به گزارش همشهری آنلاین در دومین روز از همایش سازهای ابداعی که عصر دوشنبه،11 خرداد در سالن ناصری خانه هنرمندان برگزار شد، ابتدا «داریوش طلایی» نوازنده تار و سه تار و ردیف دان ضمن اشاره به دیدارش از نمایشگاه گفت:من امروز با دیدن این نمایشگاه بدون اینکه بتوانم صدای سازهای ابداعی حاضر را بشنوم به نوعی بازیگوشی در ساخت آنها برخورد کردم که به نظرم جزو لاینفک هنر محسوب می‌شود.
وی اشاره به فرم‌های فانتزی در ساخت برخی سازها گفت: ما هرگز نمی‌توانیم این روح فانتزی را از هنر بگیریم، کما اینکه این موضوع حتی به لحاظ فرم نیز تجلی دارد و بسیار دیدنی است.
این نوازنده تار در ادامه افزود: مردم دوست دارند بدانند چه سازی زودتر از دیگری ساخته شده است. اما سیر تاریخ بشر همواره با تغییر و تحول خود موجب تغییر در موسیقی و ابزار آن شده است؛ به همین دلیل هرگز نمی‌توان فهمید چه سازی زودتر از دیگری به وجود آمده است.
طلایی همچنین گفت : برای اینکه بتوان جایگاه یک ساز را در جامعه بررسی کرد باید حتما به سه ویژگی مهم توجه کنیم. اول موضوع شکل و فرم نمادین ساز است که در طول تاریخ تکامل یافته است. ویژگی دوم به مهارت های ابزاری باز می گردد، و موضوع سوم به جایگاه کاربردی آن مربوط می شود؛ هر کدام از این عوامل در شکل امروزی سازها نقش موثری بازی می کنند.
ساز، خانه موسیقی است
در ادامه جمال سماواتی نوازنده تار و منتقد موسیقی مقیم‌آلمان به صحنه آمد و با وام گیری از سخنی از هگل که زبان خانه هستی است و ساز خانه موسیقی به ایراد سخن پرداخت.
وی البته در برابر این پرسش که جایگاه آواز در این میانه چیست که یکی از مهمترین شاخه‌های موسیقی است و بدون سازی صدای موسیقی را به گوش‌ها می‌رساند پاسخی ارائه نکرد.
سماواتی در ادامه ضمن احترام نهادن به سازسازان و دیدگاه‌های مطرح شده درباره سازهای ابداعی گفت: من تنها یک پیشنهاد می‌کنم وامیدوارم که دوستان سازساز و اهل موسیقی به‌آن فکر کنند وآن توجه به برخی مفاهیم بومی است و اینکه لزوما ما نباید به دنبال این باشیم که از مفاهیم خلق شده توسط غربی‌ها چون باس ، التو و سوپرانو سازهایی با همین معیارها بسازیم و بلکه باید به دنبال برخی ملاکهای بومی برای ساخت سازهای ایرانی باشیم.
به طرح مبحثی تحت عنوان"نوآوری در ساز ، تفنن شخصی یا ضرورت" پرداخت.این نوازنده تارهمچنین ضمن اشاره به مسئله نیاز موسیقیدان به ابزارهای تازه برای عملی کردن ایده های جدید خود موضوع نوآوری را طبیعی دانست و گفت: البته این نوآوری باید مطابق با آن نیاز باشد و بدون توجه به ریشه ها نمی توان ساز قابل قبولی درست کرد.
وی در ادامه به گلایه از برخی افراد پرداخت و افزود: برخی ها سازی را در ایران می‌سازند و در نیویورک به ثبت می رسانند که این کار بیشتر شبیه به شوخی است.
سماواتی همچنین تصریح کرد: شاید مهمترین عاملی که موجب تغییر در شکل ساز و نوآوری در آن می شود موضوع نقص ساز برای بیان احساسات و تفکرات آهنگساز و نوازنده باشد؛ ساز با توجه به اینکه مرکزی ترین حلقه اتصال نوازنده، آهنگساز، خواننده و ساز ساز محسوب می شود در برخورد با روابط امروز زودتر از سایر چیزها در موسیقی رو به مدرن شدن آورد.
