تهدیدی که تهران برای رفع آن نیاز به کمک‌های دولت دارد.این صریح‌ترین و ساده‌ترین ورودی بود که توانستیم به موضوع داشته باشیم.
تهران در کوهپایه واقع شده است. کوهپایه البرز راست‌قامت که پایتخت را در بعضی مناظر به دامان خود کشیده است. تهران بزرگ حتی از کوهپایه هم خود را بالا کشیده و در شیب دامنه‌های کوه به سر می‌برد، این موضوع را می‌توان در محله‌های امامزاده قاسم(ع) و دربند و درکه و حتی بام تهران به‌خوبی مشاهده کرد. تهران در واقع از دامنه البرز آغاز می‌شود و با شیبی 12درجه به جنوب و دشت‌های جنوبی امتداد می‌یابد.
این شیب 12درجه تهران، اما موضوعی است که این روزها توجه زیادی به آن می‌شود. شیبی که در بسیاری از موارد موجب ایجاد خطراتی می‌شود و البته در برخی موارد نیز فرصتی مناسب به حساب می‌آید. شهرهای زیادی در دنیا دارای شیب هستند، در واقع شیب موجود در شهرها مانند شمشیر دو‌لبه است؛ از یک‌سو شهر را در معرض خطر آب‌های روان سطحی یا به زبان خودمان سیلاب قرار می‌دهد و از سوی دیگر حفاری‌ها را برای سامان‌دهی آب‌های سطحی تا حدی آسان می‌کند. شیب 12درجه‌ای تهران نیز از این دست شیب‌هاست که به توجه ویژه نیاز دارد تا بتوان فرصت‌ها و تهدید‌های آن را به‌خوبی سامان‌دهی کرد.
شیبی بیش از حد متعارف
تهران روی دامنه کوه واقع شده است، این مساله باعث می‌شود شیب در نقطه حائز اهمیتی قرار بگیرد. مهندس جواد رحمتی، مدیرعامل شرکت خاکریزآب در این خصوص به همشهری‌مسافر می‌گوید: «شیب به همان اندازه که برای تهران فرصت محسوب می‌شود، به‌نوعی شهر را نیز تهدید می‌کند، اما این تهدید با برنامه‌ریزی قابل‌سامان‌دهی است و می‌توان آن را به شکل بهینه مورد‌استفاده قرار داد» .
در واقع شیب 12درجه‌ای تهران بیش از حد استاندارد برای جمع‌آوری آب‌های سطحی است: «شیب 12درجه‌ای شهر برای تونل‌ها زیاد است و در برخی موارد بالاجبار از شیب‌شکن یا دراپ(شکل پله‌ای) در تونل‌های جمع آوری آب‌های سطحی استفاده می‌کنیم تا شیب تونل را به 6 تا 7درجه کاهش دهیم». شیب زیاد تونل‌ها می‌تواند به مسیر تونل آسیب بزند:
«در واقع اگر سرعت آب از 6متر بر ثانیه (بیست‌ویک‌وشش‌دهم‌‌کیلومتر در ساعت) عبور کند، مخرب خواهد بود. البته اگر رسوب هم در این آب موجود باشد، قدرت تخریبی بیشتری خواهد‌داشت و این آثار تخریبی روی بتون‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. ما با کم کردن شیب‌ها و افزودن دراپ‌ها تا حد امکان از سرعت آب کم می‌کنیم، اما در برخی موارد که اجازه این کار وجود ندارد و فضا برای این موضوع مهیا نیست از بتون‌های میکروسیلیس‌دار استفاده می‌کنیم که سرعت خوردگی کمتری داشته و دوام بیشتری در مقابل فرسایش توسط آب دارند».
بیشتر تهدید تا فرصت
اما این تنها مشکل شیب تهران به حساب نمی‌آید؛ شیب تهران همان‌قدر که باعث می‌شود برای حفاری نیاز به عمق بالایی برای روان کردن آب در شیب وجود نداشته‌باشد، به همان اندازه نیز مشکل‌ساز می‌شود. رحمتی در این خصوص به همشهری‌مسافر می‌گوید: «ما در برخی موارد نیاز داریم که به علت دبی(حجم عبور آب در واحد زمان) بالا، تونل‌های انحرافی حفر کنیم.
