در تازه‌ترین تحول، اوپک در بولتن آماری خود در سال 2008 اعلام کرد که ذخایر نفتی کشور ونزوئلا با 73 درصد رشد در سال 2008 به نسبت سال 2007 میلادی به بیش از
172 میلیارد بشکه رسیده است.
این میزان رشد در ذخایر نفتی اثبات‌شده اوپک در طول یک سال نزد کشورهای عضو اوپک، تعجب‌برانگیز و مبهم به‌نظر می‌رسد، چرا که اگر اوپک ادعای ونزوئلا را به‌طور رسمی تایید کند، این کشور پس از عربستان سعودی در رتبه دوم و بالاتر از ایران قرار می‌گیرد و ممکن است سهم بیشتری در تولید نفت از سبد نفتی اوپک به ونزوئلا داده شود.
اما در تحولی دیگر، دولت عراق از 9 تیر ماه همزمان با خروج نیروهای نظامی آمریکا از خاک این کشور، با اعلام نتایج دورنخست مناقصه‌های نفتیاش، گام نخست را برای توسعه میدان‌های نفتی برای افزایش سطح تولید نفت را برداشت. هرچند تولید نفت عراق هم‌اینک در سهمیه اوپک لحاظ نمی‌شود اما این کشور عضو اوپک بوده و افزایش میزان تولید نفت این کشور تهدیدی بالقوه برای ایران است. آیا با روند کنونی سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نفت ایران و شدت مصرف منابع انرژی هیدروکربوری حفظ جایگاه دوم کشور در اوپک آسان خواهد بود؟
10 تا 14 سپتامبر 1960 میلادی در شهر بغداد، 5کشور ایران، عراق، عربستان سعودی، ونزوئلا و کویت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) را پایه‌ریزی کردند و اکنون با عضویت کشورهایی چون اکوادور، لیبی، قطر، الجزایر، آنگولا، نیجریه و امارات متحده عربی، جشن 50 سالگی اوپک در راه است اما رقابت بین مؤسسان اصلی برای حفظ و تقویت قدرت خویش همچنان پابرجاست و حتی می‌تواند برای تداوم سیاست‌های حفظ قیمت و بازار نفت، این رقابت در صورتی که شدت بگیرد، تهدید‌کننده باشد. اوپک در 4سال اخیر با یکی از اعضای خود وداع کرد و ورود عضو جدید را به جمع خود جشن گرفت.
14 دسامبر 2006 میلادی در پی درخواست کشور آفریقایی آنگولا برای عضویت در اوپک، نشست وزیران نفت اوپک (نشست 143) در شهر ابوجای نیجریه با عضویت این کشور در اوپک موافقت کرد. اما سپتامبر سال گذشته اندونزی پس از 46 سال عضویت از اوپک خارج شد و اعضا اعلام کردند با تأسف بسیار زیاد با درخواست اندونزی برای خروج از این سازمان موافقت می‌کنیم و امیدوار هستیم که این کشور باز هم به اوپک ملحق شود.
در4سال گذشته اوپکی‌ها به‌دلیل افزایش بهای نفت خام در بازارهای جهانی درآمد خوبی به جیب زده‌اند اما افزایش میزان تولید غیراوپکی‌ها در نتیجه سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفتی جدید خارج از اوپک نگرانی‌ها را تشدید کرد.
