در واقع، از هنگامی که مرزبندی‌های هیأتی میان اقوام، قبایل و گروه‌های انسانی شکل گرفت، جنگ‌ها و منازعات نیز پدیدار شدند. در این معنا، جنگ‌ها و منازعات به اندازه تاریخ بشر قدمت دارند، اما تلاش‌ها و کوشش‌ها برای جلوگیری از جنگ به‌ویژه در شکل سازمان‌یافته و برنامه‌ریزی شده آن از قدمت زیادی برخوردار نیستند.»
میانجی‌گری در نظریه و عمل، ماهیت، روش‌ها و اهداف این تلاش‌ها را به شکلی قاعده‌مند توضیح می‌دهد. در این کتاب دکتر محمود واعظی همه آنچه را که لازم است درباره مفهوم میانجی‌گری دولت‌ها بدانیم، در 5 فصل تشریح کرده است و در پایان، برای دادن نمونه‌ای موفق از میانجی‌گری، عملکرد جمهوری اسلامی ایران را در مناقشه قره‌باغ و تاجیکستان، در فصل ششم بازخوانی می‌کند.
واعظی در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب، میانجی‌گری را به‌طور خلاصه این طور تعریف می‌کند:«به‌طور اصولی، میانجی‌گری بین‌المللی، فرایندی مبتنی بر دو گام است؛ در گام نخست، طرف‌های درگیر باید تمایل جدی به پایان مخاصمه از طریق میانجی‌گری - خواه یک یا چندجانبه - داشته باشند و هرگونه دیدگاه یا نظر میانجی را با دقت مورد بررسی قرار دهند. گام دوم، معطوف به طرف میانجی است؛بدین معنا که میانجی باید با لحاظ کردن تمامی شرایط، وظایف و ضوابط حاکم بر میانجی‌گری، خود را برای هر گونه رفتار میانجی‌گرانه از مداخله منفعلانه گرفته تا فعالانه آماده نماید.»
اگرچه در فصل آخر این کتاب، نمونه عملی میانجی‌گری دولت جمهوری اسلامی ایران نیز آورده شده است، به هر حال کتاب، رویکردی تئوریک به این مفهوم دارد. اما کتاب بعدی واعظی، کاملا کاربردی است که می‌تواند در کنار برخورد تئوری کتاب اول، مجموعه کاملی را درباره درک معنای درست میانجی‌گری به دست دهد. «میانجی‌گری در آسیای مرکزی و قفقاز» درواقع شکل گسترش‌یافته و کامل‌شده فصل ششم کتاب «میانجی‌گری در نظریه و عمل» است. در این کتاب، واعظی آنچه را که در کتاب نخست تنها به‌صورت یک نمونه و خلاصه آورده بود، به شکلی تفصیلی در 280 صفحه شرح داده است.
اما نکته جالب این کتاب، مقدمه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است. هاشمی در بخشی از این مقدمه نوشته است: «با توجه به اینکه جناب آقای دکتر محمود واعظی در هر دو بحران به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران، با مساعدت و همفکری دیگر مسئولان وقت وزارت امور خارجه به‌ویژه جناب آقای دکتر علی‌اکبرولایتی وظیفه هدایت و برنامه‌ریزی این تلاش‌ها را بر عهده داشته‌اند، جای بسی خوش‌وقتی است که این تجربه و دستاوردهای آن، اکنون برای ثبت در تاریخ و نیز بهره‌گیری دانش‌پژوهان و پژوهشگران به‌صورت مکتوب درآمده است.»
از دیگر ویژگی‌های هر دو کتاب واعظی، وجود فهرست تفصیلی و خلاصه‌ای به زبان انگلیسی است که ویژگی کاربردی کتاب‌ها را به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد. «میانجی‌گری در نظریه و عمل» در 240 صفحه با قیمت 2500 تومان و «میانجی‌گری در آسیای مرکزی و قفقاز» در 280 صفحه با قیمت 3500 تومان به بازار آمده‌اند. این دو کتاب را دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه منتشر کرده است.
