همشهری آنلاین- الناز عباسیان: پرداختن به موضوع پایداری در رسانه‌ها بسیار مهم است اما نکته مهم‌تر، نحوه و قالب ارائه این محتوا به مخاطبان است. مؤسسه همشهری برای رسیدن به یک الگو و مدل مناسب در ارائه محتوای مرتبط با موضوع ایثار و پایداری نشستی را با حضور چند کارشناس و صاحب نظر حوزه پایداری برگزار کرد. در ادامه چکیده‌ای از نظرات این کارشناسان را در روز 22 اسفند روز بزرگداشت شهدا می‌خوانید.
محمدعلی صمدی، پژوهشگر، نویسنده و مدیرگروه حماسه و مقاومت شبکه یک سیما:
سراغ قصه‌پردازی برویم
اساس روایت قصه است. باید مرتب قصه تعریف کنیم. خداوند در قرآن فرموده است «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیک أَحْسَنَ الْقَصَصِ» (ما به بهترین روش بر تو حکایت می‌کنیم.) خداوند در قالب قصه سراغ بندگانش رفته است. قصه یک مفهوم عمیق اساطیری و نتیجه حیرت‌انگیزی دارد. مفهوم قصه برای خیلی از دست‌اندرکاران این حوزه جا نیفتاده است؛ روایتی که یک ابتدا، انتها، نقطه‌عطف و شخصیت‌پردازی دارد. معمولا روایت‌های ما قصه ندارد و به همین‌خاطر جذاب نیست. اینکه می‌گوییم مثلا شهید فلانی در سال فلان در خانواده مذهبی متولد شد آنقدر کلیشه و بدون قصه است که مخاطب زده می‌شود. باید محتوا و مطالبی جمع کرد که قابلیت تبدیل به قصه داشته باشد. بدون مطالعه نمی‌شود قصه خوب گفت. بزرگ‌ترین قصه‌گوهای عالم کسانی هستند که مطالعه داشتند. نمی‌شود بدون سواد کلمات و حروف را کنار هم گذاشت.
«تکرار» استراتژی مهمی است
دشمن با تکیه بر تکرار به روایتگری غلط خود ادامه می‌دهد. در این شرایط چرا نباید ما هم با روایت درست موضوع مورد بحث را تکرار کنیم. وقتی هر سال شبهه برای افراد در موضوعات مختلف از سوی معاندان پیش می‌آید چاره‌ای جز تکرار نیست. تکرار استراتژی مهمی است و باید آنقدر تکرار شود که مطلب ملکه شود و جا بیفتد. مثلا درباره شبهه علت ادامه جنگ و پایان آن باید حتی به تکرار هم روایت کرد. چون در سمت مقابل روایت نادرست را مدام در ذهن مخاطب تکرار می‌کند.
تولید مطالب قابل رجوع
برخی روزنامه‌نگاران برای پژوهش وقت نمی‌گذارند و می‌گویند پژوهش وظیفه ما نیست. این تفکر اشتباه است و ژورنالیست باید در لحظه زندگی کند. رابرت فیکس خبرنگار تایمز لندن از بزرگ‌ترین متخصصان حوزه مقاومت بیش از ۲۵ سال در این زمینه کار کرد. او لبنان‌شناس بود و همه دنیا را با کانون لبنان تحلیل می‌کرد. بسیار عمیق از ۳۰۰ سال قبل لبنان صحبت می‌کرد و می‌نوشت و حتی الگوی ما بود و ایده می‌گرفتیم. او در دوران کرونا فوت کرد. کارشناسان بزرگ می‌خواستند مطلب درباره لبنان یاد بگیرند به فیکس مراجعه می‌کردند. این تخصص محصول ۲۵ سال تمرکز بود. یا آقای محمد حسنین هیکل، خاورمیانه‌شناس بود و سیاستمداران بزرگ دنیا به مطالب او مراجعه می‌کنند. این نشان می‌دهد مطالب و تحقیقات آنها مرجع شده است. در واقع باید مطالبی تولید کنیم که قابل رجوع باشد. لزوم تشکیل اتاق فکر برای تهیه محتوای جذاب، لزوم فعالیت خبرنگاران تخصصی و ارائه گزارش‌های پژوهشی را هم نباید از قلم انداخت.