اما اکنون رقابت بر سر منابع انفرادی اعضا می‌تواند همگرایی اعضا و وحدت موجود را به خطر اندازد. آیا رقابت عراق و ونزوئلا با ایران از یک جنس بوده یا پشت پرده خبری است که ایران از آن بی‌خبر است؟
تکاپو برای افزایش تولید
ایران مصمم است تا سقف تولید روزانه نفت خام خود را از 4/3میلیون بشکه به 4/5میلیون بشکه تا پایان برنامه پنجم توسعه یعنی سال 1393 هجری خورشیدی برساند. از سوی دیگر عراق نیز با شدت بخشیدن به روند مناقصه‌های نفتیاش و تشویق شرکت‌های بزرگ نفتی برای سرمایه‌گذاری روی میدان‌های قدیمی و نیز حوزه‌های نفتی دست نخورده می‌خواهد تا سقف تولید نفت خود از میزان روزانه 2میلیون و400هزار بشکه نفت خام به بیش از 4میلیون بشکه نفت طی 5سال آینده افزایش دهد. از سوی دیگر ونزوئلا نیز می‌کوشد تا با تعیین محدوده قیمت بالا در اوپک، سرمایه‌گذاری روی چاه‌های نفتی سنگین خود را توجیه‌پذیر کند. این آرزوهای سه‌گانه در بستر اوپک نشان از رقابت سخت دارد و باید دید در 60سالگی اوپک قدرت‌ها جابه‌جا خواهند شد یا خیر؟
ایران در جست‌وجوی سرمایه
ایران برای حفظ قدرت خود در تولید نفت اوپک دست‌کم به‌دنبال این است که پس از عربستان سعودی بین 13 تا 17درصد از سهمیه تولید را در اختیار بگیرد و برای همین افزایش سقف تولید از 4/3میلیون بشکه نیازمند سرمایه‌گذاری‌های زیاد روی چاه‌های نفتی و به ویژه در میدان‌های مشترک است، برآوردهای رسمی نشان می‌دهد ایران دست‌کم تا 5سال آینده برای حفظ جایگاه خود در اوپک باید سقف تولید خود را روزانه به بیش از 4/5میلیون بشکه برساند.
جدی‌ترین و نزدیک‌ترین تهدید در زمینه افزایش تولید برای ایران در اوپک عراق است. برنامه کلی دولت عراق این است که تا 10سال آینده تولید خود را به روزانه 6 میلیون بشکه در روز افزایش دهند. البته ایران با تهدیدهای داخلی ناشی از افزایش جمعیت و کاهش درآمد سرانه ناشی از صادرات نفت‌خام از یک سو و افزایش میزان مصرف داخلی نفت خام و فراورده‌های نفتی از سوی دیگر مواجه است.
چاه‌های نفتی در حال بهره برداری ایران هم‌اکنون نیمه دوم عمر خود را می‌گذرانند و تازه‌ترین اظهارات مقام‌های رسمی وزارت نفت ایران حکایت از آن دارد که نفت ایران 86 سال دیگر تمام می‌شود. البته پیش‌فرض‌های دیگری هم مطرح است اما مهم این است که روند کنونی سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی نفت و گاز و شدت مصرف داخلی می‌تواند به رقبا کمک کند تا راه را برای تسخیر جایگاه ایران در اوپک هموارتر ببینند. آیا ایران روزی ناچار خواهد شد مانند اندونزی راه خروج از اوپک را به‌دلیل اینکه نفتی برای صادرات نخواهد داشت، در پیش بگیرد؟ این ایده بدگمانانه البته دور از ذهن نیست!
عراق، زخمی جنگ و اشغال
دولت عراق با اقتصادی ناشی از 3 جنگ تحمیلی علیه ایران، جنگ با کویت و سرانجام اشغال سرزمین از سوی آمریکا و متحدان غربی‌اش اکنون در بستر سخت بیماری افتاده است و داروی نجات‌‌اش درآمدهای نفتی است. دولت نوری‌المالکی تلاش دارد تا با حفظ حسین‌الشهرستانی در مقام وزارت نفت در برابر فشار پارلمان، راه را برای ورود هرچه سریع‌تر شرکت‌های نفتی معتبر دنیا باز کند. البته خودمختاری کردستان عراق و سلطه آنها بر بخشی از چاه‌های نفتی بر دوش دولت عراق سنگینی می‌کند. با این وجود دور نخست مناقصه نفتی عراق برای توسعه یکی از میدان‌های امن و البته پر نفت این کشور یعنی رمیله برنده‌ای انگلیسی داشت و غول نفتی انگلیس یعنی بریتیش پترولیوم رهبری کنسرسیوم نفتی با مشارکت یک شرکت چینی را بر عهده گرفت.