به‌عنوان مثال در کنار تونل شهیدغیاثوند، تونل کمکی حفر شده است که بخشی از آب مربوط به این تونل را جابه‌جا می‌کند». البته به گفته مدیرعامل شرکت خاکریزآب، شهرداری تهران بخشی از کارهایی که در حوزه وظایف شهرداری تهران نیست را نیز به عهده گرفته است:
«برخی مشکلات آب‌های تهران به شهرداری ارتباط ندارد. به‌عنوان مثال دولت باید در مبادی ورودی آب‌ها از سمت البرز تعدادی حوضچه‌های رسوب‌گیر و یا سد‌های سرعت‌گیر در مقابل رودخانه‌ها نصب کند و به آب‌خیزداری شهر تهران به صورت یک طرح ملی نگاه کنند. در‌حال‌حاضر بخشی از آب‌های سطحی در حال جمع‌آوری در تهران، فاضلاب‌های خانه‌ها هستند و جمع‌آوری فاضلاب‌ها وظیفه شهرداری نیست.
باید میزان جذب‌پذیری زمین بالاتر برود تا آب‌های روان کمتر شود. کمتر شدن این آب‌ها باعث می‌شود تا تهدید‌های شیب تهران هم کمتر شود، علاوه‌بر این بسیاری از ساخت‌و‌ساز‌ها در گذشته از حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها عبور کرده‌اند و همین کار ما را برای سامان‌دهی مشکل می‌کند».
او در ادامه تصریح می‌کند: «باید در شمال شهر و در کوهپایه‌های البرز سلسله کارهایی صورت گیرد که شیب تهران را از حالت تهدید خارج کند. با سامان‌دهی این منطقه می‌توان تهدید‌های شیب تهران را به‌کلی از بین برد. ما در‌حال‌حاضر فرای وظایف خود 12 تا 13 دریاچه حفر کرده‌ایم و یا در حال حفر هستیم، در صورتی که این جزو وظایف ما نیست. این دریاچه‌ها باعث می‌شود که مصالح موجود در این آب‌ها رسوب کنند تا باعث نشوند در مسیر تونل‌ها گرفتگی یا تخریب ایجاد شود».
یک فرصت طلایی
تهران در میان تهدید شیب تنها مانده است و حمایت چندانی از سوی دیگر نهاد‌ها نمی‌شود. البته در این میان باید توجه داشت که پایتخت در تمامی مناطق خود دچار شیب 12درجه نیست و این بیشتر مربوط به مناطق شمالی تهران است. مهندس رحمتی در این خصوص می‌گوید:
«تهران در مناطقی حدوداً بالاتر از خیابان شهیدمطهری دارای شیب بیش از حد استاندارد و در دیگر مناطق این شیب کاملا کنترل‌شده و استاندارد است. این مشکل در مناطق شمالی تهران که به دامنه کوه نزدیک‌تر می‌شود، حادتر است و مشکلات بیشتری برای شهرداری به وجود می‌آورد».
البته این مشکلات و تهدید‌ها با کمک دولت حل‌شدنی هستند: «دولت باید در این زمینه در بحث کلان وارد شود، همه می‌دانند که شهرداری نمی‌تواند به‌تنهایی در این زمینه اقدام کند و نیاز به ورود دولت به این بخش دارد. این طرح نیاز به مدیریت واحد دارد. تهدید سیلاب در تهران مشکل بزرگی است، اما با طرحی طولانی‌مدت و حمایت‌های دولت در کنار شهرداری می‌توان در مدت 5سال این طرح را به‌طور کامل به پایان رساند، با این وصف تهران به امنیت کامل می‌رسد و شیب تهران از تهدید به فرصت تبدیل می‌شود».
همشهری مسافر
