سرعت و عجله در ساخت این سریال‌ها، طبیعتا در کیفیت تأثیر می‌گذارد، گویی که هیچ‌کس قبل از رسیدن این مناسبات خبری نداشته‌است تا برای ساخت برنامه‌های مناسبتی از قبل برنامه‌ریزی کند. با این حال هنوز بخش‌های زیادی از تاریخ مذهبی ما ناشناخته مانده و کم‌کاری‌هایی صورت گرفته‌است. سازندگان این کارها مشکلاتی دارند و به عبارت دیگر مسائل و مشکلاتی وجود دارد که مانع ساخت یک کار خوب میشود.
علیرضا کاظمی‌پور، فیلمنامه‌نویسی که در عرصه فیلمنامه‌های مذهبی بسیار فعال بوده و در کارنامه هنری‌اش کارهایی همچون «غریبانه» و «آخرین دعوت» دیده میشود، معتقد است:«عاشورا یک واقعه تاریخی است. در این واقعه مشخص است که چه اتفاقاتی افتاده و چه شخصیت‌هایی حضور داشته‌اند. اما با توجه به مسائلی همچون سختی تولید و محدودیت در به تصویر کشیدن معصومین باعث شده که واقعه عاشورا به تصویر کشیده نشود.»
به‌نظر این فیلمنامه نویس این موانع باعث شده که فیلمنامه‌نویس‌ها به سراغ راه غیرمستقیم بروند: «این مسائل باعث شده که پیام و محتوای عاشورا در یک قصه امروزی، یا قدیمی، یا در حاشیه یا در دل یک قصه متبلور بشود.»
او که طرح قصه‌های «روزهای اعتراض» و «وارث» را نیز نوشته‌است، یکی از مشکلات سریال‌های تاریخی- مذهبی خصوصا سریال‌هایی با محور محرم را انتخاب وقایع میداند: «یکی از مسائل فیلمنامه‌‌نویسان این بوده که چه وقایع و چه زمانی را باید انتخاب کرد که مناسب با عاشورا و این ایام باشد و از همه مهم‌تر قابلیت نمایشی شدن هم داشته‌باشد. این مسائلی است که کار فیلمساز و نویسنده را دشوار می‌کند.»
اما نکته دیگری که او اشاره می‌کند، فضای اندوه و حزنی است که حاکم است:«در این ایام به قصه‌هایی نیاز است که تراژیک باشد و محوریت داستان باید روی این قضیه باشد.»
سید مجتبی یاسینی، کارگردانی که در ساخت سریال‌های مذهبی بسیار فعال بوده‌است و سال گذشته در این ایام کار «طفلان مسلم» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی او از شبکه 2 پخش شده به مشکلاتی که سر راه ساخت سریال‌های مذهبی- تاریخی است اشاره می‌کند: «طبیعتا ساخت این سریال‌ها مشکلات زیادی دارد. اما نخستین مشکلی که در سر راه ساخت این سریال‌ها وجود دارد، مسئله پژوهش است که به‌منظور دستیابی به اتفاقات و حکایت آموزنده، تأثیرگذار و تازه بودن نیاز هر فیلمنامه‌ای است.
اما مشکل دیگری که بر سر راه این کارهاست به استفاده از منابع معتبر تاریخی برمی‌گردد؛ یعنی باید از منابعی استفاده کرد که هم سندیت تاریخی داشته باشد و هم دارای داستان‌هایی باشد که قابلیت دراماتیک شدن داشته‌باشد. اما به تصویر کشیدن سیره ائمه کاری دشوار است و محدودیت‌هایی هم بر سر راه این‌کار وجود دارد.»
یاسینی به نکته دیگری اشاره دارد که مشکل بسیاری از سریال‌های تاریخی- مذهبی است: «ساخت این کارها نیاز به زمان طولانی دارد. از طرف دیگر نیاز به امکانات فراوان دارد؛ امکاناتی که تلویزیون ندارد و ما از این بابت دچار مضیقه هستیم.»
یاسینی به شهرک‌های مخصوص کارهای تاریخی اشاره دارد که بتوان در‌آن، فضای آن سال‌ها را به تصویر کشید: «وجود این مشکلات باعث میشود هنرمندان کمتر به سمت ساخت این نوع کارها بروند.»
همه در یک زمان میگذرد
در کارهای تاریخی چه مذهبی و چه تاریخی معمولا کارهایی که پخش میشود همگی در یک دوره زمانی خاص می‌‌گذرند. یاسینی به نکته مهمی اشاره دارد و آن مسئله پژوهش و منابع تاریخی موجود است: «تعداد اندکی منابع تاریخی وجود دارد که هم معتبر است و هم به شخصیت‌های ائمه می‌‌پردازند. پژوهش‌های کمی روی این شخصیت‌ها انجام شده‌است و نیاز است که به آن پرداخته شود.»اما کاظمی‌پور معتقد است که زمان معاصر هم در این کارهای مناسبتی دیده‌می‌شود و به عبارت دیگر در تلویزیون از این نوع آثار کم ساخته نشده‌است.
او به سریال «غریبانه» و «وارث» اشاره دارد که داستانش در فضای معاصر میگذرد:«به‌نظرم لزومی ندارد داستان‌هایی که برای این ایام در نظر گرفته می شود، حتما در گذشته باشد. اما مشکل اصلی که بر سر راه این کار است به مفهوم کلی این واقعه برمی‌گردد. در این قصه‌ها باید خط‌کشی بین حق و باطل و سیاه و سفید کشیده شود. به دلیل همین خط‌کشی‌هاست که نویسنده‌ها ترجیح می‌دهند که فضای داستانشان را به دوران و زمان قدیم ببرند، چرا که طرح این مسائل در دوران معاصر مشکل است.»
