این رویداد تلخ موجی از خشم و نفرت را در شهر فقیر نشین شماخی و سراسر جمهوری آذربایجان به همراه داشت. بی‌گمان این احساس تلخ پس از مخابره شدن خبر، هر انسانی را متأثر می‌کند.شاید اگر هزاران خانواده آفریقایی از شدت فقر اقدام به‌خودکشی دسته جمعی می‌کردند هضم آن برای افکار عمومی آسان‌تر می‌نمود؛ چه نام قاره سیاه با فقر، استعمار و گرسنگی عجین شده است. شگفتا که خودکشی خانواده سه‌نفره اهل شماخی روی سفره‌های نفتی جمهوری‌ای رخ داد که رهبرانش رؤیای تبدیل‌کردن جمهوری آذربایجان به کویت قفقاز را در سر می‌پرورانند!
جنگ جهانی دوم به هر دلیلی که رخ داد یک پایش به قفقاز هم رسید. آنگاه که هیتلر برای فراهم کردن سوخت ماشین جنگی آلمان نازی نیاز به نفت را به‌شدت احساس کرد فرمان حمله برای به دست آوردن تأسیسات نفتی باکو را صادر کرد اما او هرگز در گشودن دروازه‌های نفتی قفقاز موفق نشد چه اگر سربازان روس اجازه این کار را به او می‌دادند سرنوشت جنگ جور دیگری رقم می‌خورد.
نفت اما در نیمه دوم قرن نوزدهم در اطراف باکو کشف شد و ابتدای قرن بیستم وارد بازار شد. هم‌اکنون جمهوری آذربایجان روزانه بالای 250هزار بشکه نفت تولید می‌کند. کارشناسان، میزان ذخایر نفتی جمهوری آذربایجان را 3/3میلیارد بشکه تخمین می‌زنند.
پرسش اساسی اما اینجاست که چرا مردمان جمهوری 5/8میلیون نفری آذربایجان با داشتن این همه منابع نفتی و گازی باید در فقر غرق باشند؟!
جمهوری آذربایجان در فهرست کشورهای دارای فساد
نام جمهوری آذربایجان ابتدای فهرست کشورهای دارای فساد اداری و اقتصادی جهان است. رشوه‌گیری در تمام سطوح و رده‌های شغلی از پلیس گرفته تا مدارس و دانشگاه‌ها به امری کاملا عادی تبدیل شده است.
سیاست و حکومت در این جمهوری به نوعی با نام علی‌اف‌ها پیوند خورده است و در‌این میان باید حیدر علی‌اف را معمار جمهوری آذربایجان نوین نامید زیرا او در چندین مقطع زمانی رهبر و حاکم مطلق این جمهوری کوچک بوده است. حیدر علی‌اف در حالی در جوانی جنگ علیه فساد در جمهوری تحت فرمانش را به نمایش گذاشت که خود و خانواده‌اش همواره از سوی مخالفانش متهم به فساد و فساد‌پروری بودند.
جنگ علیه فساد
حیدر علی‌اف در دوره جوانی تمامی تلاش خود را برای پیوستن به حزب کمونیست انجام داد اما به خاطر داشتن پرونده فساد اخلاقی، بلند پروازی‌هایش به مخاطره افتاد. در واقع او بسیار خوش شانس بود که در جلسه محاکمه انضباطی تنها با اختلاف یک رأی از مجازات اخراج از حزب نجات پیدا کرد. با روی کارآمدن میخائیل گورباچف بسیاری از رهبران حزب کمونیست از پولیت بورو اخراج شدند. حکم اخراج علی‌اف از پولیت بوروی گورباچف هم در سال1989 رقم خورد. روزنامه پراودا در آن زمان ستون‌های خبری‌اش را به فساد و فساد‌پروری علی‌اف اختصاص داد، این در حالی بود که وی در سال1969 در مقام ریاست کا.گ.ب. جمهوری آذربایجان یک «جنگ مقدس علیه فساد» راه انداخت.
