آلودگی محیط و بالابودن ریسک عفونت‌های بیمارستانی صرف‌نظر از مشکلات هزینه‌ای از مهم‌ترین دلایل واهمه بیماران در مراجعه به مراکز درمانی است.
براساس آمارهای غیررسمی سالانه 12 تا 14 میلیارد تومان هزینه در کشور صرف عفونت‌های بیمارستانی می‌شود. این در حالی است که در کشور هنوز بیمارستان‌ها و مراکز درمانی‌ای وجود دارند که به شکل بسیار بدوی و ابتدایی به ضدعفونی وسایل خود می‌پردازند.
بنابراین رعایت اصول بهداشتی و ضدعفونی توسط پزشکان، پرستاران و کارکنان بیمارستان در بخش‌های مختلف بیمارستان به‌خصوص بخش‌هایی که امکان عفونت بالاست مثل اتاق‌های عمل، ICU، CCU، دیالیز و زایشگاه‌ها که شرایط خاص دارند و بیمارانی با شرایط ویژه و ضعف سیستم ایمنی قرار دارند، بسیار حائز اهمیت است.
رئیس اداره بیماری‌های منتقله از آب و مواد غذایی وزارت بهداشت، عدم‌رعایت بهداشت دست را شایع‌ترین و مهم‌ترین راه انتقال عفونت به کارکنان بیمارستان و بیماران عنوان کرد و گفت: بهترین عامل برای بهداشت دست، شست‌وشو با پاک‌کننده‌های با پایه الکلی است.
ریسک بالای محیط بیمارستان
دکتر محسن زهرایی که در کنگره کنترل عفونت‌ها سخن می‌گفت، سلامت بیمار را از‌جمله مباحث مهم عنوان کرد و با بیان اینکه معمولا بیماران از مراجعه به مراکز درمانی و بستری شدن واهمه دارند، گفت: علاوه بر آنکه مشکلات هزینه‌ای یکی از دلایل واهمه بیماران به مراکز درمانی است، مطالعاتی در خارج از کشور نیز نشان داده که محیط بیمارستان نیز از محیط‌های با ریسک بالاست؛ بنابراین در کنار تلاش‌های انجام شده در جهت سلامت بیمار، باید بتوان محیط امنی برای بیمار ایجاد کرد.
وی، عفونت‌های ناشی از مراقبت‌های بهداشتی درمانی را از جمله مباحث مطرح در بیمارستان‌ها عنوان کرد و افزود: طی سال‌های گذشته در جهت کاهش شیوع عفونت‌های بیمارستانی تلاش‌های زیادی صورت گرفته است که تشکیل کمیته‌های کنترل عفونت بیمارستانی در سطح دانشگاه‌ها، اختصاص ردیفی سازمانی به‌عنوان پست اختصاصی پرستار کنترل عفونت در مراکز بیمارستانی، تشکیل تیم‌های کنترل عفونت و حضور و فعالیت کمیته‌های کنترل عفونت بیمارستانی در فرم‌های ارزشیابی سالانه بیمارستان‌ها از‌جمله این اقدامات است.
دکتر زهرایی با تاکید بر لزوم برخوردار بودن از اعداد آماری به‌منظور بررسی فعالیت‌ها در زمینه کنترل عفونت‌های بیمارستانی، ادامه داد: جای چنین آماری در کشور ما خالی است.
اما در مجموع حدود 850 بیمارستان در کشور وجود دارد که سالانه حدود 6 میلیون بیمار روی حدود 110 هزار تخت بیمارستانی بستری می‌شوند و مدت اقامت‌شان در بیمارستان به‌طور متوسط حدود 3-2 روز است.
تخمین زده می‌شود که میزان عفونت‌های بیمارستانی در کشور حدود 8 درصد باشد. همچنین طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت میزان بروز عفونت بیمارستانی برای کشورهای مختلف بین 5 تا 25 درصد است.
دکتر زهرایی با اشاره به اجرای طرحی در 100 بیمارستان کشور به‌منظور بررسی میزان عفونت‌های بیمارستانی، ادامه داد: ایمنی تزریقات نیز یکی از اصول مهم است. بر این اساس چندین سال است که در ایران بحث استفاده از سرنگ‌های چند بار مصرف منسوخ شده است.
انجام اقداماتی اینچنینی و همچنین اجرای برنامه ایمن‌سازی برای پرسنل بهداشتی سبب شده که میزان بروز عفونت هپاتیت B در کشور کاهش یابد.
رعایت بهداشت دست
دکتر زهرایی رعایت بهداشت دست را از جمله مسائل مهم در عفونت‌های بیمارستانی عنوان کرد و ادامه داد: بهداشت دست ، تمامی موارد مانند شست‌وشوی دست با آب و صابون یا استفاده از محلول‌های با پایه الکلی را شامل می‌شود.
به‌دنبال اقدامات سازمان بهداشت جهانی در این زمینه، وزارت بهداشت ایران نیز در WHO تعهدنامه‌ای را امضا کرده که یکی از آیتم‌های این تعهدنامه آن است که با استفاده از راهنماهای سازمان جهانی بهداشت بتوان اقداماتی را برای ارتقای بهداشت دست در مراکز درمانی کشورانجام داد.
