پانکراس (لوزالمعده) و کبد، نقش مهمی در هضم و متابولیسم مواد غذایی به‌عهده دارند. کبد بزرگ‌ترین غده بدن است و 2 لوب اصلی (راست و چپ) دارد. کبد کارخانه شیمیایی بدن است و بسیاری از اعمال پیچیده شیمیایی را که برای ادامه زندگی ارزش حیاتی دارند، انجام می‌دهد.
نقش کبد در حذف مواد و سموم اضافی حاصل از سوخت‌و‌ساز مواد غذایی بسیار حیاتی است. کبد بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن است و نقش مهمی در تنظیم پدیده‌های حیاتی بر عهده دارد. وزن کبد در بالغین حدود 5/1 تا 5/2 کیلوگرم است.
در قسمت فوقانی کبد عضله دیافراگم قرار دارد. خون‌رسانی به کبد بسیار زیاد است و به آن «جگر سیاه» نیز گفته می‌شود. گرچه پزشکان در معاینه، متوجه برخی از تغییرات در اندازه کبد می‌شوند، ولی در اکثر موارد استفاده از سونوگرافی ضروری است.
چاقی، تا ۲۶ درصد بیماری کبد چرب را افزایش داده است. این در حالی است که پیش از این، این بیماری ارثی بوده است.در کبد انسان 50هزار نوع آنزیم تولید می‌شود که یکی از آنها اینترفرون است و وظیفه آن مبارزه با ویروس است.
در کبد انسان سلول‌هایی به نام کوفلر وجود دارد که وظیفه آنها از بین بردن میکروب و ویروس‌هاست. کبد انسان محل ذخیره آهن و ضایعات غذایی است و با خوردن غذاهایی که ضررشان بیشتر از فواید آنهاست کبد را بیمار می‌کنیم و نمی‌تواند به وظیفه اصلی خود خوب عمل کند و انسان دچار انواع بیماری می‌شود.
منظور از کبد چرب، رسوب چربی (عمدتا از چربی‌های خنثی) در کبد است که پیدایش آن در افراد چاق، مبتلایان به دیابت و چربی خون بالا و بی‌تحرک، بیشتر دیده می‌شود. سوء‌تغذیه پروتئینی یا کاهش سریع وزن می‌تواند این عارضه را در پی داشته باشد.
این بیماری در40 تا 60 سالگی شایع است و در بیشتر موارد این عارضه بدون علامت است و پزشک در بررسی آزمایشگاهی یا سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن که به‌علل دیگر انجام می‌شود، متوجه آن می‌شود.
فرد به‌ندرت از ضعف و خستگی و احساس سنگینی و فشار در ناحیه فوقانی و راست شکم شاکی است و به‌خصوص این علائم در مواردی که کبد چرب سریع ایجاد شده باشد، بیشتر بروز می‌کند.
چاقی عامل مهمی برای بروز بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات در فرد است؛ به همین دلیل برای پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری‌ها لازم است وزن خود را کاهش دهید.
در حالت عادی امکان رسوب چربی در کبد که یکی از ارکان مهم سم‌زدایی محسوب می‌شود وجود ندارد ولی اضافه‌وزن و چاقی از شاخص‌های اساسی تجمع و رسوب چربی در غده 5/1 کیلویی بدن (کبد) است.
چربی خون بالا، دیابت و مصرف برخی داروها مانند کورتون نیز از دلایل بروز بیماری کبد چرب است.
مشکلات کبد چرب
کبد فرد مبتلا به این عارضه در مقابل رسوب چربی از خود واکنش نشان می‌دهد که در درازمدت سبب آسیب کبد می‌شود.
شیوع این بیماری در زنان به‌علت کم‌تحرکی، بیشتر و در کودکان از شیوع کمتری برخوردار است و با افزایش سن و در گروه میانسالان به میزان مبتلایان افزوده می‌شود. با تخریب و ایجاد اختلال در عملکرد سم‌زادیی کبد، کارکرد بسیاری از اعضا و ارکان بدن ازجمله مغز، ریه، کلیه و سیستم انعقادی خون مختل می‌شود.
مهم‌ترین اصل برای درمان کبدچرب، برطرف کردن بیماری‌های زمینه‌ای ایجادکننده آن است. اگر پزشک تشخیص دهد که چاقی علت بروز بیماری است، فرد می‌تواند با کم کردن حداقل 5کیلوگرم از وزن خود، چربی کبد را کاهش دهد و حتی این بیماری را درمان کند.
افراد مبتلا به دیابت هم به‌دلیل مختل شدن متابولیسم چربی در بدنشان، مستعد این بیماری هستند که با تجویز داروهای مناسب بهبود می‌یابند. بسیاری از این بیماران با مصرف آنتی‌اکسیدان از جمله ویتامین E و مصرف داروی متفورمین، هم قند خونشان کنترل می‌شود و هم سوخت‌و‌ساز چربی در کبد آنها منظم می‌شود.
چاقی آفت سلامت است و برای کنترل آن و بسیاری از بیماری‌های دیگر باید الگوی تغذیه‌ای، از غذاهای پرکالری چرب و کم‌فیبر به سمت غذاهای سالم و تازه تغییر پیدا کند و ورزش و تحرک بدنی جزء برنامه روزانه افراد قرار بگیرد.
