در سال 1992، بزرگ‌ترین نشست رهبران جهان در زمینه محیط‌زیست در کنفرانس سازمان ملل در ریودوژانیرو با نام اجلاس زمین تشکیل شد. در این کنفرانس تعدادی موافقتنامه بین‌المللی و از جمله دو موافقتنامه الزام آور به نام معاهده تغییرات آب و هوایی و معاهده تنوع زیستی امضاء شد. معاهده تنوع زیستی نخستین موافقتنامه جهانی در زمینه حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع تنوع زیستی به شمار می‌آید.
بیش از 150 کشور سند معاهده تنوع زیستی را در ریودوژانیرو امضا کردند و از آن زمان تا‌کنون سند مذکور توسط 187 کشور امضا شده است. جمهوری اسلامی ایران براساس قانون الحاق مورخ 6/3/1375 مجلس شورای اسلامی به عضویت این کنوانسیون در آمده و سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان مرجع فنی ذی صلاح، پیگیری امور مربوطه را به‌عهده دارد.
اهداف سه گانه کنوانسیون تنوع زیستی عبارتند از:
• حفاظت از منابع تنوع زیستی
• بهره‌برداری پایدار از منابع تنوع زیستی
• تسهیم عادلانه و برابر منافع حاصل از بهره برداری از منابع ژنتیک
رشته کوه زاگرس
سلسله جبال زاگرس در غرب ایران از نزدیکی مرز شمال غربی ایران با ترکیه به موازات عراق و خلیج‌فارس تا سواحل عمان کشیده شده است. این رشته کوه حدود 1500 کیلومتر طول و در عریض‌ترین نقاط حدود 400 کیلومتر پهنا دارد و یک چهارم ایران (حدود 400 هزار کیلومتر مربع) و 16استان کشور را می‌پوشاند. سلسله جبال زاگرس، محل شکل‌گیری برخی از اصیل‌ترین فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی است.
تنوع زیستی زاگرس مرکزی
سلسله جبال زاگرس مرکزی از نظر تنوع زیستی بسیار غنی است و یکی از مناطق منحصر‌به‌فرد کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها و شرایط متنوع آب و هوایی،
تنوع زیستی قابل توجهی را در اکوسیستم‌ها و زیستگاه‌های زاگرس مرکزی موجب گردیده و مأمنی را برای حدود 2000گونه گیاهی، گونه‌های در معرض انقراض و همچنین پستانداران بومی ایجاد کرده است.
وجود تعداد بسیار زیادی از گونه‌های گیاهی و حیوانی که از نظر تجاری حائز اهمیت هستند، به‌وجود‌آمدن تمدن‌های اولیه در این منطقه را موجب گردیده است. در دهه‌های اخیر عواملی نظیر افزایش جمعیت، تحولات سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی، منسوخ شدن مدیریت و روش‌های بهره‌برداری از زمین به شیوه سنتی، موجب کاهش تنوع زیستی گردیده و در حال حاضر آن را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است.
تعداد گونه‌های گیاهی منطقه حفاظت شده دنا حدود 1250گونه است که معادل 6/15درصد گونه‌های کشور است و بیش از گونه‌های 45 کشور جهان است. تعداد گونه‌های بومی دنا حدود 60 گونه است که از تعداد گونه‌های انحصاری 44 کشور دنیا بیشتر است. به‌عنوان مثال: بلغارستان 53،رومانی 46، اتریش 35، عربستان سعودی 26، انگلستان 16، لهستان 11، سوئد 4، هلند3، نروژ 3، دانمارک 2، بلژیک 1 گونه بومی دارند و فنلاند فاقد گونه بومی است.
عوامل تخریب تنوع زیستی زاگرس مرکزی
عوامل تخریب تنوع زیستی را می‌توان به شرح ذیل خلاصه کرد:
• افزایش روزافزون جمعیت
• چرای بی‌رویه و تخریب منابع و اراضی
• تغییر کاربری اراضی و استفاده نابجا از اراضی شیب‌دار
• برداشت بیش از حد شامل: قطع درختان و بوته کنی گیاهان دارویی و خوراکی، صید و شکار بی‌رویه
• بهره برداری ناپایدار از زیست‌بوم‌های منطقه
• افزایش میزان فرسایش خاک
• فعالیت‌های اقتصادی نامناسب (کشاورزی، جاده‌سازی معدن کاوی و...)
• طبیعت گردی غیرمسئولانه
• عدم‌تناسب توسعه شهر‌نشینی با ظرفیت‌های بوم‌شناختی
• نبود مطالعات آمایش در منطقه
• نبود امکانات و به‌ویژه سوخت‌های فسیلی مورد نیاز
• نبود روش‌های معیشتی پایدار
• کم توجهی مسئولین و دستگاه‌ها به پایداری زیست‌بوم‌ها و توسعه پایدار
• عدم‌ارائه آگاهی‌های لازم و کم توجهی به توسعه فرهنگی جوامع محلی و عشایر.
