عباس سلیمی نمین همچنین از نقش بارز بیگانگان و مخصوصا انگلیس در این ماجرا پرده برمی‌‌دارد و ماجرا را نشات گرفته از چندین موضوع در هم تنیده می‌داند. مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران تاکید کرد: مادامی که نیروهای طرفدار نهضت ملی ترکیبی داشتند که آیت‌الله کاشانی نیروهای مذهبی را بسیج می‌کرد و مصدق نیروهای ملی و کارشناسان را جهت اجرای خواسته ملت سامان می‌داد و نیروهای مردمی عملیاتی مثل جریان فداییان اسلام را در اختیار داشتند؛ شرایط مناسب بود.
این ترکیب به لحاظ کارشناسی و هم به لحاظ پشتوانه مردمی و نیروهای عملیاتی همه نیازمندی‌های یک حرکت اجتماعی را داشتند. عباس سلیمی نمین گفت: از ابتدای دهه 30 فداییان اسلام منزوی شدند و از فعالیت دست برداشتند و ناظر بودند؛ بعد از درگیری‌هایشان با مصدق اصلا وارد مسائل سیاسی نشدند؛ آن‌ها نسبت به آیت‌الله کاشانی و مصدق موضع گرفتند.
البته این نقشی بود که عوامل بیگانه در ایجاد اختلاف بین سه رکن اساسی که نهضت ملی شدن صنعت نفت را بوجود آورد، ایفا کردند و این سه رکن در هم شکست و مجددا انگلیسی‌ها توانستند جریان لمپنیسم را فعال کنند. این جریان در طول دهه 20 نقش اساسی در ایران داشت. طرفداران نهضت ملی توانستند تدابیری بیندیشند که تا حد زیادی این ابزار انگلیس را ناکارآمد یا بعضا خنثی کنند.
جامعه در دست انگلیس
وی تصریح کرد: جامعه ایران کاملا دست انگلیسی‌ها بود و افراد زیادی داشتند و تصور می‌کردند می‌توانند جامعه ایران را کنترل کنند اما به دلیل وحدتی که در جامعه ما به وجود آمد شرایط از دست آن‌ها خارج شد و مصالح خوبی عاید جامعه شد، اما متاسفانه در نهایت این وحدت توسط عوامل انگلیسی شکسته شد؛ عوامل انگلیسی مثل مظفر بقایی در این قضیه نقش مهمی داشتند.
حتی عواملی از پان ایرانیست در ایجاد اختلاف نقش داشتند و توانستند شرایط را مجددا برای انگلیسی‌ها فراهم کنند تا زمینه تحرکات آن‌ها را فراهم کنند.وی گفت: متاسفانه برخی می‌خواهند نقش بیگانه را در کودتای 28 مرداد کم‌رنگ کنند و باید به انگیزه آن‌ها دقت کرد. وقتی عوامل لمپن ارتباط با نیروهای انگلیسی را به صراحت مطرح کرده‌اند،چرا ما می‌خواهیم این واقعیت‌ها را انکار و نفی کنیم و همه مستندات را نادیده بگیریم.
کسانی که این گونه می‌گویند یا خود در کودتا متهم هستند یا تلاش می‌کنند غرب را تبرئه کنند؛ دخالت آمریکا و انگلیس در ایران واقعیتی است که اگر نسل‌های آینده خوب آن را بفهمند موجب خواهد شد از این منظر گزند‌ی به جامعه ما وارد نشود.
تاکید بر ملیت
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران افزود: آنچه که در ایران از ابتدای دهه 20 شکل گرفت این بود که انگلیسی‌ها بگویند ایران تهدیدی از جناب روس‌هاست و باید از ایرانیت در برابر اشغالگران روسی دفاع کنیم. در قالب دفاع از تمامیت ارضی ایران بحث پان ایرانیست و ملیت را مطرح می‌کردند.
این آرمان‌سازی کاذب و جعلی تا حدی در عده‌ای اثر داشت تا آن‌ها را دور هم جمع کند. سفارت انگلیس در این قضیه نقش بسیار جدی دارد؛ خانم لمبتون با پزشک‌پور - از سران پان‌ایرانیست- ملاقات و با بسیاری از گروه‌ها ارتباط مستقیم برقرار می‌کند.
خانم لمبتون هم عامل سرویس اطلاعاتی انگلیس و هم مسئول شاخه فرهنگی سفارت انگلیس است. وی گفت: اینکه انگلیسی‌ها چگونه توانستند از این فضا استفاده کنند به شرایط یک جامعه خفقان‌زده برمی‌گردد؛ وقتی جامعه می‌خواهد از شرایط خفقان به شرایط عادی گذار کند این جامعه متعادل نیست.
با مرور خاطرات مصدق می‌توان دریافت که نقش انگلیس در فعل و انفعالات جامعه پررنگ است و این گونه نیست که جامعه خودش انتخابگر باشد؛ رضاخان رفته بود، اما ساختار همچنان باقی بود و نفوذ انگلیسی‌ها در کشور گسترده بود.
همشهری جمعه