ناصرکاوه، نویسنده پرکار و فعال رسانه‌ای:
برای نسل جدید از لوطی‌گری‌های رزمنده‌ها بگوییم
سخت‌ترین کار، تولید محتوای خوب و جذاب برای نوجوان و جوان امروزی است. به‌نظرم اگر با زبان نرم و عامیانه سراغ آنها برویم و از ایثارگری روایت کنیم تا حد زیادی نتیجه می‌گیریم. مثل ضمیمه‌ای که همشهری با موضوع شهدای لوطی و توبه کرده تهیه کرده بود که به‌نظرم افراد زیادی با آنها ارتباط برقرار کردند. این ضمیمه نشان می‌داد که شهدا هم مثل همه ما انسان‌های زمینی بودند و سر بزنگاه توبه کردند و برای دفاع از وطن و حمایت از دین از جان خود گذشتند.
تهیه دایره‌المعارف حوزه پایداری
معتقدم تربیت نسلی از مدافعان حرم، حاصل نگارش مطالب پایداری و ساخت فیلم‌های این حوزه بوده است. گرچه ایرادات و پراکنده‌کاری‌هایی بوده اما در نوع خودش اثر داشته. پیشنهاد می‌کنم یک دایره‌المعارف از شهدا، جانبازان و راویان جنگ تهیه و اسامی را به‌صورت موضوعی تفکیک کنید. در این صورت اگر خواستید برای موضوعی گزارشی تهیه کنید دست‌تان باز است.
از فضای مجازی غافل نشوید
قبول کنید که بسیاری از ما بیشتر از خواندن روزنامه و کتاب با فضای مجازی در ارتباطیم. پس برای تولید محتوا در فضای مجازی یک تیم حرفه‌ای تشکیل دهید. من چند سالی است که در فضای مجازی فعال بوده و ادمین بسیاری از کانال‌ها و گروه‌ها هستم. مطالب حوزه پایداری را کوتاه و با مناسبت‌های روز با متن جذاب منتشر می‌کنم.
با طنز سراغ برخی موضوعات برویم
می‌شود با زبان طنز برخی روایت‌ها را به مخاطب منتقل کرد. من خودم تجربه نگارش کتاب دفاع‌مقدسی در قالب طنز را دارم و استقبال خوبی هم شده است. صدا و سیما انبوه تولیدات دارد اما در زمینه طنز باید بهتر ورود کند. روزنامه چه در نسخه چاپی چه آنلاین می‌تواند هر روز شهیدی را با یک کلیپ، موشن یا تیزر در فضای مجازی معرفی کند. اگر با زبان عامیانه یا موضوعات طنز باشد هم بد نیست.
نقشه راه و قرارگاه مرکزی نیاز است
الان در جنگ روایت‌ها هستیم و این جنگ یک قرارگاه مرکزی می‌خواهد. مثل زمان جنگ تحمیلی که شهید حسن باقری مسئول اطلاعات شد و مسیر کل جنگ تغییر کرد. باید چشم‌انداز و افق میانی داشته باشیم. در پایان تأکید می‌کنم الگوپذیری از سبک زندگی شهدا راهگشاست و باید برای آن سرمایه‌گذاری کرد.
