این در حالی است که در گذشته بیشتر مسمومیت‌های دارویی، مربوط به مصرف داروهای ضدافسردگی بود ولی در حال حاضر ترامادول و مصرف داروهای سیستم اعصاب مرکزی مانند خواب‌آورها، مسکن‌ها و داروهای ضدافسردگی جزء بیشترین مسمومیت‌های دارویی به شمار می‌رود.
این خبر در حالی برای چندمین بار تکرار می‌شود که به عقیده متخصصان لزوم اطلاع‌رسانی در زمینه مصرف این دارو بسیار مهم است و پزشکان در نوشتن نسخه‌های درمانی و داروخانه‌ها در تحویل دارو خارج از نسخه باید دقت بیشتری داشته باشند.
با این اوصاف ظاهرا داروی ترامادول تنها منجر به مسمومیت نمی‌شود چون اعتیاد به ماده مخدر کراک در ایران هم نتیجه مصرف خودسرانه این دارو و همچنین ریتالین است؛ به‌طوری که مدت‌هاست گروهی داروی ریتالین را به‌عنوان قرص تقویت حافظه به جوانان معرفی می‌کنند که مصرف خودسرانه آن بدون تجویز پزشک اعتیادآور است.
همچنین برخی نیز قرص ترامادول را به خاطر خاصیت ضد‌درد خودسرانه به دیگران توصیه می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد اعتیاد به ماده مخدر کراک نتیجه مصرف ناآگاهانه ترامادول بوده است. با این حال سؤال این است که ریتالین و ترامادول واقعا در سوق‌دادن مصرف‌کنندگان به سمت ماده مخدری مثل کراک مؤثر هستند؟
فقط تحت نظر پزشک
با توجه به عوارض بسیار شدید ناشی از تزریق آمپول ترامادول، اداره کل نظارت بر امور دارو و مواد‌مخدر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از حدود 2سال قبل، تجویز و تزریق آن را صرفاً محدود به بیمارستان‌ها کرده است.
همچنین توزیع و مصرف این دارو تنها به مراکز درمانی مجهز به سیستم اورژانس و بیمارستان‌ها، تحت نظر مستقیم پزشک و مطابق پروتکل کنترل درد محدود شده است.
این دارو به‌صورت خوراکی یا تزریقی در درد‌های نسبتاً شدید حاد یا مزمن از قبیل درد‌های بعد از عمل جراحی و درد‌های سرطانی استفاده می‌شود.
دکتر شاهین شادنیا، سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تصریح اینکه ترامادول به‌دلیل اینکه یک مسکن مخدر است، مسلما سوءمصرف آن زمینه‌ساز مصرف مواد دیگر و در دوزهای بالاتر می‌شود، به همشهری می‌گوید: افرادی که درخصوص این دارو سوءمصرف دارند، افرادی با رفتارهای پرخطر هستند و نوع مصرف آنها مسلما رو به تغییر خواهد بود؛ چون ماهیت اعتیاد، یک ماهیت پیشرونده است؛ یعنی از دوزها و ترکیبات پایین شروع می‌شود و فرد را به سوی ترکیبات با دوز بالا مثل کراک سوق می‌دهد.
دکتر شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان نیز با اشاره به اینکه تصور اینکه این دارو می‌تواند در ترک اعتیاد مؤثر باشد یا اینکه شادی‌آور است، کاملاً عامیانه و غلط است، در ادامه بیان می‌کند: تمام موارد استفاده از این دارو از نظر ما سوءمصرف دارو است و ترامادول به هیچ وجه خاصیت ترک اعتیاد یا شادی‌زایی ندارد.
وی با بیان اینکه ترکیبات ترامادول فقط به‌عنوان مسکن هستند، تصریح می‌کند: به‌دلیل اینکه بعضی از گیرنده‌های سیستم اعصاب مرکزی با ترکیبات مخدر مشترک هستند، برای همین این باور غلط وجود دارد که این دارو خاصیت ترک اعتیاد دارد. دکتر محمد‌علی شهرکی، روانپزشک نیز با اشاره به اینکه ترامادول جزء دسته داروهایی است که باید توسط روانپزشکان و پزشکان تجویز شود، به همشهری می‌گوید: در مورد داروی ترامادول باید گفت این دارو باعث گرایش به مواد‌مخدر به‌خصوص تریاک می‌شود.