در حقیقت علی‌اف به نام مبارزه با فساد، دشمنان خود را سرکوب کرد و زمینه را برای ریاست‌جمهوری بر آذربایجان فراهم کرد. وی سرانجام به هدف خود رسید و از سوی دبیرکل حزب کمونیست شوروی به مقام ریاست‌جمهوری آذربایجان برگزیده شد. علی‌اف در طول حکومت بر جمهوری آذربایجان تمامی امور اقتصادی به‌ویژه خاویار خزر، نفت سومگایت، میوه و سبزیجات، نخ و نساجی، حمل‌ونقل و گمرک را زیرنظر گرفت و بر ثروت خود افزود. اطرافیان وی که هرکدام سهم خود را می‌بردند به پرستش او پرداختند.
در یک رخداد بزرگ و معروف وقتی دادیاری به نام «گامبوی مامدوف» پشت میکروفون ایستاد و از فساد در جمهوری آذربایجان حرف زد پلیس با خشونت او را از جایگاه پایین کشید. بلافاصله 17نفر از وفاداران علی‌اف از او دفاع کردند. سلیمان رحیم‌اف نویسنده و از نزدیکان رئیس‌جمهوری فریاد زد «گامبوی می‌دانی علیه چه کسی می‌جنگی؟ خداوند پسرش را در هیأت علی‌اف برای ما فرستاده است آیا با خداوند مخالفت می‌کنی؟» در همین حین تمام پارلمان یکپارچه با هلهله و کف‌زدن از این سخنان حمایت کردند.
چرب کردن سیبیل رهبران کرملین
حیدر علی‌اف که سیاستمداری باهوش بود این نکته را به‌خوبی می‌دانست که تداوم حکومت مقتـدرانه‌اش بر جمهوری آذربایجان با چرب کردن سیبیل دبیر کل حزب کمونیست در مسکو امکان پذیر است. بنابراین در سال1978 برژنف را به باکو پایتخت آذربایجان دعوت کرد و به‌عنوان هدیه یک‌حلقه انگشتری طلا مزین به تک نگین بزرگ الماس، یک قطعه فرش نفیس دستباف که به سختی در سالن غذا خوری قطار جای گرفت، پرتره‌ای از دبیر کل که اطراف آن با سنگ‌های گرانبها تزیین شده بود، تقدیم کرد.
5سال دیگر نیز برژنف دوباره به باکو که پنجمین شهر بزرگ اتحاد جماهیر شوروی بود دعوت شد. این بار پیش از اینکه دبیرکل حزب کمونیست به باکو بیاید حیدر علی‌اف دستور ساخت کاخ زیبا و بزرگی را صادر کرد که دبیرکل فقط 2 شب در آن کاخ خوابید و سپس درهای کاخ بسته شد و هرگز مورد استفاده قرار نگرفت. برای گرامیداشت همین دیدار علی‌اف حلقه انگشتری دیگری تقدیم کرد که روی این حلقه یک جواهر به نشانه خورشید شاه (برژنف) قرار داشت و 15 قطعه جواهر کوچک هر کدام به نشانه یکی از جمهوری‌ها کار گذاشته شده بود.
حکومت چهل‌وپنج ساله علی‌اف‌ها بر جمهوری آذربایجان با فرو پاشی شوروی، آذربایجان به دست آیاز مطلب‌اف افتاد اما مطلب اف پس از 10ماه حکومت بر جمهوری آذربایجان با طرح یک کودتا از سوی ابوالفضل ایلچی بک از قدرت کنار گذاشته شد. ایلچی بک با اندیشه‌های بسیار تند و خطرناکی که داشت جمهوری آذربایجان را به سمت و سوی فروپاشی و بی‌ثباتی سوق داد.
فقر و بدبختی بر اثر اندیشه‌های نژادپرستانه رئیس‌جمهوری جوان و بی‌تجربه بر جمهوری آذربایجان سایه انداخت و نارضایتی از دولت ضعیف و نالایق ایلچی بک بر سراسر آذربایجان سرایت کرد در چنین اوضاع آشفته‌ای و درحالی‌که ارمنستان در جنگ قره باغ تا شهر شوشا پیش‌روی کرده بود، حیدر علی‌اف به سان یک قدیس دوباره ظهور کرد. او که پس از فروپاشی شوروی در زادگاه خود نخجوان به سر می‌برد با بحرانی شدن اوضاع در جمهوری آذربایجان به باکو آمد و زمینه‌های حذف ابوالفضل ایلچی بک از قدرت را فراهم کرد. سرانجام در انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان که در سال1993 برگزار شد او با اقتدار به مقام ریاست‌جمهوری برگزیده شد.
