حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌و‌گو باهمشهری جمعه به بایدها و نبایدهای این عرصه پرداخته است.
تکیه برجای بزرگان نتوان زد به گزاف
استادعبدالحسین خسروپناه به بیان ویژگی‌هایی به عنوان مهمترین شرایط و خصوصیات مبلغین دینی پرداخت و گفت: «نخستین ویژگی یک مبلغ مذهبی عالم به زمان بودن است.امام صادق(ع) در حدیثی به این مطلب مهم اشاره می‌فرمایند. متاسفانه در حال حاضر مبلغینی کم نداریم که بی‌توجه به زمان هستند هنوز هم وجود دارند.
می‌گویند فلانی درس نمی‌خواند و مبلغ شده است در حالیکه این قضیه از پایه نادرست است. به نظر من مبلغ کسی است که باید تا پایان عمر خویش به کار پژوهش و تحقیق پیرامون اوضاع اجتماعی روز بپردازد تا به نیکی پاسخگوی مسائل مختلف جامعه باشد.
وی مسلط بودن به معارف دینی را دیگر شرط لازم و کافی برای یک مبلغ مذهبی خواند و در عین حال به لزوم داشتن سعه صدر اشاره کرد و گفت: «عالم بودن به زمان در ابعاد مختلف رخ می‌نماید، به عنوان مثال اگر جوانی با انواع سئوالات مختلف -که حتی گاهی مربوط به اصول دین می‌شود-
به بیان پرسش‌هایی پرداخت، مبلغ باید با سعه صدر و صبر و حوصله تمام به سخنان وی گوش فرا‌دهد، چه، می‌داند در شرایط کنونی چه آسیب‌هایی جامعه را تهدید می‌کند و اگر وی عنان اختیار از دست داده و به اتهامات گوناگون از جمله تکفیر، سؤال کننده را از خود براند و مقام صبر را از دست بدهد، وظیفه خطیر خود را نشناخته است.
استادپژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از لزوم تقوا در عرصه‌های مختلف نیز سخن گفت: «هر مقوله‌ای نیازهای خاص خود را دارد، تقوای سیاسی، تقوای کارگزاران، تقوای پزشکی وتقوای تبلیغی و.... یک مبلغ واقعی باید به طور مرتب و مدام به امر خودسازی بپردازد و هرگز اجازه ندهد آلودگی‌های جامعه وی را آلوده کرده و یا آنها را به دیگران منتقل کند.»
تبلیغ دین شغل نیست
اما خسروپناه به یکی از مهمترین مباحث در تبلیغات مذهبی اشاره کرد که بدون شک می‌توان از آن به عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌های این بخش نیز یاد کرد. وی اذعان داشت که حتی وجود یک مبلغ با عدم رعایت چنین شرایطی بسیار خطرناک است. وی گفت: «یک مبلغ دین، هرگز نباید با نگاهی کاسب‌کارانه به این مقوله بنگرد.
در واقع می‌توان گفت که تبلیغ مذهبی هرگز یک شغل و پیشه نبوده و نیست و نمی‌توان از آن برای رسیدن به منافع مادی استفاده کرد. این بدان معنا نیست که مبلغین حق قبول هیچ کمکی را ندارند. بلکه نباید با این قصد و نیت، از تبلیغات مذهبی به عنوان یک ابزار استفاده کنند.» خسروپناه معتقد است که هنوز هم مبلغینی هستند که با سفر به نقاط محروم و دور افتاده ، به دور از هرگونه چشم‌داشت مادی تبلیغ میکنند.
ضرورت حضور مبلغان مذهبی
وی پس از بیان برخی شرایط و شاخص‌های مهم برای مبلغین مذهبی، به بیان ضرورت‌های حضور این قشر در جامعه پرداخت و چنین گفت: « در یک جامعه دینی وجود مبلغین مذهبی نه تنها یک ضرورت ثبوتی بلکه ضرورتی اثباتی است.
