارانه‌ای، منطقه‌ای و تمام‌شده نفت سفید در سال 83 به‌ترتیب 165، 2639 و 2713 و درسال 86 به‌ترتیب 165، 5362 و 5530 بوده است.

گاز مایع

از سوی دیگر دولت مجری برنامه چهارم در 3 سال اول برنامه برای گاز مایع، حجم یارانه تخصیصی را نسبت به 3سال آخر برنامه سوم 4/84 درصد رشد داد به‌طوری که از 9/17 به 33 هزار میلیارد ریال بالغ شده است. به‌طور متوسط در سال‌های آخر برنامه سوم، هر سال 6 هزار میلیارد ریال به گاز طبیعی یارانه تخصیص داده شد در حالی که این میانگین در سال‌های برنامه چهارم به 11 هزار میلیارد ریال رسیده است.آمارها نشان می‌دهد، طی برنامه سوم توسعه در مجموع 6/27هزار میلیارد ریال یارانه گاز مایع توزیع‌شده که به‌طور میانگین سالانه 5/5 هزار میلیارد ریال می‌شود. قیمت هر لیتر یارانه‌ای، منطقه‌ای و تمام‌شده گاز مایع در سال 83 به‌ترتیب 7/31، 6/1720 و 1746 و در سال 86 به‌ترتیب 7/31، 7/3387 و 4/3446 بوده است.

گاز طبیعی

در زمینه حجم یارانه گازطبیعی نیز ارقام نشان می‌دهد دولت مجری برنامه چهارم، حجم یارانه‌های این حامل انرژی را 3/190 درصد رشد داده و از 9/268 هزار میلیارد ریال در 3سال آخر برنامه سوم به 8/780 هزار میلیارد ریال در برنامه چهارم رسانده است. آمارهای منتشره از سوی وزارت نفت گویای آن است که متوسط یارانه گاز طبیعی در سال‌های 84 تا 86 بالغ بر 260هزار میلیارد ریال است. این میزان در سال‌های 83-81 برابر با 6/89 هزار میلیارد ریال بوده است. همچنین مجموع یارانه‌های تخصیصی در برنامه‌سوم به گاز طبیعی بالغ بر 2/389 هزار میلیارد ریال و به‌طور میانگین، سالانه 8/77هزار میلیارد ریال بوده است. قیمت داخلی و منطقه‌ای این محصول در سال پایانی برنامه سوم (سال 83) به‌ترتیب هر لیتر 80 و 1371 ریال و در سال 86 به‌ترتیب هر لیتر 120 و 3000 هزار ریال بوده است.

آب

میزان یارانه تخصیصی به آب در 3سال اول برنامه چهارم بالغ بر 5/6 هزار میلیارد ریال و به‌طور متوسط 2/2 هزار میلیارد ریال بوده است که نسبت به 3سال آخر برنامه سوم 160درصد رشد کرده است. مجموع یارانه آب در 3سال آخر برنامه سوم(84-81) 5/2 هزار میلیارد ریال بوده است که به‌طور متوسط سالانه بالغ بر 38/0 هزار میلیارد یارانه تخصیص داده شده است. در پایان سال 84، قیمت فروش و تمام‌شده هر متر مکعب آب به‌ترتیب 645 و 1129 ریال بوده که این ارقام در سال 86 به 885 و 1599 افزایش یافته است.

کالاهای اساسی

همچنین آمارها نشان می‌دهد یارانه کالاهای اساسی که به‌صورت مستقیم و در قالب قوانین بودجه سالانه تخصیص یافته است، در 3سال اول برنامه چهارم 96 درصد افزایش یافته و از 8/59 هزار میلیارد ریال در 3سال برنامه سوم به 2/117هزار میلیارد ریال طی سال‌های 84 تا 86 رسیده است. در 3سال آخر برنامه سوم به‌طور متوسط سالانه 9/19هزار میلیارد ریال یارانه کالاهای اساسی تخصیص یافته است که این رقم در سال‌های 84 تا 86، سالانه به 39 هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین در برنامه سوم توسعه در مجموع
 2/78 هزار میلیارد ریال یارانه کالاهای اساسی پرداخت شده که به‌طور متوسط سالانه 6/15هزار میلیارد ریال می‌شود.