سردار علی‌محمد نائینی، رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس
مقابله با روایت‌سازی دروغ
گاهی روایت‌های مختلف با تحریف اتفاقات جنگ تحمیلی نقل می‌شود. اینکه چطور می‌توان صحت و سقم روایت‌های شفاهی مصاحبه‌شونده‌ها را بررسی کرد مهم است. باید از جنبه‌های گوناگون دفاع‌مقدس، روایت درست و واقعی را تبیین کرد. تاریخ شفاهی فرماندهان به‌عنوان یک منبع منحصربه‌فرد در پژوهش‌های دفاع‌مقدس، گنجینه ارزشمند و بی‌مانند اسناد است. گنجینه اسنادی و روایت شفاهی فرماندهان به‌طورقطع، مبنایی برای اعتبارسنجی روایت‌های دفاع‌مقدس است. در مقابل روایت‌سازی با اغراض سیاسی و روایت‌سازی از روی غفلت و فراموشی این گنجینه، نقش بازدارندگی دارد. جهاد تبیینی که مقام معظم رهبری فرمودند، امروز کلیدی‌ترین میدان جنگ و نبرد است و چون ما با جریان تحریف مواجه هستیم، این جریان پایان ندارد و بسیار فعال است. حضرت‌آقا فرمودند تک‌تک روزهای دفاع‌مقدس یوم‌الله بود یا همه شب‌های کربلای۵شب‌های قدر بود، همه آنها یوم‌الله بود و در جنگ نرم تحریف اینها هدف قرار می‌گیرد.
عبدالله گنجی، روزنامه‌نگار و کارشناس رسانه
از معرفی الگوهای انسان‌ساز تا مقایسه جنگ‌های ایران
مهم‌ترین نکته‌ای که در روایتگری ایثار مطرح است حرف زدن از مواردی است که برای الگوسازی دست یافتنی هستند. ما گنجینه‌ای چون دفاع‌مقدس برای الگوسازی و الگوگیری داریم اما نکته اینجاست که این الگو باید دست یافتنی به مخاطب و به‌ویژه نسل جوان منتقل شود. به‌عنوان مثال الگوهای عملی و شهدایی که مرگ آگاه بوده یا زندگی عرفانی داشتند مثل شهید چمران و حاج قاسم یا شهید محمد حسین یوسف الهی که سردار سلیمانی وصیت کردند کنار آن شهید به خاک سپرده شوند. این الگوها دست‌یافتنی، باورپذیر، جذاب، آدم‌ساز و هویت سازند. یا معرفی شهدایی که زندگی‌های سختی داشتند و برعکس شهدایی که زندگی‌های مرفه داشتند و خانواده‌های ثروتمند آنها حاضر بودند امتیازهای خاص به او بدهند که جبهه نرود یا امکان تحصیل در خارج از کشور داشتند و حتی عده‌ای در دوران جنگ تحمیلی، از تحصیل در بهترین رشته‌های دانشگاهی از خارج خودشان را برای دفاع به ایران رساندند. نکته دوم پاسخ به شبهات است. این نسل بعد از ۴ دهه از جنگ نگاه متفاوتی به جنگ داشته و دستگاه معرفتی آنها دگرگون شده است. نگاهی بعضا منفعت‌طلبانه و سودآور به موضوعات دارد و اگر به شبهات این نسل پاسخ داده شود خوب است. کتاب‌های جدید و خوبی هم در زمینه پاسخ به شبهات منتشر شده است. پیشنهاد دیگر مقایسه جنگ تحمیلی با جنگ‌های ۲۰۰ سال اخیر ایران است. در این ۲ سده ایران جنگ‌های زیادی با کشورهای مختلف ازجمله روسیه، عراق و... داشته است. نتایج این جنگ‌ها، دستاوردهای سیاسی و نحوه مواجهه مردم بسیار مهم است که باید با دفاع‌مقدس مقایسه و به مخاطب ارائه شود.
