به‌نظر می‌رسد همین موضوع یکی از مهم‌ترین عواملی است که توجه برنامه‌سازان شبکه‌های مختلف سیما را هم به‌خود جلب کرده است اما اینکه این برنامه‌ها چقدر نیاز بیننده را پاسخ می‌دهد و بازخورد این برنامه‌ها چیست؟ موضوعی است که در این گزارش بررسی شده است.
در شرایطی که عده‌ای از کارشناسان معتقدند که بعضی از برنامه سازان تلویزیون برای جلب مشتری تلاش می‌کنند نه برای بالا بردن کیفیت برنامه‌هایشان، تهیه‌کنندگان برنامه‌های پزشکی از نگاه جدیدشان به اینگونه برنامه‌ها سخن می‌گویند. اشرف موسی‌خانی، نویسنده برنامه تصویر زندگی با تاکید بر اینکه بخش‌های پزشکی این برنامه با دیگر برنامه‌های تلویزیون متفاوت است، می‌گوید:«آنچه مسلم است در هر جامعه‌ای پیشگیری از درمان بیشتر اهمیت دارد، به همین دلیل سعی‌مان براین است که بدون مطرح کردن بیماری‌های مختلف، به موضوع سلامت نگاه مثبتی داشته باشیم.»
موسی‌خانی که مدتی به‌عنوان کارشناس ارزشیابی برنامه‌های گروه خانواده سیما فعالیت می‌کرده است در ادامه می‌گوید:«آشنا کردن مخاطب با اصول اولیه سلامت از نظر جسمی و روحی از مهم‌ترین اهداف برنامه تصویر زندگی است، زیرا با توجه به اینکه در بیشتر برنامه‌های پزشکی بیشتر بیماری‌ها و عوارض آن مطرح می‌شود عده‌ای از مخاطبان از این وضعیت ناراضی هستند و معتقدند احساس بیماری و کسالت در افراد ایجاد می‌کند.»
او درباره موضوعات پزشکی که در برنامه تصویر زندگی مطرح می‌شود‌می‌گوید:«برای انتخاب نوع مسائل پزشکی، در مرحله نخست نظر مخاطبان و پاسخگویی به نیاز‌های آنها اهمیت دارد. پرداختن به مسائل بهداشتی که در تقویم جای گرفته است مانند روز دندانپزشکی و روانشناسی هم در برنامه قرار دارد که بعداز بررسی‌های لازم توسط کارشناسان برنامه، موضوع با شورای سلامت سازمان در میان گذاشته می‌شود و پس از تایید، برنامه تهیه خواهد شد. البته اگر برنامه‌ای زمان پخش، مخاطبان بیشتری به‌خود جلب کند و تماس‌های تلفنی با برنامه افزایش یابد در برنامه‌های بیشتری به آن موضوع پرداخته می‌شود.»
طبق آماری که نویسنده برنامه تصویر زندگی ارائه می‌دهد پرداختن به مسائل روانشناسی مانند شاد زیستن، روابط درست همسران و رفتار درست با کودکان از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های بخش‌های پزشکی برنامه تصویر زندگی است، به همین دلیل در این برنامه به چنین موضوعاتی توجه ویژه‌ای دارند.
سلامت شهروندان مهم است
یکی از تخصصی‌ترین برنامه‌های پزشکی که مدتی است پا به عرصه تلویزیون گذاشته است برنامه پزشکی «سلامت باشید» است که روزی یک ساعت از شبکه 3 سیما پخش می‌شود. تهیه‌کننده این برنامه در این‌باره می‌گوید:«برنامه سلامت باشید تخصصی‌ترین برنامه سیما است که برای ارتقای سلامت جامعه و در سازمان صدا وسیما پیش‌بینی شده و نسبت به برنامه‌های پزشکی دیگر زمان زیادی در اختیار دارد.» علی زهرایی، با اشاره به سیاست‌های کلی شورای‌عالی سلامت هیأت دولت می‌گوید:«طبق تعهداتی که سازمان برای بالا بردن آگاهی مردم در زمینه سلامت دارد مسائل پزشکی طبق سیاست‌های این سازمان اولویت‌بندی می‌شوند و بعد از بررسی در شورای سلامت سازمان صدا و سیما به موضوعات به‌صورت جزئی پرداخته می‌شود.»
زهرایی در پاسخ به این سؤال که آیا در مطرح کردن مسائل پزشکی خط قرمزی هم وجود دارد؟ می‌گوید: «اولویت، سلامت شهروندان است و هیچ خط قرمزی در زمینه اطلاع رسانی وجود ندارد. اما نکته قابل تاملی که اینجا وجود دارد این است که نباید این اطلاع رسانی باعث ترس و اضطراب در میان مردم شود یا به گروه خاصی آسیب برساند. متأسفانه گاهی اوقات بعضی از نشریات به‌ویژه نشریات زرد درباره موضوعی بهداشتی یا پزشکی اطلاعات نادرستی در جامعه پخش می‌کنند طوری که باعث نگرانی مردم می‌شود.»
این تهیه‌کننده سیما با بیان اینکه در برنامه سلامت باشید از مجرب‌ترین و با تجربه‌ترین پزشکان استفاده می‌شود ادامه می‌دهد: «پزشکانی که در این برنامه از آنها استفاده می‌شود آن‌قدر با تجربه و شناخته شده هستند که نه با آمدن به این برنامه معروف می‌شوند و نه نگاه کاسب کارانه به مسائل پزشکی دارند.»
