درباره واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان

به گزارش همشهری آنلاین، واکسن‌های سرطان روش‌های برای ایمنی‌درمانی فعال از طریق تجویز مواد گوناگون به افراد دچار سرطان هستند تا با فعال کردن اجزای گوناگون دستگاه ایمنی فرد سلول‌های سرطانی از بین بروند.

بنابراین به طور معمول هنگامی که از واکسن‌های سرطان سخن می‌گوییم، منظورمان واکسن‌های درمانی سرطان است. واکسن‌های ویروس هپاتیت B و واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) که از عفونت با این ویروس‌ها پیشگیری می‌کنند، مانع از ابتلا به سرطان کبد و دهانه رحم می‌شوند و می‌توان آنها را واکسن‌های پیشگیری‌کننده از سرطان خواند.

سرطان‌ها همچنان از نظر ویژگی‌ها و سیر از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند، به همین دلیل پژوهشگران روی راه‌هایی برای شخصی‌سازی درمان‌ها برای آن متمرکز شده‌اند. یکی از پیشرفت‌های قابل‌توجه در سال‌های اخیر ظهور واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان است که به‌طور خاص برای مشخصات سرطان منحصربه‌فرد هر بیمار طراحی می‌شوند.

برخلاف واکسن‌های معمول که از عفونت‌ها پیشگیری می‌کنند، واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان که «واکسن‌های نئوآنتی‌ژن» نامیده می‌شوند، در افرادی که قبلاً به سرطان مبتلا شده‌اند، به کار می‌روند. این واکسن‌ها با هدف قرار دادن پروتئین‌هایی قرارگرفته روی تومور به نام «نئوآنتی‌ژن‌ها» عمل می‌کنند. این پروتئین‌ها که فقط در سلول‌های سرطانی وجود دارند، نتیجه جهش‌های ژنتیکی هستند و برای هر بیمار معین اختصاصی هستند.

از آنجایی که نئوآنتی‌ژن‌ها از جهش‌های خاص سلول‌های توموری مشتق شده‌اند، بر اساس آنها می‌توان واکسنی کاملاً اختصاصی برای یک فرد معین ساخت.

دانشمندان برای ساخت این واکسن‌ها بر روش «توالی‌یابی ژنومی» تکیه می‌کنند. این روش اجزای سلول انسانی مانند DNA و RNA را که در هنگام ابتلا به سرطان دچار تغییرات می‌شوند، بررسی می‌کند و ساختار آنها روشن می‌کند. این روش به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا از بخشی از یک تومور یا نمونه خون را برای به دست آوردن اطلاعات در مورد فرآیندهای بیولوژیکی زمینه‌ای که باعث سرطان می‌شوند، استفاده کنند.

برای موفقیت بیشتر در ساخت واکسن‌های سرطان، می‌توان توالی‌یابی ژنومی را می‌توان با یک روش دیگر به نام «نقشه‌برداری اپی‌توپ» همراه کرد. نقشه‌برداری اپی‌توپ مستلزم شامل متمرکز شدن بر بخش‌های ریز آنتی‌ژنی روی سلول‌ سرطانی است که اپی‌توپ نامیده می‌شوند و آنتی‌بادی‌های تولیدشده به‌وسیله دستگاه ایمنی در تلاش برای حذف سلول سرطانی از بدن به آن‌ها متصل می‌شوند. این تعیین دقیق ساخت واکسنی را برای دانشمندان آسان‌تر می‌کند که فقط سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهد و درعین‌حال به سلول‌های سالم آسیبی نرساند. آسیب دیدن سلول‌های سالم مشکلی است که اغلب در درمان‌های معمول سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی دیده می‌شود.

درحالی‌که جامعه علمی بیش از پنج دهه است که روی واکسن‌های سرطان کار می‌کند، اخیراً گرایشی به سوی هدف‌گیری دقیق سلول‌های توموری با این واکسن‌ها ایجاد شده است.

پژوهشگران به لطف در دسترس قرار گرفتن روش‌های توالی‌یابی ژنومی سریع، ارزان و در دسترس توانسته‌اند کارآزمایی‌های واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان را تسریع کنند. اکنون به کمک پیشرفت‌ها در توالی‌یابی ژنومی ساخت چنین واکسن‌هایی هفته‌ها طول می‌کشد، نه ماه‌ها. هزینه تعیین توالی ژنومی نیز در حال کاهش است و درنتیجه هزینه تولید چنین واکسن‌هایی در مقیاس بزرگ کاهش پیدا می‌کند.

همه واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان برای ارائه یک دوره درمانی سفارشی طراحی‌شده‌اند، اما همه آنها بر روی یک پلتفرم عمل نمی‌کنند. برخی از واکسن ها مبتنی بر پروتئین هستند، مانند واکسن‌های مبتنی بر پپتید یا اپی‌توپ، در حالی که برخی دیگر مبتنی بر سلول، مبتنی بر ویروس یا مبتنی بر فناوری RNA هستند.

هر کدام از این پلتفرم‌ها مزایا و معایب خاص خودشان را دارند:

• واکسن‌های مبتنی بر سلول احتمال بالایی برای برانگیختن پاسخ دستگاه ایمنی بدن دارند، اما گران هستند و تولید آنها دشوار است.
• واکسن‌های مبتنی بر پروتئین و پپتید تولید آسان‌تر و سمیت پایینی دارند، اما بسیار گران‌قیمت هستند.
• ساخت واکسن های مبتنی بر ویروس ساده است اما بالقوه ممکن است بیمار را در برابر عفونت آسیب‌پذیر کند.
• واکسن‌های مبتنی بر RNA تحویل آسان آنتی‌ژن‌های متعدد را انجام می‌دهند، اما احتمالاً پاسخ قوی دستگاه ایمنی را باعث نمی‌شوند.علاوه بر این، آنها به ذخیره سازی منجمد ویژه نیاز دارند.

گرچه واکسن‌های نئوآنتی‌ژن شخصی‌سازی‌شده یک پیشرفت امیدوارکننده در درمان بیماران مبتلا به انواع گوناگون سرطان هستند، مهم است که توجه داشته باشیم که جایگزین درمان‌های سنتی سرطان نخواهند شد. این واکسن تنها یک ابزار در زرادخانه ضد سرطان هستند.

در حال حاضر، تنها یک واکسن شخصی‌سازی‌شده سرطان به‌وسیله سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای استفاده در این کشور تائید شده است: واکسن Provenge (sipuleucel-T) برای سرطان پروستات. به طور خاص، این واکسن مبتنی بر سلول برای استفاده در بیماران مبتلا به سرطان پروستات انتشاریافته در بدن طراحی‌شده است که علائم چندانی ندارند و سرطان آنها به درمان‌های کاهش تستوسترون پاسخ نداده است.

اما چند واکسن دیگر برای سرطان پوستی ملانوم، سرطان لوزالمعده، سرطان ریه از نوع غیر سلول کوچک و سرطان تخمدان در فهرست انتظار برای تائید به‌وسیله FDA قرار دارند و چشم‌انداز تائید آنها امیدوارکننده است.