نشستی پرچالش
بعد از سخنان سماواتی نشست اصلی این همایش که بسیاری در انتظار آن بودند آغاز شد.
در این نشست محمد رضا شجریان، جلال ذوالفنون، داریوش طلایی، محمود فرهمند و محمد سریر به طرح دیدگاه‌های خود درباره سازسازی پرداختند.
محمدرضا شجریان به عنوان اولین سخنران با اشاره به سخنان سماواتی گفت : ما امروز برای این در نمایشگاه سازهای ابداعی جمع شده ایم تا درباره سازهای جدیدمان صحبت کنیم و نه سازهای گذشته؛ اگر هنوز می‌خواهید به صدای تکنوازان ما گوش بدهید ایرادی ندارد اما جوان امروز نمی‌خواهد به این تکنوازی‌ها گوش کند و کسی هم حق دیکته کردن خواسته‌اش را ندارد.
وی با اشاره به همکاری‌هایش با اساتید تکنوازی افزود: من بیشترعمرم را با اساتید تکنوازی گذارنده‌ام و به همه آنها ارادت دارم؛ من حدود 45 سال است به طور جدی در موسیقی فعالیت کرده ام و بیشتر از هرکس دیگری در روی صحنه و استودیوها کار کرده ام و فکر هم نمی کنم هیچ کس به اندازه من تا به این حد حس نیاز به صداهای جدید در را احساس نکرده باشد.
رئیس شورای عالی خانه موسیقی همچنین تصریح کرد: موسیقی ما دوجنبه مختلف دارد یکی تکنوازی است که ما همچنان پایبند و ارادتمند اساتید آن بوده‌ایم و هستیم و دوم بحث گروه نوازی است که دو مقوله مجزا از یکدیگرهستند. متاسفانه در موسیقی ما در این سالها شاهد بوده ایم که تکنوازان و گروه نوازن همواره برای هم نسخه می پیچند ؛ به اعتقاد من باید بگذاریم هر کسی در حوزه تخصصی خودش حرکت کند و نظر بدهد اینقدر مانند ژاندارم ها یکدیگر را نفی نکنیم.
محمدرضا شجریان ضمن تشویق ساز سازان جوان و حمایت از آنها ادامه داد: این جوان‌هایی که سازهای جدید ساخته‌اند و من بسیاری از آثارشان را امروز در اینجا دیدم کار بسیار ارزشمندی کرده‌اند که قابل تقدیر است. سازهای گذشته ما هم از آسمان نیامده بودند؛ ما هم نیاز به سازهای جدیدی داریم و باید ساز بسازیم؛ که البته باید جایگاهشان نسبت به گذشته بالاتر باشد.
وی در ادامه تصریح کرد: امروز هر جا سر می چرخانیم فقط صدای تار و کمانچه را در همان فاصله صدایی 2 یا نهایت در 3 اکتاو می شنویم و مدام دست آوردهای غرب را در زمینه وسعت صدا نادیده می گیریم؛ ما نمی توانیم از میکروفنی که محصول غرب است استفاده کنیم بعد در زمینه موسیقی نیم نگاهی به آنها نداشته باشیم. چگونه می شود از هواپیما و خودرو و دست آوردهای علمی آنها استفاده کرد اما در مسئله وسعت صدا بسته عمل کنیم. ما نیاز به سازهایی با وسعت صدایی بیشتری داریم و باید بتوانیم از 7 اکتاو صدایی استفاده کنیم.
شجریان همچنین گفت: من در طول زندگی آثار زیادی را کار کرده ام اما همیشه مردم از من درباره کار با ارکستر سوال کرده اند دوست دارند چنین موسیقی را هم بشنوند. مردم اینگونه دوست دارند موسیقی ایرانی ارکسترال نیز بشنوند و برای این کار ما نیاز مبرم به سازهایی با صداهای جدید داریم .