به گفته وی البته در یک حکم کلی ما نمی‌توانیم بگوییم سوءمصرف این دارو منجر به استفاده از کراک می‌شود چون هر داروی مخدری اگر سوءمصرف شود، وابستگی به مواد‌مخدر را هم حتما خواهد داشت.
ریتالین فقط به ریتالین معتاد می‌کند
اما در حالی که کارشناسان معتقدند سوءمصرف ترامادول، فرد را برای استفاده از کراک نیز کاملا آماده می‌کند، ظاهرا در مورد داروی ریتالین نظرات متفاوتی وجود دارد. متیل فنیدیت (MPH) با نام تجاری «ریتالین» توسط کمپانی داروسازی «نوارتین» در سال 1954 به بازار دارویی دنیا عرضه شد.
ابتدا قرار بود این دارو برای درمان افسردگی، خواب‌آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمن استفاده شود اما به‌تدریج با پیشرفت علم و تجربه‌های گوناگون مشخص شد می‌توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی هستند نیز استفاده کرد.
ابتدا تمام ماجرا از کالج‌های آمریکایی و استرالیایی شروع شد. قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین- همان قرصی که به اکستازی مشهور است- دارد؛ به‌طوری که خیلی از دانشجویان به‌دلیل تأثیر آن در درمان خواب‌آلودگی در طول روز، برای درس‌خواندن چند عدد از این قرص‌ها را مصرف می‌کردند.
دکتر شادنیا با بیان اینکه ریتالین هم جزء مشتقات آمفتامین‌هاست و ترکیبی است که به خاطر داشتن اثرات تحریکی مورد مصرف قرار می‌گیرد، توضیح می‌دهد: این دارو هم اگر زیر نظر پزشک مصرف نشود، برای فرد مصرف‌کننده وابستگی می‌آورد.
به گفته وی، مصرف درازمدت ریتالین نیز مانند سایر محرک‌ها انرژی فرد را در کوتاه‌مدت افزایش می‌دهد ولی در درازمدت برای فرد مشکلاتی نظیر اختلال در خواب، افسردگی، عدم‌لذت از زندگی و گوشه‌گیری را به همراه دارد؛ پس این دارو هم مسلما زمینه‌ساز گرایش به مواد‌مخدر دیگری مثل کراک خواهد شد.
شنیدن این عبارات از زبان سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان در حالی است که به عقیده دکتر شهرکی مصرف این دارو به‌صورت کنترل‌شده و تحت نظر پزشک هیچ‌گونه عوارضی از جمله وابستگی به کراک ندارد.
وی به نکته دیگری نیز اشاره می‌کند: در حال حاضر آن‌قدر که مصرف ماده‌ای مثل شیشه در جامعه زیاد شده، کمتر کسی را به سوی مصرف این دارو می‌آورد؛ علاوه بر اینکه ریتالین اگر هم قرار باشد اعتیاد بیاورد، فقط اعتیاد به ریتالین را به همراه خواهد داشت که آن‌هم برطرف‌شدنی است.
پس به‌دنبال مصرف ریتالین، اعتیاد به کراک به هیچ وجه ایجاد نخواهد شد. البته فراموش نشود که به گفته کارشناسان، ریتالین دارویی است که اگرچه توسط پزشکان تجویز می‌شود ولی مصرف‌کنندگان تصور می‌کنند این قرص‌ها بی‌خطرند و بدنامی مواد‌مخدر را ندارند؛ در حالی که به گفته کارشناسان عوارض مصرف خودسرانه این قرص‌ها می‌تواند در حد مواد دیگر نظیر کوکائین و آمفتامین باشد.
همچنین پزشکان و روانپزشکان نیز با صراحت اعلام می‌کنند ترک کردن داروهای محرک آمفتامینی نظیر ریتالین و اکستازی، بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر از کراک، هروئین و سایر مواد‌مخدر است.