یک مبلغ وظیفه دارد باورها و معارف و آموزه‌های دینی را به صورت درست و دقیق به مخاطبین خود -که از اقشار مختلف جامعه‌اند- ابلاغ کند و متناسب با نیازهای جامعه و پرسش‌های مختلفی که در زمینه‌های دینی، اعتقادی، اخلاقی، فقهی و ... بوجود می‌آید، پاسخ‌هایی برخاسته از متن دین بدهد. پاسخ‌هایی که روشنگر راه، روش و منش زندگی و البته کاربردی باشد.»
روش‌های سنتی هنوز هم معتبر است
«یادمان نرود که هنوز هم برخی روش‌های سنتی بسیار کارآمدترند و مبلغین می‌توانند از این روش‌ها برای بیان معارف استفاده کنند.»خسروپناه با بیان این مطلب درخصوص روش‌های تبلیغی اظهارنظر و البته آنرا جدا از استراتژی تبلیغاتی معرفی می‌کند. وی با تاکید براینکه روش‌های سنتی و مدرن را باید در جای خود به کار گرفت، هنوز هم بر ارتباط چهره به چهره و استفاده از روش‌های سنتی اصرار دارد.
«منبر رفتن و گفت‌وگوی نزدیک یکی از موثرترین روش‌هاست. این اما بدان معنا نیست که روش‌های مدرن را ناکارآمد بخوانیم.» وی در توضیح بیشتر مطلب فوق اظهار داشت: «کار تبلیغات دینی و مذهبی را می‌توان از طریق اینترنت، سایت‌های مختلف، ماهواره‌ها، مطبوعات و ... نیز انجام داد و با مخاطبان خاص هر گروه نیز ارتباط برقرار کرد.
با این روش نیز می‌توان به برخی آسیب‌های دینی پرداخت و به بسیاری از پرسش‌های مردم پاسخ داد. خسروپناه تلویحا به انتقاد از رسانه‌ها پرداخت و گفت: « مطبوعات تنها نباید به مسائل سیاسی کشور بپردازند بلکه می‌توانند پایگاهی محکم برای پاسخگویی به شبهات و پرسش‌های روز باشند.»
استراتژی مبهم است
خسروپناه با بیان اینکه من نمی‌دانم سازمان‌های مربوطه دقیقا چه استراتژی و سیاست‌های راهبردی را دنبال میکنند، اذعان داشت: «این نکته‌ای است که مسئولان نهادهای فرهنگی و دینی باید بدان بپردازند. مثلا می‌بینیم که در ماه محرم توصیه و الزامات خاصی درخصوص استفاده دستگاه‌های موسیقی و مداحی و ... به هیات‌های عزاداری انجام می‌شود، اما اینکه این توصیه‌ها کافی است یا نه، محل بحث است.»
مبلغان و ارتباطات
استاد خسروپناه به نقش مبلغین مذهبی در حل مشکلات مردم در گذشته‌هایی نه چندان دور هم اشاره کرد. خسروپناه دراین باره نیز گفت: « در اینکه آیا مبلغین ما با علم ارتباطات هم آشنایی دارند می‌توان پاسخ مثبت داد و هم منفی. درست آن است افرادی که چنین مسئولیتی در جامعه می‌پذیرند به خوبی با این علوم جدید به خصوص در حوزه اطلاع رسانی و ارتباطات آشنایی داشته باشند.
وی ادامه داد: «ارتباطات مقوله بسیار مهمی است که نمی‌توان از آن به سادگی گذشت. در حوزه‌های علمیه قدیم بیشتر مباحث فقهی، اصولی مطرح می‌شد، ولی امروز یک طلبه باید در کنار تمام آن تعالیم، علوم جدیدی را نیز فراگیرد. هم اکنون هم برخی از دوستان مبلغ به صورت خودجوش به فراگیری علوم جدید پرداخته‌اند و حتی از طرق مختلف از جمله وبلاگ‌ها به امر اطلاع‌رسانی می‌پردازند. با این حال به نظر می‌رسد این مسئله نیاز به ساماندهی جدی دارد.»
