مسئله‌ای که این روز‌ها به‌خصوص در سطح کلانشهرها به‌دلیل افزایش حجم ترافیک و مشکلات ناشی از آن چهره جدی‌تری به‌خود گرفته است.
به اعتقاد کارشناسان استفاده از سامانه حمل‌ونقل ریلی همچون مترو به‌دلیل کمترین ضایعات زیست‌محیطی نقش مؤثری در ساماندهی اوضاع حمل‌ونقل خواهد داشت. اما مسئله قابل تامل این است که با وجود در خواست‌های متعدد در بین 7 کلانشهر در انتظار احداث مترو، تنها تهران از این سامانه بهره‌مند شده است.
این در حالی است که براساس قانون، دولت در بودجه‌هایی مصوب موظف است کلانشهرها را در گسترش سامانه حمل‌ونقل ریلی زیر چتر حمایتی خود بگیرد.
در این میان اصفهان و مشهد به‌عنوان 2 کلانشهر با ویژگی‌های خاص فرهنگی و مذهبی که سالانه حجم انبوهی مسافر را هم میزبانی می‌کنند، همچنان با تاخیر در بهره‌برداری مترو مواجهند و این درحالی است که کلانشهرهای بزرگ کشور یعنی تهران، اصفهان مشهد یکی از مشکلات اصلی خود را مسئله عدم تامین بودجه‌های لازم واگن وقطعات اعلام می‌کنند.
مشهد؛ در حسرت واگن
در حالی‌که بیش از یک دهه از شروع به‌کار عملیات اجرایی متروی مشهد می‌گذرد، پایتخت مذهبی ایران همچنان در انتظار بهره‌برداری از خط یک مترو خود است. به گفته مسئولان شهری مهم‌ترین عامل تاخیر در بهره‌برداری از متروی مشهد، مشکل تامین واگن بوده به‌طوری‌که به محض تامین واگن این مترو به بهره‌برداری می‌رسد.
به عقیده مسئولان شهری، وجود قطار شهری برای شهری 5/2 میلیون نفری مثل مشهد که هرساله خیل زیادی از مسافران و زائران حرم امام‌رضا(ع) را از ایران و سایر کشور‌های دنیا میزبانی می‌کند یک ضرورت کارشناسی شده است که هیچ گزینه‌ای را نمی‌توان جایگزین آن کرد.
مطالعات احداث قطار شهری مشهد که از سال 75 براساس مطالعات جامع شهری انجام گرفت در سال 78 وارد فاز اجرایی شد و تاکنون هم ادامه دارد.مهندس سید محمد پژمان- شهردار مشهد - با اعلام اینکه بهره‌برداری از خط یک مترو با تاخیر مواجه بوده می‌گوید: بهره‌برداری از خط یک مترو که 98 درصد عملیات آن شامل حفر تونل، ایجاد ایستگاه‌ها و نصب تجهیزات اجرایی شده است تنها به‌دلیل مشکل تامین واگن با تاخیر مواجه شده است.
او به انعقاد قراردادی با پیمانکار چینی اشاره کرده و می‌گوید: براساس این قرارداد واگن‌ها، اوایل سال آینده وارد و متعاقب آن بهره برداری از نخستین خط مترو مشهد را شاهدخواهیم بود.
در شرایطی که به گفته خواجی، عضو شورای شهر مشهد بهره‌برداری از خط یک با 3 سال تاخیر مواجه بوده است، هوشنگ خندان‌دل، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری مشهد از پیش رفتن کار براساس برنامه زمان بندی شده خبر می‌دهد و می‌گوید: مترو مشهد در قالب دو قرارداد بوده که تنها در بخش قرارداد تهیه واگن با مشکلاتی روبه‌رو بودیم.
گفته می‌شود عدم‌تناسب میزان اعتبار پیش‌بینی شده با نیاز واقعی باعث شده که بهره‌برداری از مترو مشهد با 3 سال تاخیر مواجه شود. خندان دل، اما علت اصلی تاخیر در افتتاح مترو را کمبود اختیارات دانسته و می‌گوید: تاخیر در تهیه واگن‌ها به‌دلیل کمبود اختیارات بوده است، بنابراین بعد از اینکه حوزه اختیارات شهرداری مشهد به‌عنوان مسئول تهیه واگن افزایش یافت شهرداری با بهره‌گیری از آن نسبت به عقد قرار داد اقدام کرد.
با این حال او به کاهش اعتبارات و تخصیص 70 درصدی اعتبارات دولتی در سال‌جاری اشاره کرده و می‌گوید: از این 70 درصد که معادل 1500 میلیارد ریال (150 میلیارد تومان) بود 60 درصد اختصاص و 40 درصد دیگر هنوز پرداخت نشده است.