سردار محمدقاسم ناظر، مدیرعامل پیشین موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس
روایت صحیح برای رفع شبهه و ابهام
بسیاری از مسائل اگر به قاعده و در چارچوبی منطقی و عقلانی طرح و بسط شوند، پاسخ متناسب و صحیح را نیز در خود مستتر دارند، پژوهشگر و جوینده‌ای که به‌دنبال پاسخ است، تنها کافی است صورت‌بندی معقول و مناسبی از مسئله داشته باشد. سؤالات و شبهاتی که پیرامون انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس مطـرح می‌شـوند نیـز از ایـن قاعـده مسـتثنا نیسـتند. امـا آنچـه در جبهـه مقابـل انقلاب اسلامی عموما با قصد و غرض و از طریق جریان مثلا آزاد اطلاعات و اخبار توسط رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به مخاطب القاء می‌شود، بیش از اینکه بنای پاسخ به سؤال و رفع شبهه و گشودن گره‌ای از ذهن مخاطب را داشته باشد، با دست بردن در روال منطقی طرح سؤال، پاسخ را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد و مخاطب را سرگردان‌تر از قبـل می‌کند. تأکید عقلای جامعه بر روایت صحیح و دست اول از انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس که این اواخر با عنوان جهاد تبیین از آن یاد می‌شود، در واقع ایجاد جریانی است برای مقابله باهمین جریان معوج.
یحیی نیازی، نویسنده و پژوهشگر دفاع‌مقدس:
پاسخ به شبهات برای مخاطب امروزی جذاب است
مهم‌ترین مسئله ما در انتقال پیام شناخت مخاطب و توجه به ذائقه امروزی اوست. اگر ما این شناخت را داشته و با این ذائقه ارتباط برقرار کنیم، می‌توانیم محتوای غنی‌تر و جذاب‌تری تولید کنیم. امروز با نسل جدیدی روبه‌رو هستیم که دارای ویژگی‌های خاصی هستند. این نسل کم‌حوصله و پرمشغله است و البته پرسشگر. اگر به همین ۳ مؤلفه و مؤلفه‌های شبیه این نگاه کنیم، مسیر ما برای تولید محتوای جذاب‌تر باز می‌شود. مخاطب ما مخاطبی است که به کارهای طولانی توجهی ندارد؛ سریع می‌خواهد اصل مطلب را بگیرد حتی اگر کاذب باشد. نسل به‌اصطلاح Z امروزی مشغله‌های زیادی برای خودش ایجاد کرده و در عصر انفجار اطلاعات زندگی می‌کند و چیستی و چرایی هر مطلب را از منتشرکننده آن می‌پرسد. بنابراین محتوایی مناسب خواهد بود که بتواند متناسب با این ذائقه و این شرایط تولید شود. ما باید بتوانیم لابه‌لای این همه اطلاعاتی که به آنها داده می‌شود، اطلاعات جذاب به او بدهیم. هم چنین همشهری می‌تواند در یک ستون یا صفحه پایداری با کمک کارشناسان و پژوهشگران این حوزه به شبهات پاسخ دهد. در سال‌های اخیر شبهات، ابهامات و تحریف‌های بسیاری مطرح شده که نیاز است با صداقت و اطلاعات درست به مخاطب توضیح داده شود. پاسخ به شبهات یکی از جذاب‌ترین موضوعاتی است که اگر شروع و سلسله مباحثی به مخاطب منتقل شود، می‌تواند جریان‌ساز و پرمخاطب شود. اساسا در روایت ماجراها هرقدر صداقت و شفافیت بیشتر باشد، بهتر است. دفاع‌مقدس وقایع قابل‌ملاحظه‌ای دارد و اتفاقات مهم و تأثیرگذاری در آن رخ داده است و باید واقعیت‌ها را همانگونه که هست، به مخاطب منتقل کنیم؛ بی‌آنکه بخواهیم از غلو، تحریف و جابه‌جایی موضوعات استفاده کنیم. به این صورت حتما جذاب‌تر خواهد بود.