پروژه حفاظت از تنوع زیستی در سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی
پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی از طریق سرمایه‌گذاری مشترک سازمان حفاظت محیط‌زیست و تسهیلات محیط‌زیست جهانی (Global Environment Facility) و با همکاری برنامه عمران ملل متحد(United Nations Development Programme) در تهران و ذی‌نفعان ملی پروژه اجرا می‌شود. این پروژه از طریق همسو نمودن حفاظت از تنوع‌زیستی و بهره برداری پایدار با فعالیت‌های بخش‌های کشاورزی، جنگلداری، مراتع، آب و طبیعت گردی، سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی را در محدوده‌ای به وسعت 2میلیون و 500 هزار هکتار تحت مطالعه و حفاظت قرار داده است.
پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی تقریباً تمامی استان چهارمحال‌و‌بختیاری، مناطق وسیعی از استان کهگیلویه و بویراحمد، قسمت اعظم اقلید و مرودشت در استان فارس و سمیرم در استان اصفهان را در بر می‌گیرد. این پروژه، ضمن تقویت مناطق حفاظت شده، حفاظت از تنوع زیستی را در 8روستای پایلوت در منطقه به نمایش گذاشته و ساز و کارهایی در جهت تسهیل اشاعه آموزه‌های کسب شده و رویکردهای روستایی موفق در دیگر مناطق ایجاد می‌کند. از طرف دیگر، پروژه از طریق ارتقا ظرفیت لازم در سطوح فردی، سازمانی و سیستمی سازمان‌های داخلی، از تلاش‌های مداوم در جهت بهبود معیشت مردم و در نهایت توسعه اقتصادی منطقه حمایت می‌کند.
در این پروژه بدون ایجاد تغییر در اکوسیستم کوهستان، از تنوع زیستی در محدوده وسیعی حفاظت گردیده و زیستگاه‌هایی در کل منطقه حفاظت شده برای تعداد کثیری از گونه‌ها ایجاد می‌گردد. این امر می‌تواند سلامت و جمعیت گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری را تضمین نموده و یا روند مذکور را در سیری صعودی قرار دهد. همچنین در زمان اجرای پروژه، زیستگاه‌های پایدار برای پستانداران کوچک، بی‌مهرگان و گیاهان مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. روستائیان و دولت به‌صورت مادی و غیرمادی موجب افزایش ارزش تنوع زیستی می‌گردند.
پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی با هدف افزایش ارتباط در بخش‌های اصلی، روش‌های مختلف بهره‌برداری از زمین را مورد توجه قرار داده و قابلیت انعطاف پذیری مدیریت تنوع زیستی در سیمای حفاظتی را افزایش می‌دهد. از این‌رو درصورت تغییر آب و هوای منطقه، گونه‌ها و اکوسیستم‌ها، قابلیت تطابق بیشتری داشته و می‌توانند در این شبکه ارتباطی به مناطق آب و هوایی جدید و یا مناطق مرتفع مهاجرت نمایند. در نتیجه اجرای این پروژه، آموزه‌های جدیدی در زمینه چگونگی سازگاری تنوع زیستی در شرایط آب و هوایی مختلف کسب خواهد شد.
پروژه فواید متعدد دیگری در بخش‌های مدیریت منابع طبیعی، حفاظت محیط‌زیست و توسعه اجتماعی- اقتصادی کشور به همراه خواهد داشت. از این‌رو با اعمال ساز و کارها، عملکردها و تکنیک‌هایی جدید حاصل از اجرای پروژه، توانایی کشور در مدیریت منابع طبیعی در سطح استان و روستاها افزایش خواهد یافت. همچنین این پروژه توانایی سازمان‌های استانی (به‌ویژه سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت جهاد کشاورزی) را در برنامه‌ریزی فعالیت‌ها، هماهنگی و ارتباط با ذی‌نفعان در سطوح محلی و ملی افزایش داده و موجب ارتقا مدیریت محیط‌زیست و افزایش حمایت دولت از توسعه روستایی در 4استان خواهد شد.
از آنجایی که در این پروژه، حفاظت از تنوع زیستی با برنامه‌های توسعه همسو گردیده و نگرش جدیدی از توسعه با توجه به وجوه اجتماعی و اکولوژیکی ایجاد می‌شود، نهادینه کردن مفهوم جدیدی از توسعه، از جمله منافع نهایی پروژه محسوب می‌شود.
فاز اجرایی پروژه
سند فاز اجرایی پروژه توسط معاونت وقت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست و نماینده مقیم وقت سازمان ملل متحد در تاریخ 28 ژوئن 2005 به امضا رسید. عملیات فاز اجرایی از سال 2007 آغاز گردیده است و مدت زمان اجرای پروژه 5سال است.