اصفهان؛ در انتظار معجزه
اصفهان دومین شهر آلوده هوا در ایران است که نیاز مبرم به مترو دارد. این نیاز قرار بود با احداث 3 خط مترو در این شهر برطرف شود. از این‌رو عملیات اجرایی خط اول از سال 1380 به‌طور رسمی آغاز و طبق برنامه زمان‌بندی شده قرار بود در سال 1385 به بهره‌برداری برسد، اتفاقی که نه تنها به‌دلیل کمبود اعتبار درباره خط یک تاکنون محقق نشده بلکه درباره خط 2 و 3 هنوز به مرحله مطالعه هم نرسیده است.
سخنگوی شورای شهر اصفهان بزرگ‌ترین مشکل متروی این شهر را کمبود اعتبار و خرید واگن دانسته و می‌گوید: طبق مصوبه تبصره 13 واگن‌ها باید به‌صورت متمرکز خریداری شوند که این خود مشکلاتی را برای خرید واگن ایجاد کرده است از سویی دیگر انحراف در یکی از تونل‌ها به‌خاطر قصور پیمانکار، کار مترو را به تعویق انداخته که به‌نظر می‌رسد تا 2 سال دیگر بهره‌برداری از تونل طول بکشد.
به گفته ابوالفضل قربانی، هزار میلیارد تومان هزینه برای احداث مترو در نظر گرفته شده است که در حال حاضر فقط 400 میلیارد تومان آن تامین شده است و هر‌چه کار طولانی‌تر شود، این هزینه نیز بالاتر می‌رود. وی در پاسخ به این سؤال که چه زمانی شاهد بهره‌برداری از مترو خواهیم بود ، می‌گوید: با توجه به اینکه بخش عمده تامین بودجه بر عهده دولت است و بارها این زمان به تعویق افتاده است بهتر است تاریخ بهره‌برداری را اعلام نکنیم.
از سوی دیگر، مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان می‌گوید: تاکنون 3 کیلومتر از مسیر متروی اصفهان ریل‌گذاری شده و عملیات ریل‌گذاری 7 کیلومتر دیگر تا سال آینده تمام می‌شود.
عبدالجواد زعفرانی مهم‌ترین مشکل طرح مترو کلانشهر اصفهان را خرید تجهیزات و واگن بیان کرده و تاکید می‌کند: منتظر تصویب قانون جهت برداشت از صندوق ذخیره ارزی هستیم.
وی عنوان می‌کند: مبلغ 86 میلیارد و 400 میلیون تومان تخصیصی از محل اعتبارات دولتی حتی برای ادامه عملیات اجرایی سال‌جاری مترو اصفهان کافی نبوده و برای خرید تجهیزات و واگن‌های مربوطه هیچ‌گونه اعتباری در نظر گرفته نشده است.
با توجه به اینکه عملیات اجرایی خط اول مترو کلانشهر اصفهان از سال 80 به‌طور رسمی به طول بیش از 20 کیلومتر در مسیر جنوب به شمال اصفهان آغاز شده است، این مسئول ابراز امیدواری کرد با تصویب قانون استفاده از صندوق ذخیره ارزی این مشکل مرتفع شود.
البته به‌دلیل قدمت تاریخی خیابان چهارباغ و وجود آثار باستانی در لایه‌های زیرین این خیابان در اصفهان مدت‌هاست که طرح ساخت مترو با نگرانی‌هایی همراه بوده است و در این بین کش و قوس‌های فراوانی بین مسئولان میراث فرهنگی و مترو وجود داشت و به‌رغم اما و اگرها در سال 79 شورای‌عالی ترافیک کشور تصویب کرد که متروی این شهر در ادامه مسیر خود از زیر محور چهارباغ عبور کند و یک سال بعد از تصویب این طرح، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی اصفهان در یک موضع‌گیری قاطع در برابر این اظهار نظر گفت: ورود مترو به چهارباغ عباسی، حتی یک متر هم ممنوع است و با متخلف برخورد خواهد شد که بعد از مدتی با عقب‌نشینی از موضع قبلی‌‌اش گفت: درصورت استفاده از تجهیزات پیشرفته در حفر تونل، عبور مترو از چهارباغ مشکلی برای آن ایجاد نمی‌کند که این اظهار نظر متفاوت، با اعتراضاتی همراه بود.
نگاه جامع، مدیریت قابل اطمینان
نتایج تجربیات سایر کشور‌ها حاکی از آن است که دستیابی به الگوی حمل‌ونقل پایدار تنها با ایجاد تغییرات در طراحی الگوهای استفاده و مدیریت وسایل نقلیه حاصل نمی‌شود، بلکه باید تغییراتی در نحوه تفکر نسبت به شناخت و ارزشیابی راهکارهای ممکن برای حل مشکلات حمل‌ونقل ایجاد شود و بررسی‌ها نشان داده است رفع چنین مشکلی نیازمند یک نگاه جامع، برنامه‌ریزی بلندمدت و مدیریت قابل اطمینان است. اتفاقی که با بی‌توجهی دولت به متروی کلانشهرها بعید است به‌وقوع بپیوندد.