بدون شک بیشتر افرادی که در برنامه‌های پزشکی مسائل‌شان را مطرح می‌کنند شهروندانی هستند که در مراجعه حضوری به پزشکان مختلف بهبود نیافته‌اند و امیدوارند با مطرح کردن بیماری‌شان در این برنامه به نتیجه برسند، در حالی که در چنین برنامه‌هایی اطلاعات پزشک فقط به علائم ظاهری بیماری محدود است. زهرایی در این باره توضیح می‌دهد:«پزشکانی که در برنامه سلامت باشید حضور دارند بیمار را درمان نمی‌کنند بلکه به افراد مشاوره می‌دهند. البته شاید همین مطالب در روزنامه یا کتاب‌های تخصصی پزشکی نوشته شده باشد، اما با توجه به این رسانه دیداری تاثیر بیشتری دارد و مردم بیشتر اعتماد می‌کنند.»
از ویژگی‌های برنامه سلامت باشید، زنده بودن تماس‌های تلفنی است؛ به این صورت که مخاطب تا پایان زمانی که به او اختصاص دارد و پزشک به سؤالش پاسخ می‌دهد پشت خط تلفن می‌ماند تا اگر سؤال دیگری برای او پیش بیاید یا پزشک بخواهد برای تکمیل اطلاعاتش سؤال دیگری بپرسد، بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند.
به کجا چنین شتابان
این روزها علاوه بر رسانه‌های مختلفی که به‌صورت تخصصی به مسائل پزشکی می‌پردازند بخشی از برنامه تلویزیون و رادیو و حتی نشریات به مسائل پزشکی اختصاص پیدا کرده که در نگاه کلی قابل نقد نیست، اما رشد روزافزون آن خیلی از پزشکان را نگران کرده است. دکتر ملک منصور اقصی پرکردن وقت برنامه را یکی از اصلی‌ترین دلایل روی‌آوردن خیلی از برنامه سازان به برنامه‌های پزشکی می‌داند و معتقد است اکنون دیگر این برنامه‌ها به تکرار رسیده و بازخورد لازم را میان مخاطبان ندارند. این متخصص زنان‌و‌زایمان که در نوشتن نقد فیلم مجرب است در ادامه می‌گوید:«درست است که این برنامه‌ها برای بالا بردن اطلاعات عمومی مردم طراحی شده و این وضعیت در همه رسانه‌های دنیا مرسوم است، اما در این ابعاد گسترده در هیچ جای دنیا دیده نمی‌شود.»
اقصی، تکراری شدن را یکی از معضلات برنامه‌های پزشکی می‌داند و معتقد است تکرار بعضی از مسائل از اهمیت آن می‌کاهد و در نهایت به ضرر جامعه تمام می‌شود. این منتقد سینما در ادامه می‌گوید:«متأسفانه در موارد بسیاری مشاهده شده که تهیه‌کنندگان این برنامه‌ها برای حل معضل تکرار و ایجاد تنوع، مسائل جزئی و تخصصی پزشکی را که در دانشکده‌های پزشکی تدریس می‌شود، مطرح می‌کنند که این برای مخاطب عام نه تنها فایده ندارد بلکه او را دچار سر در گمی می‌کند.»
اطلاع رسانی ناقص درباره فعالیت‌های تخصصی که به‌صورت آزمایشی در کشورهای پیشرفته دنیا و ایران انجام می‌شود یکی دیگر از مسائلی است که اقصی به آن اشاره می‌کند:«گاهی اوقات همکاران جوان ما در برنامه‌های پزشکی، کارهای تخصصی را که به‌صورت آزمایشی در کشورهای پیشرفته دنیا یا حتی ایران در حال انجام است چنان معمولی و عادی مطرح می‌کنند که بینندگان فکر می‌کنند هم‌اکنون می‌توانند از این دستاوردهای پزشکی استفاده کنند، حتی از پزشک معالجشان می‌خواهند که آن آزمایش یا کار ویژه پزشکی را برای آنها انجام دهد در شرایطی که آن کار هنوز برای عموم قابل انجام نیست.»
انتقاد دیگری که اقصی از برنامه‌های پزشکی دارد، تجویز دارو و تاکید بر عوارض دارو‌ها است؛ «بدون شک بخشی از درمان بیمار به‌نظر طبیب درباره آن بیمار معین است و گاهی اوقات پزشک صلاح می‌داند که داروی خاصی را برای بیمارش تجویز کند یا او را از خوردن دارویی منع کند، اما بعضی از بیماران به تشخیص پزشکشان اعتماد نمی‌کنند و بر تجویز دارویی که در تلویزیون از آن نام برده شده تاکید دارند یا از خوردن بعضی از داروهایی که عوارض سوء آن را شنیده‌اند امتناع می‌ورزند در حالی که پزشک تلویزیون فقط شرح حال مریض را شنیده و هیچ اطلاع دقیقی از وضعیت او ندارد.» راهکاری که این پزشک برای حل این مشکلات ارائه می‌دهد استفاده از پزشکان با تجربه در برنامه‌های تلویزیونی است. او معتقد است پزشکانی که به این برنامه‌ها دعوت می‌شوند باید مسائلی را مطرح کنند که برای عموم مردم قابل درک باشد.