این پایان راه نیست، چرا که دولت عراق و مسئولان وزارت نفت این کشور در حال تدارک دور دوم مناقصه نفتی‌اند و شرکت‌های نفتی برای در اختیار گرفتن این میدان‌ها به آینده چشم دوخته‌اند و با لابی دولت‌های تابعه خود تلاش دارند از میدان‌های مهجور، نیمه تمام و فرسوده و البته برخی منابع دست نخورده نفت و گاز عراق بی‌نصیب نمانند. چالش دیگر بین ایران و عراق، رقابت بر سر تولید نفت بیشتر البته معطوف به میدان‌های نفتی مشترک بین دو کشور هم می‌شود اما روشن است که در میدان رقابت، هرکس به‌دنبال منافع خود می‌رود. آیا نتیجه این رقابت برد- برد به نفع 2کشور خواهد بود؟
ونزوئلا مشکوک است
دولت هوگو چاوز رئیس‌جمهوری ونزوئلا در سال‌های اخیر، سیاست مبهم و البته مشکوکی را در قبال اوپک و همگرایی منافع جمعی درپیش گرفته است. افزایش 73درصدی ذخایر نفتی این کشور در کمتر از یک سال در سایه سکوت اعضای اوپک البته معنادار است تا آنجا که محمد‌علی خطیبی طباطبایی نماینده ایران در هیات عامل اوپک با طرح ابهام‌ها و پرسش‌هایی اظهار داشته است که هرچند ونزوئلا دارای ذخایر نفت فوق سنگین عظیمی است اما ذخایر فوق سنگین در محاسبات ذخایر اوپک گنجانده نمی‌شود و اگر قرار است نفت غیرمرسوم در محاسبات اوپک منظور شود چرا تاکنون این کار را نکردند؟
او می‌گوید: همه چیز پشت صحنه‌ای دارد اما ما از آن بی‌خبریم چرا که اوپک استانداردهای کنونی را زیر پا گذاشته است که می‌تواند دلایل سیاسی داشته باشد اما در این زمینه نمی‌توانیم نتیجه قطعی را بگوییم و باید پیگیری کنیم. سیاست‌های پنج‌گانه هوگو چاوز در قبال اوپک مبنی بر گفت‌وگو با اعضای اوپک، بهبود وضعیت ونزوئلا، تقویت اوپک؛ حمایت و دفاع از بهای نفت و تحکیم روابط ونزوئلا با کشورهای مسلمان و عرب، قابل تامل است چرا که به‌نظر می‌رسد ونزوئلا تلاش دارد با نهادینه‌کردن سیاست خود مبنی بر تعیین محدوده قیمت بالای 60 دلار، راحت‌تر برای توسعه میدان‌های نفتی سنگین خود توجیه فنی و اقتصادی پیداکند.
این سیاست چاوز البته خوشایند ایران نیز هست چرا که وابستگی 60 درصدی بودجه عمومی کشور به درآمدهای ارزی با نفت کمتر از 50 دلار نه تنها دردسر‌آفرین خواهد بود بلکه می‌تواند روند سرمایه گذاری‌ها را دچار مشکل سازد اما اختلاف مبنا بین ایران و ونزوئلا بر سر این است که اولا این کشور با مشکلات ناشی از تحریم‌های سیاسی و تجاری در جذب سرمایه‌گذاری‌های نفتی مواجه نیست و دیگر اینکه سهم اندکی از نفت خام تولیدی ونزوئلا بر عکس ایران در داخل مصرف می‌شود. رقابت 3 کشور از 5کشور بنیان‌گذار اوپک در آستانه جشن 50سالگی این سازمان چه نتیجه‌ای در آینده به‌دنبال خواهد داشت؟ آیا قدرت‌ها جابه‌جا می‌شود؟
جدول زیر برگرفته از آخرین بولتن آماری اوپک درباره ذخایر اثبات شده نفتی 5عضو مؤسس اوپک است که دورنمای ظرفیت‌های بنیانگذاران اوپک را نشان می‌دهد.
