«ایران در صدر کشورهای مواجه با پدیده فرار مغزها قرار دارد».
در این خبر آمده بود: یک استاد دانشگاه امیرکبیر با اشاره به اینکه ایران در صدر کشورهای مواجه با فرار مغزها قرار دارد، گفت: براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، مهاجرت سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰هزار ایرانی به خارج از کشور، سرمایه‌ای معادل ۵۰ میلیارد دلار را از کشور خارج می‌کند.
دکتر حسام‌الدین صادقی در میزگرد «فرار مغزها، فرصت یا چالش»، پدیده فرار مغزها را مهاجرت گسترده دانش‌آموختگان، تحصیل کردگان و دانشمندان از یک کشور در حال توسعه تعریف کرد.
وی با اشاره به اینکه فرصت شغلی موجود در کشورهای مقصد یکی از عوامل این مهاجرت‌هاست، افزود: فرار مغزها یک پدیده طبیعی است که البته امروزه از حد اعتدال خارج شده است. این استاد دانشگاه مشکلات موجود در دستیابی به رضایت مالی، رضایت شغلی و رضایت انسانی و مختصات فرهنگی را دلیل نبود رابطه مطلوب بین صنعت و دانش‌آموختگان عنوان کرد.
این در حالی بود که مهندس نصراللهی نماینده شرکت مپنا در این میزگرد، تلاش جوانان نخبه کشور برای رسیدن به زندگی بهتر را عبارتی مناسب‌تر از فرار مغزها برای این پدیده دانست. وی اذعان کرد: هر از گاهی این پدیده از جهت آشنایی افراد با آموزش‌های ویژه دانشگاه‌های خارج از کشور می‌تواند مفید واقع شود.
میزگرد مذکور با حضور دکتر صادقی استاد دانشگاه امیرکبیر، نایبی استاد دانشگاه صنعتی شریف، فرجی دانا استاد دانشگاه تهران و مهندس نصراللهی نماینده شرکت مپنا و دکتر جمالی رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان در دانشگاه صنعتی امیرکبیر برگزار شد.
بعد از انتشار این خبر برخی واکنش‌ها از سوی مسئولان نشان داده شد که محتوای آن نفی رتبه ایران در فرار مغزها و قرار گرفتن این خبر در چارچوب جنگ روانی کشورهای مخالف ایران بود. البته پیش‌تر نیز مسئولانی از قوه مجریه اعلام کرده بودند که مهاجرت نخبگان به خارج به معنای فرار مغزها نیست.
مهاجرت ژن‌ها
براساس آمارهای موجود سالانه هزاران دانش‌آموخته دانشگاهی از کشور خارج می‌شوند که بنابر اعلام صندوق بین‌المللی پول، خروج این حجم کلان از سرمایه‌های انسانی معادل خروج دهها میلیارد دلار سرمایه از کشور است.
بر این اساس، کشور ایران همراه با 3کشور کره‌جنوبی، فیلیپین و چین تایپه در صدر کشورهای نخبه‌گریز جهان قرار دارد. پدیده مهاجرت نخبگان و متخصصان به خارج از مرزها به‌دلیل آثار و تبعات سوء فرهنگی، روانی، سیاسی و نقش منفی آن در فرایند توسعه و تخریب اعتبار ملی و تغییر نسل‌های آینده به‌عنوان تهدیدی جدی برای حال و آینده کشور نگرانی‌هایی در سطوح مختلف مدیریتی و اجتماعی کشور ایجاد کرده است.
آثار و تبعات پدیده فرار مغزها که طبق آمارهای جهانی بیش از همه، کشور ما را تحت‌تأثیر قرار داده است از هر منظر و دیدگاهی که به آن بنگریم نگران‌کننده و جدی است؛ با این حال به زعم یک پژوهشگر ایرانی تبعات ویرانگر یاد شده، تنها لایه‌ای سطحی از اثرات و تهدیدات عمیق و دیرپای این پدیده مخرب است.
براساس نظریه برخی صاحب‌نظران در فرایند مهاجرت نخبگان و متخصصان نه تنها نخبگان -که ثروت ملی کشور به شمار می‌آیند- از دست می‌روند بلکه پس از گذشت قرن‌ها از نظر ژنتیک کشورهای نخبه پذیر (مقصد) به جوامع نخبه تبدیل خواهند شد و درصد ژن‌های هوشمند آنها به شکل گسترده‌ای افزایش می‌یابد؛
بنابراین در زمینه تولید علم، فن و فناوری همچنان پیشتاز خواهند بود. در مقابل کشورهای نخبه گریز (مبدأ) روز به روز فقیرتر و به‌دلیل همین فقر وابسته‌تر می‌شوند و تعادل جهانی با شدت بیشتری به هم می‌خورد.