تهمت بی‌دینی به جوانان نزنید
علی‌رغم اظهارت دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مبنی بر لزوم کاربردی بودن مطالب ارائه شده توسط مبلغین و ایجاد ارتباط موثر با نسل جوان، برخی‌ها معتقدند که جامعه ما به سمت «دین‌گریزی» پیش می‌رود و این زنگ خطری است که باید آنرا جدی گرفت و راهکارهای متناسب با شرایط روز ارائه داد.
خسروپناه در این‌باره نیز چنین گفت:«اینکه برخی‌ها از «دین‌گریزی» و حتی «دین‌ستیزی» جوانان ما یاد میکنند، خلاف واقع است. واقعیت این است که چه قبل و چه بعد از انقلاب، فعالیت‌های تبلیغی زیادی برای نسل جوان صورت پذیرفته و البته در حال انجام است. بی‌شک این تلاش موثر و مستمر، مانع بزرگی سرراه ایجاد چنین مسئله‌ای بوده و هست.»
وی ادامه داد: «حضور پرشور جوانان در مراسم اعتکاف، ایام بیض و یا شب‌های قدر و دعای ندبه در روزهای جمعه و... واقعیت‌هایی هستند که این ادعاها را باطل میکنند. نسل جوان ما از ایمان دینی برخوردارند و اعتقاد به خداوند متعال، معاد و ارادت به اهل بیت(ع) هنوز هم در میان جوانان، موج می‌زند، اما آنچه که برخی‌ها را دچار چنین شبهاتی می‌کند، عدم همخوانی بعضی ظواهر، با فرهنگ و سنت‌های ماست.»
انتقاد از مسئولان
خسروپناه با انتقاد از رفتارهای برخی شخصیت‌های سیاسی کشورمان، گفت: «نامانوس بودن ظاهر برخی جوان‌ها با فرهنگ، سنت‌ها و باورهای دیرین ما جزء آسیب‌های عمومی جامعه هست، ولی نشانه بی‌دینی نیست.
پرخاشگری امروز نسل جوان ما زاییده پرخاشگری و رفتارهای نسنجیده برخی مسئولان و شخصیت‌های سیاسی مملکت است. آنها باید خود را اصلاح کنند.» وی به وجود برخی جریانات منحرف در جامعه نیز اشاره کرد و گفت: «انحرافات عرفانی، شیطان‌پرستی، سکولاریسم و ... پدیده‌هایی هستند که نمی‌شود چشم برآنها بست، بلکه باید آنها را شناخت و برای سؤالاتی که در ذهن جوانان ما ایجاد میکنند پاسخی شایسته یافت. »
نقشه نانوشته
به نظر می‌رسد عدم تبیین و تدوین استراتژی مشخص به یکی از مشکلات تبلیغ بدل شده است. مسئله ای که خسروپناه نیز بر آن صحه گذاشته و آسیب‌های خرد وکلان در این عرصه را چنین بر می‌شمارد: «درحال حاضر مهمترین چالش، نبود نقشه جامع تبلیغ دینی در کشور است.
این وظیفه‌ای است که برعهده شورای عالی انقلاب فرهنگی یا سازمان تبلیغات اسلامی است.متاسفانه تا آنجا که من اطلاع دارم هنوز چنین مسئله‌ای تحقق و سامان نیافته است.» وی ادامه داد: «در این نقشه تمامی مولفه‌ها، ضرورت‌ها و روش‌ها، اهداف، سیاست‌ها، سند چشم‌انداز و .... باید لحاظ شود و هر نهادی وظیفه خود را به درستی بداند و بشناسند.»
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به بیان آسیب‌های خرد در این وادی پرداخت و گفت: «یکی از حزن‌آورترین مسائل آن است که «تبلیغ دینی» جایگاه گذشته خود را از دست داده است. متاسفانه برخی شخصیت‌هایی که جایگاه علمی مطلوبی می‌یابند، تبلیغ معارف دین را دور از شأن خود می‌دانند.»
همشهری جمعه