حالا حیدر علی‌اف به یک چهره ملی تبدیل شده بود. ناگفته نماند که در جمهوری آذربایجان با تدبیر علی‌اف نظم و ثبات حاکم شد و مردم این جمهوری پس از فروپاشی شوروی دوباره طعم شیرین امنیت را چشیدند. حیدر علی‌اف پس از برقراری امنیت این بار با شعار تبدیل جمهوری آذربایجان به کویت قفقاز و فروش نفت و ایجاد رفاه برای مردم این جمهوری، برای 5سال دیگر رئیس‌جمهورشد.
در سال‌های آخر دوره 5سال ریاست‌جمهوری، حملات پی در پی قلبی، حیدر علی‌اف را به‌شدت ضعیف و ناتوان کرد. علی‌اف به بیمارستان گلخانه ترکیه و از آنجا به بیمارستان کیلوند آمریکا منتقل شد. در همین حال در جمهوری آذربایجان شرایطی فراهم شد که انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شود. در این انتخابات پدر و پسر خودشان را نامزد انتخابات کردند. اما پدر که پیر سیاست بود به سود پسر از نامزدی ریاست‌جمهوری کنار کشید و زمینه را برای موروثی‌‌کردن حکومت خانواده‌اش بر آذربایجان فراهم کرد. اینگونه بود که الهام علی‌اف که فارغ‌التحصیل رشته روابط‌بین‌الملل از دانشگاه مسکو است به جای پدر به قدرت رسید. الهام علی‌اف 15اکتبر سال‌جاری نیز در انتخابات پر حرف و حدیثی که برگزار شد برای 5سال دیگر در مقام ریاست‌جمهوری باقی ماند. الهام علی‌اف همواره از سوی مخالفان به فساد مالی متهم می‌شود. حالا او تا 5سال دیگر حکمران جمهوری آذربایجان خواهد بود.
فقر در سایه نفت
آثار جنگ قره باغ به همراه آزادسازی قیمت‌ها تنها بخشی از دلایل فقر در جمهوری کوچک آذربایجان است. این جمهوری به‌رغم داشتن منابع بزرگ نفت و گاز اما از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار نیست. اعتبارات صندوق بین‌المللی پول ، بانک جهانی و کمک کشورهای غربی موجب بهبود نسبی وضع اقتصادی این جمهوری شده است. در عجیب‌ترین شکل ماجرا عربستان که به پمپ بنزین خاورمیانه شهرت دارد برای نفوذ در این جمهوری نفتی اقدام به ساخت مدرسه برای دانش‌آموزان در باکو کرده است. پرسشی که دوباره مطرح می‌شود این است که پس نفت باکو کجا خرج می‌شود؟!
شماخی منطقه‌ای از جمهوری آذربایجان است که مردمان آن به لحاظ نژادی و زبانی هم‌کیش حاکمان دولت مرکزی هستند. اما مردم این منطقه از فقر در خود می‌لولند. در دیگر مناطق جمهوری آذربایجان به‌ویژه مناطقی که لزگی‌ها و تالشان ساکن هستند فقر مطلق حاکم است.
هیات حاکم این جمهوری به‌ویژه نسبت به تالشان که ادعای خودمختاری دارند و یک بار نیز به‌مدت کوتاه جمهوری خودمختار تالش مغان را تشکیل داده‌اند(1993) چندان روی خوشی نشان نمی‌دهند.در چنین شرایطی و با چنین دیدگاهی پخش ثروت در این جمهوری هرگز مبتنی بر عدالت نبوده است. هم‌اکنون جوانان این مناطق به‌صورت گروهی برای یافتن کار به دیگر کشورها مسافرت می‌کنند که جمهوری روسیه پذیرای بیشترین آنهاست. فقر مطلق در این جمهوری نفتی و ثروتمند قفقاز به‌دلیل فساد مطلق است. شاید بر اثر این نابرابری و فقر مطلق خانواده‌های دیگری نیز دست به‌خودکشی زده‌اند که رسانه‌ای نشده است!