بخش کشاورزی

آمارها همچنین نشان می‌دهد که یارانه نهاده‌های کشاورزی طی برنامه چهارم نسبت به 3سال آخر برنامه سوم توسعه، بیش از 714 درصد رشد کرده و از مجموع 4/3 هزار میلیارد ریال سال‌های 81 تا 83 به 7/27 هزار میلیارد ریال در سال‌های 84 تا 87 رسیده است. براساس آمارهای موجود، میزان یارانه نهاده‌های کشاورزی در 3 سال آخر برنامه سوم به‌طور متوسط 3/1 هزار میلیارد ریال بوده که در 3 سال اول برنامه چهارم سالانه به 2/9هزار میلیارد ریال بالغ شده است. این میزان رشد یارانه در حالی اتفاق افتاده که آهنگ رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی در دولت نهم حدود 30 درصد کاهش یافته است. آمارها نشان می‌دهد در برنامه سوم توسعه مجموعاً 6/4 هزار میلیارد ریال یارانه‌نهاده‌های کشاورزی پرداخت شده که به‌طور میانگین، سالانه رقمی بالغ بر 2/9 هزار میلیارد ریال می‌شود.
چرا یارانه‌ها 3 برابر شد؟!

مهم‌ترین دلیل افزایش غیرمنتظره یارانه‌ها طی 3سال 84 تا 86 را باید در طرح تثبیت قیمت‌‌ها و همچنین نگاه بیش از اندازه پوپولیستی (توده‌گرا) مجریان برنامه چهارم توسعه دانست. نمایندگان مجلس هفتم، برای آنکه افزایش قیمت‌ها که براساس برنامه سوم توسعه سالانه 10درصد افزایش می‌یافت، زمینه فشار تورمی را بر مردم فراهم نسازد در سال 83، طرح تثبیت قیمت‌ها را به مردم هدیه دادند. از آن سال به بعد قیمت بسیاری از کالاهای یارانه‌ای ثابت مانده یا بسیار کم تغییر کرده است‌ در حالی که تورم، به‌رغم واردات گسترده در پایان سال 87 از مرز 25درصد گذشت.

شاید برخی عنوان کنند که اگر بر قیمت کالاهای یارانه‌ای افزوده می‌شد، ‌تورم بیشتر افزایش می‌یافت، درحالی که واقعیت عکس آن است. دولت‌ها به هر مقدار که مجبور به تحمل یارانه باشند، به همان نسبت کسری بودجه خود را تشدید کرده و این به معنای افزایش تورم و نقدینگی است؛ در حالی که اگر‌ کالاهای یارانه‌ای به جای مصرف نقدینگی برای توزیع، متناسب با مکانیزم عرضه و تقاضا در چرخه اقتصادی بخش خصوصی گردش می‌کرد، حجم یارانه‌ها هم به لحاظ قیمت ثابت و هم جاری به میزان قابل توجهی کاهش می‌یافت.

به تعبیر دیگر اگر طرح تثبیت قیمت‌ها نبود به‌نظر می‌رسید تورم اکنون زیر 15 درصد قرار می‌گرفت چرا که بخشی از نقدینگی با افزایش کالاهای یارانه‌ای جذب می‌شود. از سوی دیگر حجم یارانه‌ها 30تا 40 درصد کمتر از اکنون بود و به جای سالانه 6 هزار میلیارد تومان، به حدود 35 تا 40 هزار میلیارد تومان کاهش می‌یافت. به عبارت دیگر، طرح تثبیت قیمت‌ها تنها زمینه تشدید تورم و فشار بر اقشار آسیب‌پذیر را تشدید کرد و دولت نیز به‌دلیل نگاه غیرعلمی این مسئله را توسعه داد.