کاستن از میزان وابستگی اروپا به گاز روسیه و کنار گذاشتن ایران از معادلات انرژی منطقه‌ای، عمده دلایل امضای خط لوله 3 هزار و 300 کیلومتری نابوکو است. ترکیه 2بار خواستار حضور ایران در این پروژه شد. جدای از اهداف پیدا و پنهان آنکارا در حمایت از حضور تهران، به‌نظر می‌رسد ترکیه راه نزدیکی به ایران را در پیش گرفته است.
موضع‌گیری بی‌طرفانه در تحولات پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم و سعی در ورود فعالانه به مذاکره هسته‌ای با تاکید بر ضرورت استفاده ایران از فناوری هسته‌ای، عمده مولفه‌هایی هستند که این دیدگاه را تقویت می‌کنند؛ دیدگاهی که از زاویه آن می‌توان تحکیم پیوندهای استراتژیک را در روابط تهران و آنکارا جست‌وجو کرد.
ترکیه و چرخش به خاور نزدیک
ترکیه پس از به قدرت رسیدن حزب اسلامگرای عدالت و توسعه در سال 2002، سیاست چرخش به خاور نزدیک را در دستور سیاست خارجی خود قرار داده است؛ سیاستی که همزمان با شروع مذاکرات الحاق به اتحادیه اروپایی تلاش داشته، با اسرائیل، سوریه و ایران روابط خود را گسترش دهد.
ترکیه با اتخاذ مواضع بی‌طرفانه و نوع سومی همواره سعی کرده در قامت یک میانجی در مناقشات و تنش‌های منطقه‌ای ظاهر شود تا از این طریق به زعم طراحان استراتژی سیاست خارجی آنکارا به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای تاثیر‌گذاری خود را به بازیگران فعال منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای معرفی کند. توجیه آنکارا در اتخاذ این راهبرد این است که از این راه خواهند توانست وزن سیاسی ترکیه را بالا برده و مخالفان سنتی ترکیه را که باعث شده‌اند آنکارا بیش از یک دهه در پشت دیوار ستبر الحاق به یورو به انتظار بنشیند را مجاب کنند که دارای نقشی بااهمیت و پیش برنده در بحران‌های منطقه‌ای هستند.
انرژی؛ بستر همکاری‌های مشترک
بازخوانی روند همکاری‌های ترکیه و ایران حداقل در طول 3 دهه اخیر نموداری از مصلحت‌گرایی سیاسی و منفعت طلبی اقتصادی بوده است. ترکیه با درک جایگاه ژئوپلیتیک ایران در گستره جغرافیای استراتژیکی خاورمیانه سعی کرده به تحکیم پیوندهای بازرگانی و تجاری با تهران بپردازد.
چه در میان اوج تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و چه جنگ 8 ساله ایران و عراق، ترکیه با پذیرفتن ریسک همکاری- ولی با توجیه منافع اقتصادی- شریکی مطمئن برای دلارهای ایران در تامین بخشی از نیازهای لجستیکی بوده است؛ روندی که با به قدرت رسیدن حزب اسلامگرای عدالت و توسعه در سال 2002 توجیهات اعتقادی و مذهبی هم بر آن افزوده شد، تا جایی‌که مناسبات و تعاملات اقتصادی 2کشور باز هم گسترش بیشتری یافت، به‌طوری که در سال ۲۰۰۱ کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه به رقم یک میلیارد و 100میلیون دلار می‌رسید اما در نیمه نخست سال‌جاری این رقم به بیش از ۵ میلیارد دلار افزایش یافته است.
سیر صعودی تراز تجاری تهران و آنکارا بیش از هر فاکتوری متاثر از مولفه تاثیر‌گذار انرژی است و اینکه ترکیه به واسطه جایگاه ژئوپلیتیک‌اش در ورودی بودن دروازه آسیا به اروپا در عین وجود تهدید از وجود فرصت‌های بالقوه در این بخش نیز برخوردار بوده است.
تنش انرژی بین روسیه و اروپا در زمستان سال گذشته شاید تنها بهانه‌ای بود تا جایگاه سوق‌الجیشی ترکیه در انتقال لوله‌های حیاتی دومین دارنده منابع گازی دنیا، یعنی ایران بیش از پیش به چشم بیاید، به‌شکلی که در زمینه انرژی علاوه بر خط لوله‌ای که هم اینک بخشی از گاز مورد نیاز ترکیه را از ایران تامین می‌کند، 2کشور توافقنامه‌ای امضا کرده‌اند که به موجب آن شرکت TAPO ترکیه امکان می‌یابد در حوزه گاز پارس‌جنوبی فعالیت کند.
مقامات 2 کشور پیش‌بینی می‌کنند درصورت عملیاتی شدن این توافقنامه شرکت TAPO ترکیه 5/3میلیارد دلار در استخراج گاز از حوزه پارس‌جنوبی سرمایه‌گذاری کند و در صدور نزدیک به ۲۰میلیارد متر مکعب از گاز ایران به ترکیه و اروپا سهیم شود.
همین یک فصل همکاری مشترک ایران و ترکیه آن هم در حوزه حیاتی انرژی برای اروپایی که خود را آماده تنبیه و مجازات مجدد سوختی روسیه به واسطه موضع گیری‌های یورو در نخستین سالگرد بحران گرجستان می‌کند با توجه به نیاز روزافزون ترکیه به انرژی از یک سو و دسترسی آسان به منابع گازی ایران از سوی دیگر برای این کشور بسیار حائز اهمیت است.
