زبان فارسی با اصطلاحات دهه هشتادی‌ها تخریب نمی‌شود | زبان مخفی گذراست

همشهری آنلاین-لیلا شریف: اصطلاحات خاص نوجوان‌ها تنها مخصوص به دهه هشتادی‌ها نیست و هر نسلی برای گفتگو در محفل‌های خاص خود از این روش استفاده می‌کند، موضوعی که در سال ۱۳۸۲ از سوی مهدی سمائی زبان شناس ایرانی مورد توجه قرار گرفت و حاصل پژوهش چند ساله او در کتابی با عنوان «فرهنگ لغات زبان مخفی» منتشر شد.

بیشتر بخوانید: لغتنامه مخفی نسل Z | این اصطلاحات خاص از کجا می‌آیند؟

این کتاب به عنوان منبعی برای فهم اصطلاحات رایج در اواخر دهه ۷۰ بسیار مورد توجه قرار گرفت و سمائی با انتشار کتابی در مورد زبان مخفی، توانست ابعاد جدیدی از اصطلاحات رایج در میان نوجوان‌ها و دلایل رواج آن را موشکافی کند. رواج اصطلاحات خاص در میان دهه هشتادی‌ها بهانه‌ای شد تا با سمائی میزان ماندگاری این اصطلاحات و اثرگذاری آنها بر زبان فارسی را بررسی کنیم:

* امروز هم ما شاهد هستیم که دهه هشتادی‌ها با اصطلاحات خاص خود به گفتگو می‌پردازند و گاهی برای فهم کلمات نیاز است که اصطلاحات خاص برای مخاطب معنا شود. به نظر شما این اصطلاحات می‌توانند اثرگذاری بر زبان فارسی داشته باشند؟

ماهیت زبان مخفی به گونه‌ای است که بسیار پویاتر از الفاظ معمولی زبان شناخته می‌شود، در مقابل شاهد هستیم که الفاظ معمولی زبان عمر بیشتری دارند و پایدارتر هستند. فرهنگ لغات زبان مخفی به شکل محفلی درست می‌شوند و بنابراین نباید شفاف باشند اما پس از مدتی که کاربرد و استمرار زبان مخفی زیاد می‌شود، شاهد شفاف شدن آن هستیم. با توجه به اینکه یکی از اهداف ابداع کنندگان زبان مخفی این است که کسی زبان آن‌ها را متوجه نشود، زمانی که این زبان شفاف و به گفتگوهای مردم عادی راه پیدا می‌کند، تلاش می‌شود تا مترادف‌هایی شبیه به آن اصطلاحات ساخته شود، به همین دلیل ما می‌بینیم که این اصطلاحات بسیار سریع تغییر می‌کنند.

*این زبان مخفی بیشتر از جانب نوجوان‌ها ابداع می‌شود؟

بله! بیشتر نوجوان‌ها ابداع می‌کنند و به کار می‌برند. زمانی که نوجوان‌ها به سن بلوغ می‌رسند و دانشگاه می‌روند، شاهد رنگ باختن این الفاظ در گفتگوهایشان هستیم.

*چرا نوجوان‌ها به این سمت می‌روند که در جمع‌های خودشان از این زبان مخفی استفاده کنند؟

از نظر من نوجوان‌ها به سنی می‌رسند که موضوعات زیادی برای پنهان کردن دارند، از سوی دیگر نوجوان‌ها نه کودک هستند نه جوان؛ به همین دلیل در یک برزخی ارتباطی به سر می‌برند و می‌خواهند با استفاده از زبان مخفی هویت سازی کنند. این زبان مخفی فقط برای پوشاندن افکار نیست، انگیزه اصلی سازندگان این زبان کسب هویت اجتماعی است. به همین دلیل این زبان مخفی بیشتر در نوجوان‌ها دیده می‌شود.

*در واقع نوجوان‌ها از این طریق می‌خواهند خود را از جامعه جدا کنند؟

بله! این هویت سازی منجر به این تفکیک می‌شود.

*نوجوان‌ها وقتی به سن جوانی می‌رسند، از زبان مخفی فاصله می‌گیرند. با توجه به این روند باید گفت که این زبان مخفی ماندگاری چندانی ندارد؟

در زبان مخفی شاهد مترادف‌های بسیاری هستیم، دلیل وجود این مترادف ها نیز این است که الفاظ مخفی در گذر زمان عیان می‌شوند، از آنجایی که ابداع کنندگان زبان مخفی از این روند راضی نیستند، دست به ایجاد الفاظ جدید می‌زنند و از مترادف‌های خود ساخته‌ دیگری استفاده و معنی خود را بر آن سوار می‌کنند. به این ترتیب ماندگاری زیادی ندارند.

بسیاری از این الفاظ به دلیل استفاده زیاد از محفلی به محفل دیگر نفوذ می‌کنند، به همین دلیل زبان مخفی نوجوان‌ها شبیه به هم می‌شود.

*در مورد اثرگذاری این اصطلاحات بر زبان فارسی ما باید نگرانی داشته باشیم یا خیر؟

در این مورد نگاه‌های متفاوتی وجود دارد. در میان زبان شناسان برخی به زبان فاخر اعتقاد دارند و می‌گویند به زبان آسیب وارد می‌شود و برخی هم اعتقاد دارند که زبان آسیبی نمی‌بیند و هر گونه که افراد صحبت کنند، زبان راه خود را می‌رود، به عبارت دیگر هر تغییری که در زبان پیش می‌آید، موجب تکامل زبان می‌شود.

*آیا معتقدید که زبان مخفی موجب تخریب زبان فارسی نمی‌شود و حتی می‌تواند تکامل را رقم بزند؟

دست کم زبان مخفی این قدرت را ندارد. کلماتی که از زبان مخفی وارد زبان فارسی می‌شود، در سطح الفاظ (کلمات، اسامی، صفت‌ها و افعال)هستند. برخی از این الفاظ وارد زبان فارسی می‌شود که پایدار هم نیستند. مواردی امکان ورود به زبان فارسی را پیدا می‌کنند که مستمر استفاده شوند، به عنوان مثال «گیر دادن» در روزگاری زبان مخفی بود اما امروزه بسیاری از آن استفاده می‌کنند.

*پس از نظر شما این الفاظ تاریخ مصرف دارند؟

بله! برخی از این الفاظ ممکن است که وارد زبان فارسی بشوند اما بعد از دوره‌ای منسوخ می‌شوند و از الفاظ دیگر استفاده می‌شود. بنابراین تعداد کمی از این الفاظ در زبان فارسی ماندگار می‌شوند و جای نگرانی وجود ندارد.

*تفاوتی که میان دهه هشتادی‌ها با سایر نسل‌ها وجود دارد، این است که این نسل از زبان مخفی در متن هم استفاده می‌کند و از طرف دیگر شبکه‌های اجتماعی و اصطلاحات انگلیسی منبع الهامی برای ابداع اصطلاحات جدید هستند، چنین روندی موجب نمی‌شود که سرنوشت زبان مخفی این نسل متفاوت‌تر از دوره‌های دیگر باشد؟

تفاوت چندانی ندارد چون گفتگو در فضای مجازی هم مانند صحبت کردن به زبان شفاهی است. زبان مخفی این نسل هم دوره‌ای دارد و نباید نگران تخریب و فساد زبان فارسی باشیم. این دوره گذار است.