میثم رشیدی مهرآبادی، سردبیر ماهنامه خیمه و ضمیمه «قفسه کتاب» :
جذاب و کوتاه روایت کنیم
جذابیت همواره مورد توجه رسانه‌ها بوده و هست و هر رسانه‌ای مبتنی بر آموزه‌های خود، تلاش می‌کند در قالب‌ها و فرم‌های جدید، جذابیت را ایجاد کند اما در حوزه پایداری فارغ از جذابیت، صحت اطلاعات داده شده از اهمیت بیشتری برخوردار است. جنگ نرم دشمن، موضوعات مقاومت و پایداری را نشانه گرفته و مخاطب، قبل از جذابیت به صحت آنچه به او ارائه می‌شود نگاه می‌کند و هر گفته‌ای را به راحتی نمی‌پذیرد. بعد از موضوع مهم صحت اطلاعات، جذابیت، اهمیت پیدا می‌کند و باید فعالان رسانه برای پیدا کردن بهترین و مؤثرترین راه‌های ایجاد جذابیت، تلاش کنند. کوتاه‌گویی و پرهیز از اضافات، مهم‌ترین عامل در ایجاد جذابیت در تولیدات رسانه‌ای است.
استمرار و نظم در انتشار
در حوزه مقاومت و پایداری، انتشار روزانه صفحه مقاومت در روزنامه همشهری، اقدام شایسته‌ای بود که متأسفانه ادامه پیدا نکرد. استمرار ارتباط با مخاطب در این حوزه مهم است که همشهری توانسته بود این ارتباط را روزانه و مستمر کند که در تاریخ مطبوعات، بی‌مانند بود اما متأسفانه این روند تحسین‌برانگیز ادامه پیدا نکرد. اما در شرایط جدید هم استمرار هفتگی ارتباط با مخاطب، مهم است و اینکه مخاطب بداند دقیقا در چه روزهایی و در چه صفحه‌ای می‌تواند مطالب مورد نظرش را بیاید.
انتخاب سوژه مهم و قالب جذاب
کار ویژه یک رسانه در حوزه انتخاب سوژه، رفتن سراغ افراد و سوژه‌هایی است که بقیه به‌خاطر گمنام بودنشان سراغ آنها نمی‌روند. همشهری رسانه‌ای فراگیر است که می‌تواند برای نخستین بار، افراد را به مخاطب بشناساند و به همین میزان می‌توانید از چهره‌های معروف فاصله بگیرید. فرم گرافیکی همواره کمک شایانی به دیده شدن مطالب دارد و باکس‌های مختلف و کوچک، چشم را به خوبی در دیدن و خواندن مطالب، همراهی می‌کند. بی‌شک هنوز هم قالب‌های گفت‌وگو و گزارش در رسانه‌ها خواندنی هستند و تنظیم هنرمندانه و روان مطالب می‌تواند به خوانده شدنشان کمک کند.
تبلیغ در فضای مجازی
موضوع بعدی، تبلیغ این صفحات در فضای مجازی است. یعنی تولید صفحه‌ای موفق در حوزه پایداری و مقاومت را باید بعد از انتشار در شبکه‌های اجتماعی و همه بسترهای موجود، تبلیغ کرد تا دیده شود. این تبلیغ، اقدامی است که متأسفانه در بسیاری از رسانه‌ها دیده نمی‌شود. کیو آرکد هم ازجمله نخستین اقدامات رسانه‌های مکتوب است.
رضا شاعری، نویسنده و فعال رسانه‌ای
شهدا را دست نیافتنی معرفی نکنیم
یکی از روش‌ها در مسائل تربیتی و آموزش نوجوانان، معرفی الگوست. روایت و خوانش زندگی شهیدانی که با ضمیری پاک زندگی‌ای در مسیر صلاح داشته‌اند، بی‌شک می‌تواند در انتخاب مسیر درست برای نسل جوان مؤثر باشد. البته تمام وجوه زندگی شهیدان باید مطرح شود و آنها را دست‌نیافتنی معرفی نکنیم. در تاریخ هر مرز و بوم، چهره‌هایی وجود دارند که نام آنها در شمار برجستگان تاریخ ثبت شده است، بعضی از این نام‌ها در روایت تاریخ فرهنگ و اندیشه و حماسه جوامع به‌گونه‌ای مطرح هستند که به راستی فهم و درک هویت تاریخی و فرهنگی هر جامعه بدون آنها ممکن نیست، درست همین اهمیت در خور توجه است که شناخت این چهره‌ها را امری لازم می‌سازد.
نظر شما