بر این اساس بایستی اصطلاحات و مفاهیم «مهاجرت نخبگان» (Brain Drain و Elites Migration) را با «مهاجرت ژن‌های هوشمند» یا «مهاجرت ژن های بالقوه دانایی و توانایی» (Brainy Genes Migration) جایگزین کرد و از این پس به جای این لغات و عبارات مهاجرت ژن‌ها را به کار برد، زیرا ژن‌ها هستند که اطلاعات وراثتی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند و هوش و استعداد نیز با ژن‌ها ارتباط لاینفک دارد و این یک اصل علمی اثبات شده است.
نخبگان قادرند علم، فن، فناوری و صنعت جدید و به تبع آن فرصت‌های شغلی جدید را برای جامعه خویش ایجاد کنند، بنابراین درصد بیکاری در کشورهای پیشرفته در همه سطوح بسیار کم می‌شود.
این در حالی است که مهم‌ترین مشکل کشورهای در حال توسعه و نابرخوردار - ازجمله کشور ما- بیکاری و باز هم مهاجرت ژن‌هاست. بنابراین بهترین و مطمئن‌ترین نقطه برای سرمایه‌گذاری درخصوص اشتغال و رفع معضل بیکاری در بلندمدت، توجه ویژه به نخبگان، دانشمندان و اندیشمندان جامعه است تا با تولید علم، فن، تکنولوژی و صنعت جدید، فرصت‌های شغلی برگرفته از علم و صنعت داخلی را برای کشور ایجاد کنند.
تشکیل شبکه نخبگان
دکتر نسرین سلطان خواه، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در حاشیه همایش نخبگان که هفته گذشته در تهران برگزار شد، در پاسخ به خبرنگار همشهری که از وی پرسید گفته می‌شود فرار مغزها بار دیگر افزایش یافته است، نظر شما چیست؟ گفت: اگر اینکه می‌گویید درست باشد پس چرا با وجود افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا ما هنوز هم چندین برابر آن افرادی را داریم که منتظر ورود به این دوره‌ها در ایران هستند.
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری سعی کرده امکانات و تسهیلاتی فراهم کند تا بتواند پاسخگوی این استعدادها در داخل کشور باشد؛
البته ما کمبود زیاد داریم و شاید آماده نبودن یکسری بسترهای تحقیقاتی باعث مهاجرت عده‌ای از نخبگان به کشورهایی شود که این زیرساخت‌های پژوهشی را در آنجا فراهم کرده‌اند ولی این هم از نظر ما بد نیست چون پس از پایان تحصیلات با دانشی افزون به ایران بر می‌گردند و تجربیات و دانسته‌های خود را در اختیار کشورشان می‌گذارند. یادآور می‌شوم که عده‌ای هم که تعدادشان زیاد نیست، می‌مانند.
دکتر سلطان خواه در پاسخ به این سؤال که آیا در برنامه 5ساله پنجم فکری برای این مسئله و بهره گرفتن از تجربیات نخبگان خارج از کشور شده است و معاونت چه کاری در این راستا انجام می‌دهد؟ خاطرنشان کرد: بله، ما در برنامه‌ای که به همین منظور در دست تدوین داریم قرار است شبکه‌ای از نخبگان داخل و خارج کشور تشکیل دهیم تا بتوانیم علاوه بر برقراری ارتباط بین این گروه‌ها، از توانمندی‌های آنها برای ارتقای سطح علمی کشور و پیشبرد اهداف و برنامه‌های توسعه علمی کشور استفاده کنیم.
بررسی خروج نخبگان از کشور با حضور 10 وزیر در مجلس
در میان حرف و حدیث‌هایی که قصد دارد خروج نخبگان از کشور را از اساس نفی کند، انتشار خبری مبنی بر بررسی این موضوع با حضور 10 وزیر کابینه، نشان‌دهنده اهمیت موضوع و جدی گرفتن آن در سطوح بالای حاکمیتی است.
براساس یک خبر خبرگزاری مهر، یک عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی از بررسی موضوع اجرای قانون حذف کنکور و خروج نخبگان با حضور وزرای مربوطه خبر داده است.
علیرضا سلیمی با اشاره به جلسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در مورد خروج نخبگان از کشور گفت: جلسه‌ای با حضور 10 وزیر مرتبط با موضوع خروج نخبگان (فرار مغزها) از کشور در کمیسیون آموزش برگزار خواهد شد. وی تاکید کرد: زمان جلسه و وزرای دعوت شده به این جلسه هنوز قطعی نشده است و درموقع مناسب اطلاع‌رسانی می‌شود.
