نخستین کتابی که وقف شد چه بود؟ | وقف دانایی از مصحف شریف شروع شد

همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: وقف، از سنت های حسنه در دین مبین اسلام و یادآوری یکی از آیین های نیک مسلمانان، وقف کتاب است؛ عمل شریف و انسان دوستانه ای که در نوع خود بی نظیر و در عین حال فرهنگساز است. این عمل پسندیده از روزگاران گذشته تا امروز در فرهنگ مسلمانان جای ثابتی داشته و دارد و هر سال خبرهایی خوشایندی در این زمینه به گوش می رسد که جای بسی امیدواری دارد. می گویند نخستین کتابی که در فرهنگ اسلامی وقف شد، مصحف شریف یعنی قرآن کریم بود. از وقف برای خطاطی و کتاب آرایی گرفته تا وقف برای تلاوت قرآن. پس از آن، کتب حدیثی و منابع روایی و کتب درسی طلاب و دانشجویان، مورد توجه و نیت واقفان قرار گرفت. در تاریخ ایرانِ فرهنگی، گستره ایجاد و وقف کتابخانه ها به قدری وسیع است که نمونه آن را در جایی از شرق و غرب عالم نمی توان یافت. حتی در دوره مغول نخست خواجه نصیر الدین طوسی با تأسیس کتابخانه رصدخانه مراغه، قریب ۴۰۰ هزار کتاب را جمع و وقف برای استفاده طلاب و دانشجویان کرد. سپس رشید الدین فضل الله همدانی با ایجاد مجتمع بی نظیر ربع رشیدی، برای تولید و ترویج علم و فرهنگ، مدارس و مساجد و کتابخانه های بسیاری را وقف کرد. از سوی دیگر، با توجه به این که کتاب، این یادگار ماندگار، باعث رشد و شکوفایی تمدن، فرهنگ و تکامل انسانی و بهترین‌ وسیله انتقال علوم تمدن از ملت‌های گذشته به آیندگان است، و وقف کتاب هم از همان‌ صدر اسلام به عنوان یک عمل خیر و سنت نیکو و در زمره باقیات الصالحات به شمار می‌آمده که پاداش و اجر فراوان اخروی و شهرت و نام نیک و جاودانی را برای واقف به‌ همراه داشته است. هر یک از پیروان اسلام اعم از علما، امرا، نیکوکاران و مومنین، به‌ویژه‌ کتاب دوستان که به سرنوشت علمی و فرهنگی جامعه اسلامی علاقه داشتند، به اندازه‌ توان خویش به این سنت حسنه، یعنی وقف کتاب اقدام می‌کردند و به خاطر رضای‌ پروردگار در راه حفظ آثار دانشمندان و رساندن آن به نسل‌های آینده از هیچ تلاشی مضایقه‌ نمی‌کردند. علاوه بر این‌که این کار در تاریخ اسلام، سهم عمده‌ای در پیدایش کتابخانه‌های‌ گوناگون داشت، بیشتر کتاب‌های خطی اسلامی موجود در کتابخانه‌های جهان، نتیجه‌ همین عمل خداپسندانه بوده است. مرحوم سید محمد صادق طباطبائی رئیس دوره چهاردهم مجلس شورای ملی هم از کسانی است که گنجینه‌ای بسیار گران‌بها و بی‌نظیر از کتاب‌های خطی و چاپی را که از پدر خویش مرحوم سید محمد طباطبایی از رهبران روحانی عالیقدر و فداکار مشروطیت ایران‌ به یادگار داشت، وقف کتابخانه مجلس کرده است. چنین رفتارهای نیکوکارانه ای از تفکر خیرخواهانه ای نشأت می گیرد که معتقد است، لازمه نیکو کاری، عاقبت اندیشی است. کسی که مالی یا ملکی را برای کار نیک، می سپارد یا می بخشد یا وقف می کند، با این کار خود هم باقی اموال خود را بیمه کرده و هم خود را از آفات بی رحم خانمان سوز زمانه، ایمن ساخته، زیرا به مصداق آیه کریمه «و ما تقدموا لانفسکم من خیر تجدوه عندالله» که هر آنچه انسان، از امور خیر و خداپسندانه و انسان دوستانه انجام دهد، در گنجینه حضرت حق، محفوظ است و هم چون «ذرّة مثقالة خیراً یره» همه را به عیان می بیند و حاصل دوراندیشی و خیر خواهی خود را ملاحظه می کند. بنابر این، تا فرصت باقی است و توان بخشش در درونمان وجود دارد، از این امکان استفاده کنیم و در پیروی از بزرگان دین مان که با بخشش و وقف کتاب نقش بزرگی در شکل گیری فرهنگ و تمدن اسلامی داشته اند، به سهم خود و به میزان توان خود با بخشش و وقف کتاب در تداوم فرهنگ و تمدن اسلامی سهیم باشیم.