این درحالی است که بخش نفت و انرژی در ایران به‌دلیل در دسترس بودن و ارزانی بهره‌برداری، از پر‌سود‌ترین بخش‌ها و به تبع آن پرجاذبه‌ترین بخش‌ها برای سرمایه‌گذاری است.
یکی از معضلات موجود در راه جذب سرمایه‌ها در کشور ما مناسب نبودن فضای سرمایه‌گذاری و فقدان اطمینان لازم از سوی سرمایه‌گذاران برای مشارکت طولانی مدت و کسب سود لازم است.
در سال‌های اخیر نیز مهم‌ترین معضل کشور جذب سرمایه‌است که همچنان این معضل باقی است.
89درصد از واگذاری‌های صورت گرفته در وزارت نفت در قالب سهام عدالت و رد دیون بوده است و خصوصی‌سازی واقعی نبوده است.این آماری رسمی است که از سوی وزارت نفت منتشر شده و حاصل خصوصی‌سازی‌‌های اخیر در این بخش است. برخی به این نوع خصوصی‌سازی‌‌ها اعتراض دارند و آن را خصوصی‌سازی نمی‌دانند بلکه دولتی‌سازی عمومی می‌دانند.براساس اطلاعات منتشرشده از سوی وزارت نفت تا پایان نیمه اول سال‌جاری ارزش واگذاری‌‌ها در این بخش به5/17 میلیارد دلار رسیده است.این میزان خصوصی‌سازی با این حجم مالی بسیار ارزشمند است ولی متأسفانه این رویداد و آمارهایی که به‌نظر بسیار بزرگ و مهم می‌آید اثری در عملکرد این وزارتخانه ندارد.
درواقع خصوصی‌سازی با هدف افزایش بهره‌وری و ایجاد فضا برای اقتصادی شدن فعالیت‌ها و جذب سرمایه‌هایی که در پی کسب سود هستند انجام می‌شود و اگر این میزان خصوصی‌سازی و با حجم مالی که آمار داده شده یعنی معادل 17 میلیارد دلار واگذاری در وزارت نفت انجام شده بود امروز بسیاری از مشکلات سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از طرح‌ها در این صنعت حل‌شده بود. اما با این وجود براساس گزارشی که از جلسه غیر‌علنی مجلس شورای اسلامی با وزیر نفت منتشر شده یکی از مهم‌ترین معضلاتی که از سوی وزیر نفت مورد اشاره قرار گرفته مسئله جذب سرمایه در این بخش بوده است.
پیش از این نیز در جلسه‌ای که مسعود میرکاظمی، وزیر نفت با اعضای کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی داشته است از 3 تصویر برای آینده سرمایه‌گذاری در صنعت نفت خبر داده است.
این 3 تصویر با توجه به امکان جذب سرمایه برنامه‌ریزی شده است. آینده نخست که به محقق شدن برنامه‌های این بخش منجر می‌شود سرمایه‌گذاری سالانه 25میلیارد دلاری در طول برنامه پنجم در این بخش است.
اگر این برنامه محقق نشود سناریوهایی که برای این بخش پیش‌بینی شده با سرمایه‌گذاری‌های کمتر و تحقق اهداف کمتری که با اولویت بندی طرح‌ها انجام می‌شود پیگیری خواهد شد.در این زمینه یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: براساس گزارشی که وزیر نفت به کمیسیون انرژی ارائه داده است 3 سناریو برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت طراحی شده است که در سناریوی نخست، ایران به سالانه 25 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز در هر سال نیاز دارد.
عماد حسینی گفت: اگر این سناریو به نتیجه نرسد و ایران نتواند این میزان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز را جذب کند آینده دومی جایگزین خواهد شد. این برنامه پیش‌بینی 19 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در‌سال و پیش‌بینی سوم جذب 12میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. براساس میزان حذف سرمایه و تأمین مالی طرح‌های در دست اجرا، وزارت نفت برنامه‌های مختلفی را در دستور کار قرار خواهد داد. این برنامه‌ها با اولویت‌بندی هر طرح و اهمیت آنها دنبال می‌شود.در این جلسه وزیر‌نفت اعلام کرده که بررسی‌ها نشان می‌دهد شاید امکان تأمین مالی 25میلیارد دلاری در صنعت نفت محقق نشود. این مسئله موجب شده تا وزارت نفت با تعیین حداقل و حداکثر سرمایه‌ای که امکان جذب آن وجود دارد برای هر یک برنامه‌ریزی شود. این شرایط درواقع ناشی از اجرای ناقص و نادرست خصوصی‌سازی در این بخش است.