حجم مبادلات تجاری فعلی دوجانبه میان ایران و ترکیه 8میلیارد دلار برآورد می‌شود و با توجه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های 2کشور و پیشرفت‌های قابل توجه در عرصه‌های مختلف از جمله در زمینه صنعت این رقم می‌تواند در سال‌های آتی افزایش یابد. چنانچه مقامات 2کشور در مذاکرات سال گذشته خود از افزایش این رقم تا سقف 20میلیارد دلار در 4 سال آتی خبر داده‌اند.
ترکیه در فوریه 2006 بیش از 61/628 میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده و در این مدت بیش از 174/475 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده است. ترکیه طی 2ماه نخست 2006 بیش از 108/732میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده که این رقم نسبت به‌مدت مشابه سال 2005 بیش از 73/19 درصد کاهش داشته است. ارزش صادرات ایران به ترکیه نیز در این مدت با 45/9درصد افزایش به بیش از 495/43 میلیون دلار رسیده است. بر این اساس حجم کل مبادلات تجاری 2کشور طی 5ماه نخست سال گذشته به بیش از 4 میلیارد دلار رسیده است. همین تراز تجاری هم رسیدن به سقف 20میلیارد دلاری 2کشور را دست‌یافتنی جلوه می‌کند.
احیای روابط استراتژیک
وجود مشترکات دینی، تاریخی و فرهنگی و مشارکت در پیمان‌های منطقه‌ای نظیر سازمان کنفرانس اسلامی، جنبش غیرمتعدها (نم) و... سبب پیوند روابط و مناسبات دوستانه و عمیق 2کشور همسایه و مسلمان ایران و ترکیه شده است. سیری کوتاه در گذشته 2کشور گویای سبقه‌ای طولانی در مناسبات دوستانه و صلح‌آمیز 2کشور است؛ سابقه‌ای که به قول عبدالله گل، رئیس‌جمهوری ترکیه؛ «در طول 400 سال گذشته هیچ درگیری را تجربه نکرده‌اند.»
دوری اعتقادی اسلام شیعی ایران از اسلام سکولار ترکیه با سفر «تورگوت اوزال» در سال ۱۳۶۴ به تهران پایان یافت و از سال ۲۰۰۲ با به قدرت رسیدن حزب اسلامگرای عدالت و توسعه، روابط آنکارا و تهران عادی و دوره‌ای از عقلانیت سیاسی در مواضع را طی کرده است.
اتخاذ مواضع حمایتی ایران از لغو قانون منع حجاب و بعد هم رای عدم‌انحلال دادگاه قانون اساسی ترکیه به حزب عدالت و توسعه، موجبات تثبیت قاعده‌مندی روابط 2کشور را به همراه داشته است. البته رشد موازی و ارتقای همگام روابط ترکیه با جهان اسلام و حوزه یورو در کنار‌گذار از بحران اقتصادی بی‌سابقه سال 2005 تنها یکی از زمینه‌های عمده رشد و پیشرفت اقتصادی کم‌‌سابقه ترکیه در سال‌های اخیر بوده است.
نداشتن پایگاه مخالفین و اپوزیسیون 2کشور در خاک کشور دیگر تا حدی باعث همکاری‌های امنیتی 2کشور در مبارزه با گروه‌های تروریستی شده است. حزب کارگران کردستان ترکیه و نیز گروه پژاک، شاخه ایرانی این حزب که در ترکیه و ایران به فعالیت‌های تروریستی مبادرت می‌کنند، تنها یکی از سرفصل‌های همکاری‌های امنیتی است که باعث پیوندهای تنگاتنگ اطلاعاتی شده است.
موضوع پرونده هسته‌ای ایران و تلاش ترکیه برای ورود به این پرونده به مثابه محملی برای بالا بردن وزن سیاسی آنکارا در میانجی‌گری نیز از دیگر سرفصل‌های همکاری 2کشور است که گمانه‌زنی‌هایی را نیز به همراه داشته است؛ گمانه‌زنی‌هایی که تهران کماکان آن را رد می‌کند، به‌نحوی که احمدی‌نژاد در مصاحبه‌ای که در آستانه سفر سال گذشته‌اش به ترکیه با سی‌ان‌ان ترک انجام داد، گفت: «حضور ترکیه تحت عنوان میانجی در پرونده هسته‌ای ایران موضوعیتی ندارد چرا که مسیر ما روشن است.»
با این حال تراز تجاری 20میلیارد دلاری طی 4 سال آتی، انتخاب سال 2009 به‌عنوان سال فرهنگی ایران و ترکیه از سوی گل و احمدی‌نژاد، تاکید بر حق مسلم ایران در بهره‌گیری از فناوری صلح آمیز هسته‌ای و حل بحران موجود بر پایه دیپلماسی و حمایت از عضویت ایران به‌عنوان عضو غیردائم شورای امنیت در سال 2010 ـ 2009 در کنار توافقات اقتصادی و تجاری تنها گوشه‌ای از انگاره‌هایی است که موجبات افزایش همکاری‌ها و احیای روابط استراتژیک 2کشور شده است.