یاسینی به سال 1364 اشاره دارد که در آن سال در تلویزیون سریالی را ساخت به نام «تیروفا» که به شخصیت هانیه‌بن‌عروه یکی از یاران امام حسین(ع) می‌پرداخت: «برای دراماتیک کردن این شخصیت خیلی کار کردم. در زمان پخش، این‌کار با استقبال خوب مخاطب مواجه شد. سوای جنبه‌های تصویری و بار آموزشی آن، این استقبال به داستان و ارتباطش با وقایع عاشورا برمی‌گردد.»
به‌نظر این کارگردان و تهیه‌کننده تلویزیون اقدامات خوبی برای شناسایی شخصیت‌های جدید تاریخی- مذهبی در تلویزیون صورت گرفته‌است: «با توجه به محدودیت‌هایی که در نشان دادن این شخصیت‌ها داریم، باز هم اقدامات خوبی در تلویزیون صورت گرفته‌است. از شخصیت‌های تازه‌ای استفاده می‌کنیم که هم در موردش تحقیق کردیم و هم امکان
تصویری شدن دارند.»
کاظمی‌پور هم معتقد است نویسندگان در زمینه شخصیت‌های تاریخی تازه کارهای خوبی کرد‌ه‌اند. او اشاره به شخصیت‌های سریال‌های تاریخی- مذهبی همچون «فرستاده» و «معصومیت از دست رفته» دارد. با این حال او به نکته مهمی اشاره دارد:« کل محرم و صفر 10 روز بیشتر نیست و نیاز تلویزیون به 2 یا 3 کار مرتبط با این ایام است. به‌نظرم آنچه در این ایام پخش میشود برای این ایام کافی است.»
با این حال او معتقد است که در بین سریال‌های مختلفی که چه برای ایام محرم ساخته شده‌است و چه با محور مذهبی، 3 یا 4 کار موفق بیشتر وجود ندارد و مابقی کارها یا متوسط هستند و یا بسیار ضعیف. سوژه ضعیف، تیم سازنده، ساختار ضعیف و بازیگری و کارگردانی ضعیف بخشی از عواملی بوده که به‌نظر این فیلمنامه نویس باعث شده که کار برای مخاطب جذاب نباشد.
نوآوری هم در داستان، هم در اجرا
یاسینی نوآوری را بازنمایی و نگاه از زوایایی مختلف به یک اتفاق میداند چرا که به‌نظر او هنوز نیاز است روی این واقعه مهم و تأثیر و رشادت‌ها و از خودگذشتی‌های این واقعه کار شود: «این واقعه بار نمایشی خوبی دارد. هنوز به خیلی از وقایع و شخصیت‌های کربلا به طور کامل پرداخته نشده‌است. اگر به آن خوب پرداخته شود، یقینا تأثیرگذاری آن از آثار شکسپیر بیشتر هم خواهد بود.»
او دلیل این حرفش را استقبال مخاطب از اینگونه داستان‌ها میداند: «مخاطب این داستان‌ها را بارها شنیده، دیده و خوانده‌است اما وقتی این کارها از تلویزیون پخش میشود باز هم از آن استقبال کرده و با آن ارتباط برقرار می‌کند. به همین دلیل است که معتقدم اینگونه داستان‌ها هنوز جای کار دارد و هنوز حکایت‌ها زیادی وجود دارد که کار نشده‌است.»
با این حال او نوآوری را تنها در داستان و فیلمنامه نمی‌داند بلکه او اعتقاد دارد نوآوری می‌تواند در بخش تکنیکی کار باشد. او به سال 1380 و پخش سریال «همراه آفتاب» اشاره دارد که به وقایع عاشورا می‌پرداخت. بازیگران جوان بدون گریم و با لباس‌های متحد‌الشکل با فاصله‌گذاری، داستان‌های مختلف را روایت می‌‌‌کردند: «در زمان پخش این کار به خوبی دیدم که با مخاطب به راحتی ارتباط برقرار می‌کند چرا که فضای کار برای مخاطب جدید بود و داستان‌های قدیمی با قالبی نو ارائه شده‌بود.»
حمایت مسئولان و درک مردم
بودجه و اختصاص دادن زمان مناسب برای ساخت پروژه‌های تاریخی- مذهبی از مهم‌ترین امکاناتی است که یاسینی آن را درخواست می‌کند: «طبیعتا کارهای مذهبی صدر‌اسلام پربازیگر است. همچنین دکورهای عظیمی را هم می‌طلبد و اکسسوار و وسایل صحنه خاص خودش را هم نیاز دارد.»با این حال به‌نظر او تخصص مهم‌ترین نکته‌ای است که باید در این امر لحاظ شود:«متأسفانه ما در ساخت صحنه‌های اکشن مشکل داریم.
ساخت این سریال‌ها از ساخت سریال‌های آپارتمانی خیلی متفاوت‌تر و دشوارتر است و عوامل کار تخصص لازم را ندارند.»به‌نظر یاسینی کارهای مذهبی- تاریخی جایگاه خودشان را بین مردم و البته مسئولان تلویزیون به خوبی پیدا کرده‌است:«هم مخاطب باید با مشکلات ساخت اینگونه سریال‌ها آشنا شوند و هم عوامل تولید، باید تخصص خود را بالا ببرند و مسئولان هم باید امکانات ویژه‌ای را برای ساخت این سریال‌ها اختصاص بدهند.»
