یادگاری که در این گنبد دوار بماند

در ایام محبوسی، همدرد شما ماندیم، الحال که ایزد تعالی، پادشاهی نصیب شما کرده، ما می‌رویم؛ بنا بر آن دو وصیت است، امید که هر دو قبول شوند..."

این وصیت «ممتاز محل»، همسر «شاه‌جهان»، پادشاه هندوستان است. «ممتاز محل» به معنی «بهترین و محبوب‌ترین زینت قصر»، لقب «ارجمند بانو بیگم» بود، فرزند یکی از اشراف ایرانی مهاجر هند، به نام عبدالحسن عاصف‌خان. عاصف‌خان سپهسالار «جهانگیر»، پادشاه هند بود و با او خویشاوندی هم داشت و شاید به همین دلیل ارجمند بیگم در نوزده سالگی با پسر جهانگیر، «خرم»، ازدواج کرد؛ شاید هم این ازدواج دلیل محکم‌تری داشت: عشق این دو نسبت به هم. بعد از مرگ جهانگیر، خرم، با وجود مخالفت‌های مادرش، به کمک عاصف‌خان به پادشاهی هند رسید. اما زمان زیادی از پادشاهی‌اش نگذشته بود که این اتفاق افتاد.

هفدهم ماه ژوئن (بیست و هفتم خرداد) سال 1631 میلادی، زمانی که ممتاز‌محل می‌خواست چهاردهمین فرزندشان را به‌دنیا بیاورد، جانش را از دست داد. او پیش از مرگش، دو چیز را از همسرش خواست، یکی این که بعد از او ازدواج نکند تا میان فرزندانشان اختلاف نیفتد، و دیگر این که به یادگار عشقشان بنایی بسازد که در همه جهان بی همتا باشد.
شاه‌جهان بعد از مرگ همسرش یک سال در عزلت، در سوگ او نشست و بعد، در حالی که همه موهایش سفید شده بود، تصمیم گرفت بنایی بزرگ و زیبا در ساحل رودخانه «آگرا» بسازد، همان‌جایی که ممتازمحل بخشی از زندگی‌اش را گذرانده بود.

22 سال طول کشید تا این بنا ساخته شود؛ نام آن را «تاج‌محل» گذاشتند. حالا این ساختمان که یادگار عشق شاه‌جهان و ممتاز‌محل به یکدیگر است، هر سال مهمان بازدیدکننده‌های زیادی از همه جای جهان است. سال 3891، یونسکو، سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، آن را در فهرست میراث جهانی قرار داد.