وی در ادامه گفت : قبول دارم ساز ابداعی دارای نقص هایی است؛ اما مگر قرار است نقص نداشته باشد؛ منتهی باید برای بهتر شدنش سعی و تلاش فراوانی کرد و این یک امر طبیعی است. زمانی که نیما رو به شعر نو آور آن همه مقاومت در مقابل او شد اما حالا شعر نیما فرا گیر شده و از دل آن بزرگانی چون اخوان ثالث بیرون آمدند. ساز جدید هم همین است؛ ما امروز جوان هایی داریم که فکرهای تازه ای دارند و نیاز به صداها ، ریتم ها و سازهای تازه ای دارند. زمانی که نیما رو به شعر نو آور آن همه مقاومت در مقابل او شد اما حالا شعر نیما فرا گیر شده و از دل آن بزرگانی چون اخوان ثالث بیرون آمدند
وی گفت: این نیست که هر گاه ساز جدیدی ساخته شد ما احساس کنیم به تار و سه تار کمانچه توهین شده است؛ بگذاریم هر کس با سلیقه ای که دارد کار انجام دهد؛ اگر خوب بود می شنویم اگر خوب نبود نمی شنویم. ما نباید توی ذوق جوان ها بزنیم اما در عوض می توانیم راهنمایشان کنیم.
شجریان درباره حرکت به سمت تجربه های تازه تر در موسیقی افزود: یکی از بهترین کتاب هایی که من خوانده ام کتاب"از سیر تا پیاز" نجف دریابندری است. دریابندری در مقدمه این کتاب می گوید کمی ذائقه تان را آزاد بگذارید و غذاهای دیگر را هم امتحان کنید. اینقدر به قیمه و خورشت اکتفا نکنید شاید با امتحان غذاهای دیگر خورشت هم بیشتر به شما بچسپد. نترسید امتحان کنید، سازهای دیگر را هم بشنوید. در این شرایطی که هرکسی توی سر موسیقی و موسیقیدان می زند ما خودمان نباید به آن دامن بزنیم.
وی همچنین با انتفاد از کم کاری در مسئله سازهای جدید گفت: در تمام این سال ها نیاز به سازی بم تر از عود داشتیم اما کسی چنین سازی نساخت. شما اساتیدی که تار و سه تار می سازید چرا یک ساز جدید نساختید؟ به نظر من دست استاد ژاله را که در همان کارگاه 30 متری اش با همه مشقاتش دست به ساخت جدید زد باید بوسید و از تقدیر و قدر دانی کرد.[گزارش همشهری‌آنلاین از حضور شجریان در جمع سازسازان]
آلبوم پرند را گوش دهید
جلال ذوالفنون در ادامه این برنامه گفت: من چند بحث دارم که اولین آن به آقای شجریان مربوط می شود. آقای شجریان از نوآوری صحبت کردند و از جوان ها اعلام حمایت می کنند؛ ما هم در این مورد با نوآوری مخالف نیستیم و با ایشان هم عقیده هستیم. اما در موسیقی در کنار ساز جدید نیاز به اندیشه جدید داریم؛ به دلیل اینکه ما هر چه داریم از اندیشه و ذهن متساعد می شود. پس هر چه ذهن ما به سمت تعالی حرکت کند فضای بیرونی ما نیز متعالی تر می شود.
این نوازنده سه تار همچنین ضمن رد هنر بودن هر نوع موسیقی گفت : موسیقی ترکیبی از اصوات و نظم زمانی است که ریتم محسوب می شود. هر دو این عوامل فیزیکی هستند و زمانی تبدیل به هنر می شوند که پیامی روی این عوامل فیزیکی قرار بگیرد. امروزه یک تعریف واقعی از موسیقی به عنوان "موسیقی خوب و بد" ارائه می شود که حقیقی نیست. اگر بخواهیم تعریف جامع تری از موسیقی ارائه دهیم باید آن را به دو دسته "پولی فونی" و "بداهه پردازی" تقسیم بندی کنیم. غیر از این هر چه باشد پر کننده چاله چوله های زمانی است. از آنجا که ما در موسیقی مان از پولی فونی چیزی نداریم پس باید حتما به سراغ بداهه پردازی برویم.
