به گزارش همشهری آنلاین روزگاری که او به سراغ هنر زره‌بافی رفت، هنوز این هنر این قدر غریب نیفتاده بود. حالا استاد محمداسماعیل حسنی با نیم قرن تجربه زره‌بافی، لقب تنها زره‌باف استان قزوین را دارد که به عشق زنده نگه‌داشتن لباس‌های تعزیه چراغ کارگاه را روشن نگه داشته است.
زره‌بافی و تعزیه
محرم که از راه می‌رسد، انگار رفت و آمد به کارگاه استاد محمد اسماعیل حسنی هم بیشتر می‌شود. برخی برای تماشای زره‌ها و کلاهخودهایی که بافته به کارگاه می‌آید و برخی دیگر برای نمایش تعزیه زره یا کلاهخود سفارش می‌دهند.
او به همشهری می‌گوید: «هنر زره‌بافی کاربرد خاصی دارد و به دنبال آن مشتری خاص. هنر زره‌بافی در سال‌های اخیر بیشتر برای لباس‌ها و تن‌پوش‌های افرادی که آیین تعزیه اجرا می‌کنند، استفاده می‌شود.» زره‌ها و کلاهخودهای او راهی استان‌های دیگر هم می‌شود.
حسنی معتقد است این روزها درآمد کارگاهش بیشتر از تعمیرات می‌گذرد تا سفارش زره و کلاهخود. او ادامه می‌دهد: «به واسطه این هنر بیشتر تعزیه‌خوان‌ها را می‌شناسم. از سبزوار و نیشابور گرفته تا رشت و زنجان. هزینه بالای مواد اولیه هم سبب شده تا تعزیه‌خوان‌ها هر سال برای اجرای آیین تعزیه به سراغ تعمیر زره یا کلاهخود بروند و خبری از سفارش تازه نیست.»
قزوین، خاستگاه زره‌بافی
تورق کتاب‌های تاریخ هنر نشان می‌دهد که سابقه زره‌بافی در ایران به عهد صفوی بازمی‌گردد. حسنی در توضیح بیشتر می‌گوید: «قزوین در زمان صفویه بیش از ۵۰ سال پایتخت ایران بود. برای همین هم خاستگاه بسیاری از هنرها از جمله خوشنویسی و زره‌بافی به قزوین می‌رسد.
با رونق مراسم روضه‌خوانی، شبیه‌خوانی و تعزیه در قزوین، زره‌بافی هم جایگاه منحصر به فردی پیدا کرد و هنرمندن زره‌باف قزوین صاحب‌نام بودند. در زمان صفوی، قزوین مهد تعزیه ایران بود. در استان اصفهان و استان مرکزی هم هنرمندان زره‌باف بودند.»
تعزیه‌خوان بودم
رشد هنر زره‌بافی در دل آیین تعزیه سبب شده بود تا معمولا هنرمندان زره‌باف روزگار قدیم، دستی هم در اجرای هنر تعزیه داشته‌باشند؛ درست مثل محمداسماعیل حسنی. می‌گوید: «سال ۱۳۵۸ وقتی ۱۲ ساله بودم، همراه دایی‌ام، زنده‌یاد رضا مشایخی که از اسطوره‌های تعزیه ایران بود، بچه‌خوانی در تعزیه را تجربه کردم. بزرگتر که شدم علی‌اکبر خوانی و بعد قاسم‌خوانی را اجرا می‌کردم. از همان زمان که بچه‌خوانی را شروع کردم با هنرمندان زره‌باف قزوین هم آشنا شدم و به این هنر دل بستم.»
او از تعمیرات زره و بعد درشت‌بافی شروع کرد و با کسب تجربه و مهارت ریزبافی و طراحی را فراگرفت. خاطرات جوانی این هنرمند زره‌باف با رفت و آمد با استادان زره‌بافی قزوین از جمله محمدرضا بابانعلبرها و حاج اسماعیل بابایی (پدر شهید عباس بابایی) گره خورده‌است. می‌گوید: «تعزیه را ادامه ندادم، اما دلم با زره‌بافی بود. بافت یک تن‌پوش زره دست‌کم سه ماه طول می‌کشد و حدود ۱۵۰ هزار حلقه مفتولی را باید به هم ببافیم. الان هم ۴ شاگرد دارم اما چون این هنر صبوری می‌خواهد و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، بین جوانان جایگاهی ندارد.»
طرحی نو
اجرای طرح‌های اسلیمی یا اسامی ائمه بر روی شرابه‌های کلاهخود نوآوری حسنی در زره‌بافی است. می‌گوید: «طرح اسلیمی به کار رفته در کتیبه‌ها یا خطوط بنایی را با زره‌بافی درآمیختم. برای ایجاد طرح باید نقشه داشت و طرح درست مثل نقشه قالی ولی با حلقه‌های مفتول بافته می‌شود.»
حسنی می‌گوید که در تمام این سال‌ها نتوانسته از این هنر دل بکند چون زره‌بافی با تعزیه محرم عجین شده. او ادامه می‌دهد: «بارها دیدم افرادی پیش من آمدند و از برآورده شدن آرزو یا باز شدن گره مشکلاتشان حرف زدند، درست بعد از اینکه یک دست زره و کلاهخود برای گروه تعزیه هیات نذر کرده بودند. بعضی‌ها وارد کارگاه می‌شوند و می‌گویند اینجا حس و حال خوبی دارد. مدتی می‌نشینند و انگار با خودشان خلوت می‌کنند.»
استقبال گردشگران خارجی
تنها کارگاه زره‌بافی قزوین برای گردشگران خارجی هم جذاب و دیدنی است. استاد محمد اسماعیل حسنی می‌گوید: «اگر بگویم دیدن مراحل زره‌بافی برای گردشگران خارجی جذاب‌تر از گردشگران داخلی است، اغراق نکرده‌ام. از تمام رزه‌کاری‌ها سوال می‌پرسند، اینکه این پرهای سبز و قرمز چه معنی می‌دهد تا اینکه تعزیه چیست. از کشور چک و آلمان هم تعداد انگشت شماری سفارش داشتم و برایشان زره و کلاهخود بافتم.»
این زره‌باف با اشاره به اینکه زره‌بافی شغل حضرت داود (ع) بوده، می‌گوید: «با حمایت مسئولان صنایع دستی از این هنر قدیمی شاید امیدی به احیای آن باشد.»
بیشتر بخوانید:
این پرچم همیشه بالاست
آیین های عزاداری محرم در استان ها | چلاب زنی ؛ عزاداری خاص دزفولی ها
نظر شما