اگر خصوصی‌سازی‌‌های انجام شده صنعت نفت واقعی انجام شده بود امروز محقق شدن برنامه‌های درازمدت کشور دور از دسترس نبود و نگرانی کمتری برای تحقق اهداف برنامه‌های کوتاه مدت و بلندمدت کشور وجود داشت.در واقع مشارکت مردم و بخش خصوصی تاحد بسیار بالایی از بار سنگین سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت نفت کشور که بر‌دوش دولت است، می‌کاست. اما متأسفانه اجرای خصوصی‌سازی در صنعت نفت به شکل حاضر و واگذاری شرکت‌های تحت پوشش این صنعت به سهام عدالت و بخش دولتی بابت رد دیون شرایطی فراهم آورده است که کشور برای تأمین سرمایه‌های لازم برای توسعه و اجرای طرح‌های صنعت نفت با معضلاتی مواجه باشد.درواقع برنامه‌های خصوصی‌سازی در کشور نیز با توجه به اهداف برنامه 20 ساله برنامه‌ریزی شده بود و ناهماهنگی در روند خصوصی‌سازی بخش‌های مختلف در واقع مانع تحقق چشم‌انداز 20 ساله کشور است.
این معضل در عین حال به گفته حسینی، سخنگوی کمیسیون انرژی با توجه به کمبود سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده در این بخش در برنامه چهارم به میزان حدود 60میلیارد دلار، به‌نظر می‌رسد که این تاخیر در سرمایه‌گذاری با توجه به ضرورت جذب 25میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در طول برنامه پنجم به معضل مهمی در صنعت نفت تبدیل خواهد شد. در واقع 25 میلیارد دلار در سال حداقل نیازی است که در این صنعت وجود دارد؛ این میزان سرمایه‌گذاری برای حفظ وضع موجود است.با توجه به شرایطی که امروز در منطقه و جهان در زمینه تولید نفت و گاز داریم- البته اگر قرارباشد اهداف برنامه چشم‌انداز محقق شود- باید سرمایه‌گذاری‌ها تا میزان 50 میلیارد دلار در سال افزایش یابد.
در جلسه کمیسیون انرژی، وزیر نفت اعلام کرده است که برنامه مبسوطی برای جذب سرمایه‌های سرگردان دارد.از جمله وی اعلام کرده که این وزارت قصد دارد با تدوین برنامه‌ای شرایطی برای سرمایه‌گذاری ایرانیان خارج از کشور فراهم کند. البته تلاش‌های وزارت نفت بدون شک با تلاش و کوشش به حداقل‌هایی خواهد رسید ولی اگر این تلاش با همت برای تحقق خصوصی‌سازی واقعی در این بخش همراه شود بدون شک می‌تواند عملی‌تر به‌نظر برسد.براساس آمار تازه‌ای که از سوی این وزارتخانه منتشرشده است362 طرح در بخش‌های مختلف صنعت نفت به‌عنوان طرح‌های اولویت‌دار وجود دارد که به 2 هزار و 435 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
اینکه این میزان سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های اولویت‌دار در وزارت نفت تأمین شود یک نگرانی است و تأمین تجهیزات و فناوری‌های لازم برای پایان طرح‌ها نگرانی دیگری است که در سال‌های آینده از اهمیت برخوردار است. بدون شک اگر خصوصی‌سازی‌‌های انجام شده در سال‌های قبل با اهداف واقعی انجام شده بود امروز برای اجرای طرح‌های اولویت‌دار در وزارت نفت مشکلات کمتری وجود داشت. اگر بخشی از 17 میلیارد دلار خصوصی‌سازی انجام شده واقعی بود بدون شک امروز برای 2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نباید نگرانی وجود می‌داشت.
نگرانی بیشتر درمیدان‌های مشترک
یکی از نگرانی‌های مهم و اساسی در وزارت نفت که همواره در همه برنامه‌های کوتاه و بلندمدت مورد تأکید قرار گرفته اولویت توسعه میدان‌های مشترک نفت و گاز بوده است.تاخیر در اجرای طرح‌های توسعه در این میدان‌ها بدون شک خسارت‌های مضاعفی در اقتصاد کشور در‌پی خواهدداشت.
این میدان‌ها از سوی کشورهای همسایه بهره‌برداری می‌شود و با کاهش فشار و اندوخته‌های زیرزمینی برداشت‌های مورد انتظار صنعت نفت کشورمان کاهش خواهد یافت.متأسفانه و با توجه به کمبود سرمایه‌گذاری‌ها در سال‌های گذشته اغلب طرح‌های برنامه‌ریزی شده در میدان‌های مشترک محقق نشده است و این تاخیر با سرمایه‌گذاری‌های گسترده و وسیع همسایگان ما به کاهش ذخایر زیرزمینی مورد انتظار کشورمان منجر می‌شود.
با توجه به شرایط موجود و کمبود سرمایه‌گذاری در این بخش به‌نظر می‌رسد که در طول برنامه پنجم نیز این مشکلات و کمبود سرمایه‌گذاری بسیاری از اهداف و اولویت‌های تعیین شده در این بخش را محقق نکند و خسارت‌های بیشتری به صنعت نفت کشورمان وارد شود.این مسئله با توجه به اهمیت سرمایه‌گذاری در افزایش تولید نفت خام کشور با توجه به افت فشار در میدان‌های نفت و ضرورت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای افزایش ضریب برداشت از میدان‌های نفتی و حفظ جایگاه و موقعیت کشورمان در بازار نفت از معضلاتی است که باید با دقت و تلاش بسیار مورد توجه قرارگیرد.
