منزل نظامی گنجوی در زادگاه او در روستای «تا» یا «تاد» شهرستان تفرش در استان مرکزی قرار دارد. این بنا 19متر طول، 5/14 متر عرض و 7 متر ارتفاع داشته و با وجود ثبت آن در فهرست آثار ملی ایران اکنون از این خانه ویرانه‌ای بیش باقی نمانده است.
به گفته اهالی ساکن در این روستا، در سال‌های گذشته از این مکان به‌عنوان اصطبل و طویله ! برای نگهداری احشام استفاده شده و قسمت‌های مختلف این خانه به این دلیل به خرابه تبدیل شده است.
براساس مدارک موجود، منزل اصلی نظامی 60 سال پیش فروخته شده و پس از تخریب کامل به منزل مسکونی تبدیل شده است؛ مکانی که درحال حاضر به ثبت رسیده، در سمت راست خانه نظامی قرار دارد.
این بنا متاثر از شرایط اقلیمی محیط پیرامون، با ترکیب از عناصر بومی و سنتی و با مصالح خشت، گل و سنگ ساخته شده است که با وجود قدمت تاریخی، این اثر فاقد سوابق پژوهشی بوده و حتی تعیین حریم نیز نشده است.
سردر ورودی، دالان، بخش مسکونی، فضاهایی با کاربری انبار و کاهدان تزئین شده با شیشه‌های الوان به کار رفته در پنجره‌های پیرامون حیاط و تزئین‌های گچبری از دیگر مشخصات این بنا بوده است که دیگر از آن اثری باقی نمانده است.
متروک شدن بنا و استفاده نادرست از آن در سال‌های گذشته موجب تخریب این بنا شده است که با تغییر مدیریت در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی با ثبت بنا در فهرست میراث ملی، عملیات مرمت اضطراری آن آغاز خواهد شد.
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در این زمینه می‌گوید: این خانه از آثار گران‌بهای تاریخی در استان مرکزی بود که به دلیل قدمت بالا و ثبت دیر هنگام آن در فهرست آثار ملی کشور تخریب شده که تلاش شده است با استفاده از نظرات نخبگان تفرش، خیران و بهره‌برداری از نقشه‌های موجود نسبت به احیا و ساخت آن اقدام شود تا این گنجینه همچنان در اختیار مردم و علاقه‌مندان نظامی قرار داشته باشد.
محمدحسین فرمهینی‌فراهانی افزود: رسیدگی و توجه به آثار تاریخی که در مرحله اضطراری قرار گرفته و در آستانه تخریب قرار دارند در اولویت اجرای طرح‌های بهسازی و بازسازی قرار گرفته است و در این زمینه اقداماتی برای بهبود شرایط این آثار از جمله قلعه تاریخی اسفندان در دستور کار قرار گرفته است.
وی با ابراز تاسف از تخریب این خانه گفت: تلاش خواهد شد با استفاده از نقشه‌های موجود از این خانه، نسبت به احیا و بازسازی آن اقدام شود تا آیندگان نیز بتوانند از این اثر تاریخی به‌صورت بازسازی شده استفاده کنند.
اما با بی توجهی صورت گرفته مسئولان وقت میراث فرهنگی استان و کشور برخی از کشورهای بیگانه با دستاویز قراردادن موضوعاتی انحرافی نظامی را منتسب به خود کرده و برای تابعیت او در هر محفل و مکانی سخنرانی‌ها و یادبودها برگزار می‌کنند.
نظامی در خمسه مشهورش زادگاه خود را به صراحت، روستای «تاد» معرفی می‌کند که به خاطر لقب گنجوی، مورد غفلت استادان سخن و خوانندگان دقیق این خمسه عظیم واقع شده است.