ذوالفنون در ادامه تصریح کرد: ما همچنان باید به تکنوازی بپردازیم چون بداهه پردازی در تکنوازی اتفاق می افتد. به هر حال موسیقی تکنوازیمان موفق تر بوده و دلیل اش هم همین بداهه است.
هنوز ظرفیت‌های تار و سه تار کامل نشده است
محمود فرهمند ، ساز ساز پیشکسوت به عنوان یکی دیگر از اعضای میز گرد در باره نقش ساز و سازسازان در خانواده بزرگ موسیقی گفت : ساز و سازسازی در کنار و در سایه موسیقی و موسیقیدان حرکت می کند ، هر زمان که موسیقی متعالی شده و اوج بگیرد سازسازی هم به اوج می رود و با افول آن افول می کند.
وی ضمن تاکید بر تاریخچه دار بودن موسیقی ایرانی افزود : موسیقی و ساز ایرانی دو خط موازی هستند که همواره با یکدیگر حرکت و رشد کرده اند. ساز همیشه یک پله پایین تر از موسیقی در حال تکامل بوده و هست.
عضو سابق هیئت مدیره کانون سازسازان گفت : اگر در سال های اخیر ساز سازی ما نو آوری نداشته به خاطر این بوده که حرکتی در موسیقی به وجود نیامده است؛ اگر موسیقی ما حرکتی می کرد و احساس نیازی به وجود می آمد آن وقت در سازسازی هم این حرکت دنبال می شد.
موسیقی چند صدایی چشم اندازی تازه
دکترمحمد سریر نیز با ورود به این بحث گفت: البته در بداهه نیز چهار چوب هایی وجود دارد و اینطور نیست که بی هیچ قیدی حرکت کنیم. برای یک بداهه پردازی شناخت، تسلط، خلاقیت و آهنگسازی باید وجود داشته باشد.
مدیرعامل خانه موسیقی همچنین افزود: در مورد موسیقی پولی فونی نیز از زمان درویش خان تا به امروز تلاش هایی توسط افراد بسیاری صورت گرفته است. به هر حال کار کردن در چهار چوب موسیقی دستگاهی نیز سختی های خاص خودش را دارد و ما هنوز در ابتدای راه هستیم.
رئیس هیئت مدیره خانه موسیقی ادامه داد: ورود به موسیقی پلی فونی(چند صدایی) چشم انداز بسیار وسیعی را برای موسیقدان ایجاد می کند؛ امروز گوش مخاطب ایرانی با توجه به گستردتر شدن ارتباطات، به فضای موسیقی پلی فونی نزدیک شده است؛ و ما نمی توانیم آن را نفی کنیم. در موسیقی سنتی نیز باید دقت داشت که هنوز ملودی خط اصلی محسوب می شود و ما باید سازها را به مرور زمان تجربه کنیم تا با ذائقه ایرانی هماهنگ شود.
سریر در پایان ابراز امیدواری کرد با توجه به اقبال اهالی موسیقی به این نمایشگاه خانه موسیقی بتواند این نمایشگاه را استمرار دهد.
این همایش دو روزه به دبیری میرهاشمی، رئیس هیئت مدیره کانون سازندگان ساز خانه و همکاری دیگر اعضای این کانون در خانه هنرمندان برگزار شد.
حاشیه‌های نشست:
سالن ناصری از همان ابتدا پر شد و بسیاری از تماشاگران سرپا برنامه را دنبال کردند.
سخنان جلال ذوالفنون که خود را تنها فردی می‌دانست که از بعدی متافیزیکی به موسیقی نزدیک شده و آلبوم پرندش را توصیه می‌کرد بشنوند با تشویق‌های جالب حضار همراه می‌شد.
- نبود یک میکروفن سیار مشکل اصلی طرح پرسش‌های شفاهی بود.
- بروشوری از مطالب برخی از اهالی موسیقی در روز دوم به همایش رسید که اغلاط املایی و انشایی در آن بیداد می‌کرد.
برخی از حاضران نسبت به اجرای سازهای شجریان و عدم اجرای دیگر سازها اعتراض کردند که شجریان گفت این همایش ادامه دارد و به سازسازان توصیه کرد نوازنده‌ای را برای اجرای کار خود به همراه داشته باشند.