وی ادامه داد: بر این اساس طی یکسال گذشته فعالیت‌هایی در این زمینه شکل دهی شده و پکیج‌هایی نیز تعریف شده است. درصورت حمایت مالی وزارت بهداشت در سال‌جاری، این کمپین‌ها در بیمارستان‌های کشور اجرایی می‌شود.
هدف از اجرای آن نیز ترویج فرهنگ استفاده از مواد شوینده است؛ چرا که در بسیاری از مراکز درمانی حتی در کشورهای توسعه یافته میزان رعایت بهداشت دست توسط پرسنل بیمارستانی بسیار پایین است.
دکتر زهرایی به ایسنا گفت: براساس بررسی‌های انجام شده در کشور، شایع‌ترین عفونت به دست آمده UTI است که حدود یک سوم کل عفونت‌های ثبت شده را شامل می‌شود.
یک علت این امر شاید آن باشد که علائم آن راحت‌تر ظاهر می‌شود. کمترین میزان بروز عفونت نیز مربوط به« Blood Stream Infection » است.
10 هزار و 680 عفونت بیمارستانی
وی با اشاره به مرور اطلاعات عفونت طی حدود یکسال در 100 بیمارستان نسبتا بزرگ کشور با حدود یک میلیون و 800 هزار مورد بستری، خاطرنشان کرد: براین اساس حدود 10 هزار و 680 عفونت بیمارستانی ثبت شد.
براساس مطالعات انجام شده، در بخش NICU و در بخش کودکان، عفونت Blood Stream Infection شایع‌ترین عفونت است که معمولا عفونت‌های بسیار شدیدی هستند.
اما در دیگر گروه‌های سنی، عفونت‌ها متفاوت می‌شوند. در سنین بالای 65 سال نیز عفونت UTI شایع است. در مجموع در بخش‌های مختلف بیمارستانی شیوع عفونت‌های مختلف متفاوت است.این چنین اطلاعاتی برای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری بسیار مؤثر است.
دکتر زهرایی با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد میزان بروز عفونت‌ها در گروه‌های سنی کودکان و سالمندان بالاتر از دیگر گروه‌های سنی باشد، ادامه داد: بنابراین در ارائه خدمات به این گروه‌ها باید احتیاط بیشتری کرد تا به عفونت ثانویه در بیمارستان مبتلا نشوند.
دکتر زهرایی با اشاره به بحث گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی در مراکز بیمارستانی در سطح کشور، افزود: براساس مطالعه‌ای در ژنو دلایلی مانند خشکی دست، فراهم نبودن امکانات شستشوی دست، نبودن حوله و نیاز داشتن به دستمال‌های یک‌بار مصرف و نبود نیروی کافی از جمله دلایل پایین بودن رعایت بهداشت دست در مراکز درمانی است.
در این مطالعه بهترین عملکرد را پرستاران داشته و پزشکان رفتار ضعیف‌تری در بهداشت دست داشتند. بنابراین رعایت بهداشت دست در موقعیت‌های مختلف باید مورد تشویق قرار گیرد.
کنترل عفونت‌ها
عفونت‌های ادراری به‌علت مناسب نبودن روش‌های ضدعفونی در هنگام قرار دادن سوند و کافی نبودن مراقبت در هنگام گذاشتن سوند ایجاد می‌شود و مسئله ایجاد عفونت نه تنها باعث افزایش میزان مرگ و میر شده بلکه منجر به افزایش هزینه‌ها نیز می‌شود.
با افزایش پیچیدگی مراقبت‌های پزشکی و افزایش تعداد بیمارانی که به عمل تهویه مکانیکی و پیوند اعضا نیاز دارند، حساسیت آنها به عفونت بیشتر شده و بالطبع نیاز به رعایت اصول خاص جهت کنترل عفونت‌هاست.
خیلی از عوامل احتمال بروز همه عفونت‌های بیمارستانی را افزایش می‌دهند مانند تشدید بیماری، تضعیف سیستم ایمنی، افزایش سن، سوء تغذیه و اعمال جراحی و از طرفی عوامل دیگری هم هستند که باعث بروز عفونت‌های خاص می‌شوند به‌عنوان مثال تهویه مکانیکی خصوصاً احتمال پنومونی را افزایش می‌دهد. همچنین در بیماران بستری در بخش ICU شدت بیماری نقش مهمی در احتمال بروز عفونت بیمارستانی دارد.
گفتنی است بهترین راه برای پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی شامل: مبراسازی از آلودگی، ضدعفونی کردن، استریل کردن، ایزوله کردن، مراقبت از کارکنان بیمارستان، نقشه ساختمانی و آنتی‌بیوتیک‌هاست.
متأسفانه بسیاری از پزشکان هنوز فرق ضدعفونی و استریل را نمی‌دانند و تنها به ضدعفونی وسایل اکتفا می‌کنند در حالی که متخصصان توصیه می‌کنند برای افزایش درصد گندزدایی بهتر است وسایل و ابزار قبل از استریل کردن تمیز و ضدعفونی شود و بعد آنها را استریل کرد.