80درصد بیماری‌های عروق کرونر قلب، 90درصد موارد دیابت نوع 2، یک‌سوم سرطان‌ها و بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات دیگر با داشتن رژیم غذایی سالم، حفظ وزن در حد طبیعی و فعالیت بدنی مناسب و مستمر قابل پیشگیری است.
وظایف اصلی کبد
- متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی
- ذخیره و فعال کردن ویتامین‌ها و مواد معدنی
- تبدیل آمونیاک به اوره
- متابولیسم استروئیدها
- عمل کردن به‌عنوان یک صافی برای محافظت در برابر سیل مواد مضری که به خون سرازیر می‌شوند.
کبد صفرا تولید می‌کند. نمک‌های صفراوی برای هضم و جذب چربی و ویتامین‌های محلول در چربی استفاده می‌شوند و بیلی‌روبین- محصول نهایی انهدام گلبول‌های قرمز- در کبد ترکیب شده و از طریق صفرا دفع می‌شود.
چی بخوریم، چی نخوریم؟
غذاهای مضر: برای جلوگیری از آسیب‌دیدن کبدتان، از خوردن غذاهای زیر اجتناب کنید:
چای (انسان را دچار کم‌خونی می‌کند که حاصل خارج‌شدن یون‌های کلسیم از استخوان است.ایجاد سنگ‌های کلیوی، ساییدگی استخوان، دوبرابر شدن کار کلیه و.... نیز از دیگر مضرات آن است) سرخ‌کردنی، ادویه تند، غذاهای چرب و پرحجم، سیرداغ، پیازداغ، آب همراه غذا، ماست، دوغ همراه غذا، تخم‌مرغ، دارو، تنقلات‌شور، پفک، یخمک، روغن سرخ‌کردنی، شیرینی قنادی، غذای فریزشده، غذای زودپزشده، نمک زیاد، ترشیجات، رب، سس و...
غذاهای مفید برای کبد:آب (روزی 6 لیوان آب که حتما باید نیم ساعت قبل از غذا و دو ساعت و نیم بعد از غذا نوشیده شود)، میوه‌جات، لیموترش، هفته‌ای یک‌بار سوپ‌جو، روزی 3لیوان شربت عسل، ترشیجات طبیعی (مثل زرشک یا شاتوت که بهترین داروی هپاتیت است)، انواع مرکبات.
سیروز کبدی
نوعی بیماری مزمن کبدی است که به‌دلیل افزایش بافت فیبری، ساختمان طبیعی کبد نابود می‌شود و می‌تواند در نتیجه ابتلا به بیماری‌های کبدی مثل هپاتیتB، بیماری کبد الکلی (بیماری ناشی از مصرف زیاد الکل) و بیماری‌های خود ایمنی باشد.
در عارضه «سیروز کبدی» نسج کبد به‌طور کامل تخریب می‌شود که می‌توان یکی از دلایل آن را «کبد چرب» دانست که در افراد چاق در درازمدت اتفاق می‌افتد.
بیماری کبد چرب علامت و مشخصه خاصی ندارد و بیشتر افرادی که به آن دچار هستند، اطلاعی از بیماری خود ندارند و تنها گاهی با درد خفیف و مبهم در سمت راست و فوقانی شکم به پزشک مراجعه می‌کنند.
ساده‌ترین راه تشخیص کبد چرب انجام سونوگرافی از کبد است و انجام تست‌های کبدی هم برای بررسی علل افزایش آنزیم‌های کبدی به‌منظور جلوگیری از تخریب کبد ضروری است.
طبق تحقیقات انجام‌شده، در کشور ما مهم‌ترین دلیل افزایش آنزیم‌های کبدی، بیماری کبد چرب است که باید آن را کنترل کرد.
کبد قادر به تولید مجدد بافت خود است وجود 10 تا 20درصد از کل کبد برای ادامه حیات کافی است ولی با خارج کردن آن از بدن، مرگ در عرض24 ساعت اتفاق می‌افتد. کبد برای انجام بیشتر اعمال متابولیک بدن ضروری بوده و بیش از 500عمل مختلف را انجام می‌دهد.
تظاهرات بالینی سیروز
- سوء‌تغذیه
- جمع‌شدن آب در شکم (آسیت)
- آنسفالوپاتی کبدی
- تغییرات قند خون
تغذیه‌درمانی صحیح می‌تواند در کاهش بروز عوارض مؤثر باشد ولی دریافت کافی مواد مغذی به‌دلیل بی‌اشتهایی، تهوع و فقدان حس چشایی مشکل است.
تعداد وعده‌های غذایی بیشتر و کوچک‌تر، بهتر از 3 وعده غذایی تحمل می‌شوند. مکمل‌های مایع خوراکی نیز باید دریافت و تغذیه اضافی در بیماران مبتلا به سوء‌تغذیه و همچنین در افرادی که در معرض خطر عوارض کشنده بیماری هستند، در نظر گرفته شود.
علی دانشجو
